باشگاه خبرنگاران/ از قدیم تعریف شب یلدا جمع شدن کوچک‌تر‌ها در خانه بزرگ‌تر‌های فامیل و پذیرایی با شام متعارف سبزی‌پلو با ماهی و آجیل و شیرینی بوده است، اما در جامعه مدرن امروز، این فرهنگ برای نسل جدید دچار تحولاتی شده است. نسل جدید مانند نسل قدیم نمی‌توانند از لذت سنت‌های باستانی مثل شب یلدا، چهارشنبه‌سوری، عید نوروز و... به‌خوبی بهره‌مند شوند. این نسل، شب یلدا را با سبکی متفاوت برپا می‌کنند؛ آن‌ها ترجیح می‌دهند به‌جای دورهمی در کنار خانواده وقتشان را در کنار دوستانشان یا حتی در شبکه‌های اجتماعی سپری کنند.
در میان این نسل، نشستن زیر کرسی مادربزرگ جای خود را به نشستن در کافه و رستوران و حافظ خوانی از کتاب حافظ جای خود را به فال آنلاین داده است؛ اما اینکه چرا فرهنگ‌های باستانی مثل شب یلدا در میان نسل جدید دچار تغییر شده و چطور می‌توانیم در چنین شبی جوانانمان را به حضور در جمع تشویق کنیم، موضوعی است که دکتر مهدی اسماعیل تبار، روانشناس و کارشناس مسائل تربیتی درباره آن‌ها به ارائه توضیحاتی می‌پردازد.

نسل جدید در مرز‌های تلفن‌همراه زندانی‌شده است
اسماعیل تبار با اشاره به اینکه جوان هزاره‌ی سومی در مرز‌های تلفن همراه و زندگی شبکه‌ای زندانی‌شده است، می‌گوید: «نسل جدید نمی‌تواند از لذت سنت باستانی ایرانی استفاده کند، چون لذت برای او تعریف متفاوتی دارد. سال گذشته شب یلدا به‌عنوان بلندترین شب سال در نیمکره شمالی در یونسکو به ثبت جهانی رسید، اما ما نه‌تن‌ها برای اغنای افکار عمومی تلاش نمی‌کنیم بلکه درصدد تغییر نام و حذف این شب در تقویم ایرانی هستیم؛ لذا طبیعی است که این هویت و ریشه‌ی فرهنگی آن به دختر و پسر نسل جدید ما منتقل نشود. در این صورت لذت برای جوان ما می‌شود مبانی که در فرهنگ ما وجود ندارد؛ مثل هالووین، کریسمس و...»
این روانشناس درباره علت تغییر فرهنگ شب یلدا در میان نسل جدید اظهار می‌کند: «جوان امروز فیزیکی برای ما و روانی برای شبکه‌های اجتماعی است؛ به همین دلیل جوان ما نمی‌تواند مثل نسل قدیم از سنت باستانی شب یلدا لذت ببرد. شما تلفنِ خانه‌ی پدربزرگ و مادربزرگتان را با موبایل هوشمند شبکه اجتماعی جوانتان مقایسه کنید؛ چرا جوان از آن تلفن قدیمی لذت نمی‌برد، چون اصلاً با آن آشنا نیست و مفهوم لذت بردن برای او فرق می‌کند.»

جوان امروز تنهایی را به بودن با خانواده ترجیح می‌دهد
اسماعیل تبار درباره دلیل کوچ اجباری نسل جدید به دنیای مجازی می‌گوید: «دانش‌آموز، دانشجو، نوجوان ما در شبکه‌های اجتماعی یک دنیای ساختگی برای خودش ساخته و از آن لذت می‌برد؛ زیرا ما به او شادی ندادیم که از او انتظار شاد بودن داشته باشیم.»
او ادامه می‌دهد: «تقویم ملی و مذهبی ما سرشار از بهانه‌ها و دلایل برای خندیدن و گریستن است، اما ما نتوانستیم جشن‌ها و مناسبت‌هایمان را به‌درستی به جوانانمان منتقل کنیم و نتیجه آن این می‌شود که جشن ایرانی به حاشیه رفته و جشن غربی برای جوانان ما جذاب می‌شود؛ دلیل آن این است که داستان سنت‌های ایرانی برای نسل جدید ما جا نیفتاده و ما در این زمینه سواد رسانه‌ای بسیار پایینی داریم.»

کاری کنید تا جوانتان شب یلدا کنارتان بماند
قدیم‌ها نسل جوان برای ایام خاصی مثل شب یلدا، عید نوروز و اعیاد دیگر ذوق خاصی داشتند، اما امروزه آن ذوق‌زدگی در میان جوانان ما نه‌تن‌ها کمرنگ شده بلکه گاهی نوجوانان و جوانان ما از حضور در جمع‌های خانوادگی و فامیلی اجتناب می‌کنند؛ اسماعیل تبار در پاسخ به این سؤال که ما چطور می‌توانیم در شبی مثل یلدا که یادآور فرهنگ اصیل ایرانی است جوانانمان را به حضور در جمع تشویق کنیم و آیین‌ها و سنت‌های کهن را زنده نگه‌داریم، می‌گوید: «ما برای تشویق جوانمان به حضور در جمع‌های خانوادگی و فامیلی باید دنیای درون جوانمان را بشناسیم. جوانان امروزی دنیای خاص خودشان رادارند و ما خیلی از مشکلات جوان‌ها را نمی‌توانیم حل کنیم، اما پدر و مادر‌ها با صحبت کردن و درک کردن جوانشان می‌توانند به‌راحتی آن‌ها را با خود همراه کنند.»
این کارشناس تربیتی به والدین توصیه می‌کند: «با فرزندتان حرف بزنید. حداقل یک ساعت از شب یلدا را با فرزندتان به اشتراک بگذارید. شب یلدا، شب آشتی خانوادگی است. دقت کنید که غرب به دنبال فردیت است، غرب به دنبال عکس سلفی یهویی است، غرب به دنبال زندانی شدن در شبکه‌های اجتماعی است، اما شما به‌عنوان والد باید انسان موبایلی را بشناسید و بدون توجه به اختلاف‌سلیقه با فرزندتان به حلقه مشترک خانه و خانواده بپیوندید.»
او تأکید می‌کند: «اگر ما خانه را از دست دهیم، به کارتن‌خواب خانگی تبدیل می‌شویم که دختر و پسر در خانه حضور دارد، اما در اتاق خودش است. برای تشویق به بهره‌مندی جوانمان از شب یلدا، ما باید چرایی دورهمی و لذت مشترک را برای جوانمان تعریف کنیم و در مقابل شنونده خوبی برای او باشیم.»
اسماعیل تبار می‌گوید انتقال مفاهیم اسلامی به نسل جدید نیاز به روش‌های جدید و هم‌خوان با اوضاع جدید دارد: «ما باید برای جوانمان جا بیندازیم که اسلام با فحشا مشکل دارد، اما با جشن، تماشاگر زن و موسیقی مخالف نیست. فحشا یعنی زندگی منهای خانواده و تغییر ارزش‌هایی که در ایران کهن بوده است.»
او تصریح می‌کند: «شب یلدا بهانه‌ای است برای اینکه روحمان را به روح فرزندانمان نزدیک‌تر کنیم تا روانمان تعامل بیشتری داشته باشد و تجربه دوپامین واقعی را به‌جای دوپامین فیک داشته باشیم.»
دورهمی شب یلدا، سلامت روان را بهبود می‌بخشد
اسماعیل تبار در رابطه با اهمیت حضور در جمع خانواده به‌خصوص در ایام خاص مثل شب یلدا می‌گوید: «شب یلدا دارای سه ویژگی دورهمی، ارتباط چشمی و دیوان حافظ است. دیوان حافظ سرود ملی آن شب است. ارتباط چشمی در این شب نیز باعث بهبود سلامت روان شده و دورهمی باعث ارتباط معنوی و روان‌شناختی قوی‌تر می‌شود.»
این رواشناس با اشاره به دو نوع دوپامین فیک و واقعی تصریح می‌کند: «تنهایی، شبکه‌های اجتماعی، محرک‌ها، مخدر‌های صنعتی، پنهان‌کاری، لذت‌جویی، درگیری با خود، نشناختن خود، دور شدن از خدا و خیلی چیز‌های دیگر دوپامین فیک هستند. ورزش، خانواده، تحرک، نشاط و خانواده محوری دوپامین‌های واقعی هستند. انسان موبایلی از دوپامین واقعی به سمت دوپامین فیک گرایش پیدا می‌کند، اما مشکل اینجاست که در دوپامین فیک ارتباط چشمی وجود ندارد و همین مسئله به سلامت روان آسیب می‌زند.»
اسماعیل تبار در پایان تأکید می‌کند: نسل جدید با دیدن بازی‌های آنلاین، موسیقی، بی‌حیایی و هویت برهم زننده در شبکه‌های اجتماعی، سنت‌های دیرینه‌ای مثل شب یلدا را پس می‌زند و اینجاست که ما باید سلامت روان را جدی بگیریم و بر روی دو مفهوم سواد رسانه و رویکرد شناختی دقت کنیم و درنهایت سعی کنیم با استفاده از بازخوانی ارزش‌ها و نیز یادآوری این هویت دارای پشتوانه تاریخی این امانت را در دستان نسل جدید ثابت و پایدار نگه‌داریم.