بسیاری از ماها برای درک فرزندان‌مان تنها به ارتباط کلامی تکیه می‌کنیم. اگر چه این شیوه ارتباط می‌تواند کمک کننده در امر تربیت، به خصوص تربیت عاطفی و شناختی آن‌ها باشد، اما تنها ۱۰ درصد از توانایی ارتباطی انسان را تشکیل می‌دهد. بنابراین مطالعه سایر روش‌های ارتباطی برای والدین از اهمیت زیادی برخوردار است.

کودکان اغلب از احساسات خود، آگاهی نداشته و حتی نمی‌توانند بدانند که چیزی که در حال تجربه آن هستند چه نوع احساسی است و چه نام دارد. در مرحله بعد شاید نتوانند آن را به خوبی ابراز کنند، به همین جهت مهم است که والدین روش‌های ارتباطی به غیر از صحبت کردن را در مواجه با آن‌ها بدانند. به همین بهانه به سراغ راضیه حسن‌پور، تفسیرگر نقاشی کودک رفتیم تا بتوانیم عالم نقاشی‌های کودکانه را بهتر درک کنیم. 

چرا والدین باید به نقاشی کودکان توجه کنند؟

کودکان حتی زمانی که به درستی نمی‌توانند صحبت کنند و کلمات را ادا کنند قادرند نقاشی کنند، برخی از این نقاشی‌ها ممکن است خیلی واضح نباشند و از خطوطی تشکیل شده باشند که قابل درک برای همه نباشد، اما همان خطوط هم بیانگر ذهن و دنیای پیدا و پنهان کودکان است.

کودکان معمولا از روش‌های غیرمستقیم مانند نقاشی به بیان دنیا و احساسات خود اقدام می‌کنند، از طرفی نقاشی یک ارتباط مستقیم با بخش ناخودآگاه ذهن آن‌ها نیز محسوب می‌‍شود و به همین دلیل اطلاعات روانشناختی بسیار زیادی در آن نهفته است.

در خصوص کودکانی که مبتلا به نقص توجه و تمرکز هستند نقاشی می‌تواند یک روش درمانی برای تمرکز کودکان باشد چرا که در مدت نقاشی کشیدن کودک روی جزئیات متمرکز می‌شود و خود را به چالش می‌کشد

نقاشی می‌تواند به تقویت ارتباط کودک با والدین خود کمک کند و یا در مواردی هشدارهایی به آن‌ها بدهد، به همین جهت بهتر است والدین از این ظرفیت برای درک بیشتر فرزندان خود استفاده کنند. نشانه‌های زیادی برای بیان احساسات در نقاشی کودکان وجود دارد؛ مثلا در مواردی این تجربه وجود داشت که کودک در نقاشی‌هایش به توجه و ابراز محبت توسط مادرش نیاز داشت و یا در مواردی ترس از دست دادن والدین، مدام در نقاشی کودک تکرار شده بود. در این زمینه نقاشی می‌تواند هشدارهایی به والدین در خصوص برخی مشکلات روانی کودکانشان به آن‌ها بدهد تا بتوانند از پیش روی آن جلوگیری کنند.

چرا نقاشی مهم است؟

درک بصری کودکان، رشد مهارت‌های حرکتی، داشتن تمرکز و توجه به جزئیات پیرامونی در کودکان توسط نقاشی ایجاد و تقویت می‌شود. کودک با نقاشی تفاوت رنگ‌ها را می‌آموزد. حتی اگر به سن یادگیری رنگ‌ها هم نرسیده باشد. در مواردی کودکان رابطه علی و معلولی بین پدیده‌ها را توسط نقاشی درک می‌کنند.

کودکان معمولا دوست دارند که نقاشی خود را به والدینشان نشان دهند و از آن‌ها بپرسند که آیا خوب کشیده‌اند یا نه ؟! در این زمینه نباید والدین برخوردی سرسری داشته باشند یا تمجیدی غیر واقع بینانه کنند. بهتر است با دقت به جزئیات نقاشی کودکان‌تان نگاه کنید. برای مثال به او بگویید که در این قسمت انتخاب رنگ را به درستی انجام داده و در جای دیگر به او بگویید که می‌توانست، بهتر نقاشی کند. در این صورت او را به پیشرفت در کارش سوق داده‌ و نسبت به جزئیات، راهنمایی کرده‌اید.

در خصوص کودکانی که مبتلا به نقص توجه و تمرکز هستند نقاشی می‌تواند یک روش درمانی برای تمرکز کودکان باشد چرا که در مدت نقاشی کشیدن کودک روی جزئیات متمرکز می‌شود و خود را به چالش می‌کشد. علاوه بر این، درمانگران و مشاوران بر این باورند که کشیدن نقاشی، روش مناسبی برای تخلیه استرس‌ها در کودکان و حتی بزرگسالان است و به همین دلیل روشی موسوم به هنر درمانی شکل گرفته است.
 

در چه مواقعی نقاشی‌های کودک می‌توانند نگران‌کننده باشند؟

اگر کودکی مدام پنهان کاری می‌کند و یا غمگین است و یا به درستی نمی‌تواند بخوابد، شاید در این زمینه والدین با گفت‌وگو نتوانند به احساسات درونی که منجر به این وضع شده است پی ببرند اما نقاشی یکی از راه‌هایی است که می‌تواند بیانگر عواطف و تجربیات کودک باشد. البته تفسیر نقاشی‌های کودکان، تنها به منظور پی بردن به ترس‌ها یا نگرانی‌های کودک نیست بلکه در حقیقت نقاشی‌ها می‌توانند ابزاری برای درک رفتارهای روزمره کودکان باشند. 

اگر کودک به طور دائم تصاویر خشونت‌آمیز می‌کشد، یا اگر شخص یا جسمی را بسیار بزرگتر و اعضای بدن یک انسان را به صورت جداگانه ترسیم می‌کند در این موارد ممکن است که او از چیزی ترسیده و یا محیط اطراف خود را امن نمی‌داند

چه زمانی می‌توانیم از نقاشی برای کمک به کودکان استفاده کنیم؟

اگر متوجه شدید که فرزندتان دائما چیزهای ترسناک و خشونت‌بار را در نقاشی‌های خود به تصویر می‌کشد و یا اگر علائم آسیب جسمی در نقاشی کودک دیده شد فرد متخصص می‌تواند با تفسیر نقاشی به کودک شما کمک کند تا با احساسات و هیجانات و ترس‌های فرزندانتان آشنا شوید. چیزهایی که کودک زبان گفتن آن را ندارد و یا در برابر ابرازش مقاومت می‌کند را می‌توان با تفسیر نقاشی فهمید. در نقاشی کودک، ریزترین جزئیات می‌تواند تعبیر و تفسیر روانشناسی داشته باشد حتی چیزهای به ظاهر مضحک و خنده‌دار هم می‌تواند نشان‌دهنده نکات جالبی باشند. استفاده از رنگ‌ها، جزئیات دست و پا و اجزای صورت، فاصله اشیاء و آدمک‌ها، عمودی و افقی گرفتن کاغذ نقاشی، همه این‌ها معنی و مفهومی برگرفته از دنیای درونی کودکان دارد.
 

هر نقاشی نمی‌تواند ایجاد نگرانی برای والدین کند؛ مثلا کشیدن چیزهای که بیانگر ناراحتی در یک روز و موقعیت خاص هستند و یا شکل‌های عجیب و غریبی که به صورت دفعی توسط کودک تصویر می‌شود نمی‌تواند نگران کننده باشد، اما ااگر کودک به طور دائم تصاویر خشونت‌آمیز می‌کشد، یا اگر شخص یا جسمی را بسیار بزرگتر و اعضای بدن یک انسان را به صورت جداگانه ترسیم می‌کند در این موارد ممکن است که او از چیزی ترسیده و یا محیط اطراف خود را امن نمی‌داند. در این موارد مشاوره با روانشناس امری ضروری است.

برخی والدین بعد از شنیدن تفسیر نقاشی کودکشان جبهه‌گیری می‌کنند و یا مستقیما با کودک وارد گفت‌وگو می‌شوند، بهتر است در چنین شرایطی مستقیما از او نپرسید چرا که در این صورت کودک احساس ناامنی خواهد کرد.