پوکی استخوان در ایران شیوع بالایی دارد. آمارهای وزارت بهداشت حاکی از این است که بیشتر از ۶۰ درصد افراد بالای ۵۰ سال در کشور (۳۸ درصد زنان و ۲۵ درصد مردان) درگیر این بیماری خاموش هستند. آمار نگران‌کننده‌ای که می‌گوید از هر ۳ زن بالای ۵۰ سال، یک نفر و از هر ۴ مرد بالای ۷۰ سال، یک نفر دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شوند.

این آمار در بین افراد بالای ۷۰ سال، حدود ۸۰ درصد است؛ یعنی از هر ۵ فرد بالای ۷۰ سال در کشور، ۴ نفر پوکی استخوان دارند. این در حالی است که بسیاری از زنان و مردان بالای ۷۰ سال درباره این بیماری هیچ اطلاعاتی ندارند و تا این سنین حتی یک بار هم برای سنجش تراکم استخوان اقدام نکرده‌اند. درحالی‌که تنها با این تست می‌توان به ابتلا به پوکی استخوان و میزان پیشرفت آن پی برد.

عوارض ناشی از بیماری پوکی استخوان حدود ۳ هزار میلیارد تومان برای نظام سلامت کشور هزینه دارد. بنابراین پزشکان توصیه اکید دارند که از سنین کودکی باید مراقب سلامت استخوان‌ها بود.

استخوان‌هایی که کم‌کم نازک و شکننده می‌شوند

خیلی‌ها تصور می‌کنند پوکی استخوان یک اصطلاح بزرگ‌نمایی‌شده است و آنقدرها هم قابل جدی گرفتن نیست، اما باید بدانید که در این بیماری استخوان‌ها واقعا ضعیف و شکننده می‌شوند. تا جایی که حتی یک ضربه کوچک به بدن یا یک زمین خوردن ساده می‌تواند باعث شکستگی استخوان‌های نواحی مختلف شود. این بیماری به دلیل کاهش میزان مواد معدنی در استخوان‌ها مثل کلسیم و فسفر رخ می‌دهد و باعث می‌شود که استخوان‌ها به مرور زمان نازک و نازک‌تر شوند.

فرد مبتلا به پوکی استخوان معمولاً تا وقتی یکی از استخوان‌هایش دچار شکستگی نشود، متوجه بیماری خود نمی‌شود. چون این بیماری علادم خاصی ندارد و به همین دلیل به "بیماری خاموش" معروف است.

دکتر افشین استوار، استاد دانشگاه و رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در توضیح کامل‌تر این بیماری به همشهری‌آنلاین می‌گوید: تراکم معدنی استخوان‌ها معمولا تا حدود ۳۰ سالگی افزایش پیدا می‌کند. یعنی حداکثر توده استخوانی تا حدود ۳۰ سالگی اتفاق می‌افتد. بعد از آن با افزایش سن، توده و تراکم استخوانی کاهش پیدا می‌کند و هرچقدر که سن بالاتر می‌رود، این توده استخوانی هر سال مقدار بیشتری کاهش پیدا می‌کند.

دوسوم مبتلایان از بیماری خود بی‌خبرند

با آن که بیشتر از ۶۰ درصد جمعیت بالای ۵۰ سال ایران به پوکی استخوان مبتلا هستند، اما به گفته دکتر استوار، دوسوم مبتلایان از بیماری خود آگاه نیستند. چون هیچ وقت نمی‌دانستند که برای بررسی سلامت استخوان‌های خود باید تست تراکم استخوان بدهند.

رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، افزایش سن را مهم‌ترین مؤلفه در ابتلا به پوکی استخوان عنوان می‌کند و می‌گوید: جمعیت ایران به سرعت رو به پیری می‌رود و هرچقدر نسبت جمعیت بالای ۵۰ سال بیشتر شود، تعداد بیمارانی که پوکی استخوان دارند هم بیشتر می‌شود.

استوار می‌گوید: رتبه اول سرعت رشد سالمندی در منطقه به ایران اختصاص دارد و یکی از سریع‌ترین رشدهای آمار سالمندی در دنیا را هم ما داریم. در حال حاضر حدود ۴۲ درصد زنان بالای ۶۰ سال و ۳۷ درصد زنان بالای ۵۰ سال دچار پوکی استخوان هستند. این سن وقتی از ۷۵ سالگی می‌گذرد، به ۸۰ درصد می‌رسد. یعنی از هر ۵ زن بالای ۷۰ سال، ۴ زن پوکی استخوان دارند و فقط یک نفر سالم است و این یعنی، این بیماری شیوع بسیار بالایی در کشورمان دارد.

به گفته این استاد دانشگاه در زنان بعد از رسیدن سنین یائسگی، به دلیل کاهش ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون (هورمون‌های جنسی زنانه) که روی سلامت استخوان اثر حفاظتی دارند، کاهش توده استخوانی سرعت پیدا می‌کند. بنابراین احتمال ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن در زنان بعد از سن یائسگی افزایش می‌یابد.

استخوان‌های این ۳ ناحیه بیشتر می‌شکنند

مهم‌ترین پیامد این بیماری این است که منجر به شکستگی استخوان‌ها در نواحی مختلف بدن می‌شود. این را دکتر استوار می‌گوید و ادامه می‌دهد: شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در ۳ ناحیه بدن بیشتر رخ می‌دهند؛ مچ دست، مهره‌های ستون فقرات و لگن. مورد آخر می‌تواند به مرگ فرد هم منجر شود.

به گفته رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران، یکی از بدترین تبعات پوکی استخوان در ایران، شکستگی استخوان به خصوص در ناحیه لگن است که در بیشتر موارد منجر به مرگ فرد می‌شود. به طوری که از هر ۲ نفر مبتلا به شکستگی لگن، یک نفر فوت می‌کند.

بعد از ۵۰ سالگی هم دیر نیست اما ...

خیلی‌ها عدم مصرف لبنیات را عامل مهم ابتلا به پوکی استخوان می‌دانند اما به گفته پزشکان، عدم مصرف لبنیات یا مصرف ناکافی آنها می‌تواند تنها یکی از عوامل خطر برای این بیماری باشد. چراکه لبنیات، منبع اصلی کلسیم در رژیم غذایی هستند و کلسیم هم برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است و کمبود آن باعث کاهش تراکم استخوان‌ها و درنتیجه افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود. عوامل دیگری مانند کمبود ویتامین D، عدم تحرک بدنی، ژنتیک و سابقه خانوادگی، جنسیت (زنان به دلیل تجربه یائسگی، بیشتر آن را تجربه می‌کنند)، مصرف سیگار و افزایش سن نیز در ابتلا به این بیماری نقش دارند.

البته هرچند پزشکان، افزایش سن را مهم‌ترین عامل ابتلا به پوکی استخوان می‌دانند اما به این معنا نیست که در سنین بالاتر نمی‌توان از سلامت استخوان‌ها مراقبت کرد و از پوکی استخوان در امان ماند. به گفته کارشناسان حتی بعد از ۵۰ سالگی هم می‌توان با اقدامات مناسب از پوکی استخوان پیشگیری کرد یا روند آن را کُند کرد. هرچند تراکم استخوانی بعد از ۳۰ سالگی کاهش می‌یابد و این کاهش در زنان بعد از یائسگی شتاب بیشتری پیدا می‌کند.

در سنین بالاتر، رعایت تغذیه مناسب (مصرف کافی کلسیم و ویتامین D) و انجام ورزش‌های تقویت‌کننده استخوان مانند پیاده‌روی، شنا، رقص، دوچرخه‌سواری و هر ورزش دیگری که وزن بدن را تحمل کند، مفید است. این اقدامات می‌توانند به کاهشِ سرعت از دست دادن توده استخوانی کمک کنند و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کنند و حتی در کاهش خطر شکستگی‌ها و آسیب‌های ناشی از پوکی استخوان مؤثر باشند.

فقط پزشکان توصیه اکید دارند که زنان بعد از ۵۰ سالگی و مردان بعد از ۶۰ سالگی حتما برای معاینات منظم و نیز سنجش تراکم استخوان به پزشک مراجعه کنند تا از سلامت استخوان‌های خود مطمئن شوند یا اگر پوکی استخوان در آنها تازه شروع شده، با درمان‌های دارویی و غیر دارویی جلوی پیشروی آن را بگیرند تا به مرحله نازک و شکننده شدن استخوان‌ها نرسند.