آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان شباهت بسیاری با دیگر استان‌های ایران دارد. مردمان استان اصفهان، بلندترین شب سال و اولین شب زمستان را به همراه اقوام و بزرگان خانواده جشن می‌گیرند. شب اول زمستان که به نقل از اسطوره‌ها شب تولد مهر، ایزد خورشید است.

بلندترین شب سال

در گذشته، مردم دریافته بودند که شب اول ماه دی، بلندترین شب سال است و بعد از آن شب‌ها کوتاه‌تر و روزها بلندتر می‌شوند. آنان شکرگذار از آن که خورشید روز به روز بیشتر در آسمان می‌تابد، نام آن شب را، شب یلدا نامیدند. شب یلدا شروع چله بزرگ است تا دهم بهمن ماه که جشن سده است. بعد از آن چله کوچک فرا می‌رسد تا بیستم اسفند ماه، که سرما به آرامی در این چله کاهش می‌یابد.

در شب یلدا یا نزدیک به این شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌شود و برخی گذشتگان این رخداد را شوم و نامبارک می‌دانستند. به همین برای مقابله با نحسی این شب، آتش می‌افروختند و کنار یکدیگر جمع می‌شدند. سفره‌های بزرگ پهن می‌کردند و از میوه‌های تازه‌ای که با روش‌های سنتی نگه‌داری کرده بودند، به همراه میوه‌های خشک در میان سفره می‌گذاشتند. آنان همه شب را در کنار نور آتش سر می‌کردند، تا تاریکی فرصتی برای نابودی نداشته باشد.

 در تدارک مهمانی

اصفهانی‌ها در خانه بزرگ‌ترها جمع می‌شوند و اعضای خانواده از صبح در تدارک ملزومات و خوراکی‌های مهمانی هستند. در گذشته کرسی با زغال درست می‌کردند، اما امروزه کمتر از کرسی استفاده می‌شود و یا ممکن است از کرسی برقی استفاده کنند. در هر طرف کرسی نیز تشک‌های پنبه‌ای به همراه پشتی گذاشته می‌شود و همیشه بزرگترها در سمت بالای کرسی می‌نشینند.

یک نفر از اعضای خانواده سینی بزرگ مسی -که در اصفهان به آن مجمع می‌گویند- را بر روی کرسی می‌گذارد و دیگران میوه‌های تازه‌ای را که مادربزرگ برای یلدا نگه داشته است را به همراه میوه‌های خشک، آجیل و چغندرهای پخته شده، روی مجمع می‌گذارند. نوه‌ها تعدادی از میوه‌ها را برش زده‌اند و تلاش دارند تا بر روی هندوانه طرحی زیبا درست کنند.

دیگر آب سماور به جوش آمده است و یک‌نفر چای دم می‌کند، مهمانان دعوت شده یکی یکی از راه می‌رسند. مادربزرگ به مهمانان تعارف می‌کند و دیگر اعضای خانواده از مهمانان با سرو شام، میوه و آجیل پذیرایی می‌کنند. پس از گذشته پاسی از شب، پدربزرگ دیوان حافظ را می‌آورد، بر آن تفالی می‌زند و شعر را می‌خواند. در گذشته نیز بزرگ‌ترین عضو باسواد خانواده حافظ‌ می‌خواند. سپس بزرگ‌ترها خاطراتشان را برای جمع تعریف می‌کنند.

غذاهای محلی اصفهان

شام شب یلدا را مادربزرگ تهیه می‌کند. مادربزرگ با دستور پخت دقیقی که مادرش به او یاد داده است، یک یا تعدادی از غذاهای محلی استان اصفهان را می‌پزد. این غذاها شامل قیمه‌ریزه، اشکنه، کله جوش، شیربرنج و... است که اغلب با مواد بومی مانند گوشت گوسفندی، شیر، کشک و روغن محلی طبخ می‌شود.

نوشیدنی‌های همراه با غذا نیز دوغ یا شربت سکنجبین هستند. همچنین یکی از دسرهای پرطرفدار در شب یلدا و زمستان، ترکیب برف و شیره انگور است. اگر در شب یلدا برف باریده باشد، حتما نوه‌های خانواده منتظر آوردن برف تمیز به همراه شیره انگور، بر سر کرسی هستند.

مهمانی شب یلدا در اصفهان رسمی بسیار قدیمی است، که دیدارها و روابط میان اقوام و دوستان را تازه می‌کند. در این شب اعضای خانواده، از سرگذشت و مشکلات اطرافیان که شاید از آن خبر نداشته باشند، خبر می‌گیرند و اگر کاری از دستشان برآید، به یکدیگر در حل مسائل کمک می‌کنند. این رسوم و مهمانی‌ها باعث ایجاد و تداوم همدلی میان خانواده و اقوام می‌شود.