تسنیم/ یکی از دلایل اصلی تهاجم روسیه به اوکراین، جلوگیری از گسترش ناتو و ایجاد یک منطقه حائل امنیتی میان مرزهای خود و کشورهای عضو ناتو است. مسکو گسترش ناتو را تهدیدی مستقیم به امنیت ملی خود تلقی می‌کند.

بحران اوکراین یکی از پیچیده‌ترین و طولانی‌ترین بحران‌های ژئوپلیتیکی دهه‌های اخیر است که تأثیرات عمیقی بر نظام بین‌المللی و امنیت اروپا داشته است.

روسیه اهداف بلندمدتی را در این منازعه دنبال می‌کند که از حفظ نفوذ خود در مناطق مهم گرفته تا جلوگیری از گسترش ناتو را در برمی‌گیرد.

با این حال، شرایط تحقق صلح همچنان تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله بازیگران بین‌المللی، سیاست‌های داخلی و شرایط میدان جنگ قرار دارد. در ادامه به تحلیل دقیق‌تر این اهداف، چالش‌ها و سناریوهای ممکن برای دسترسی به صلح پرداخته شده است.

اهداف کلیدی روسیه در اوکراین

حفظ نفوذ سیاسی بر اوکراین؛ اوکراین از زمان فروپاشی شوروی برای روسیه اهمیت استراتژیک داشته است. این کشور نه‌تنها از لحاظ تاریخی و فرهنگی به روسیه نزدیک است، بلکه نقش حیاتی در امنیت انرژی و نظامی روسیه ایفا می‌کند. روسیه تلاش می‌کند اوکراین را در حوزه نفوذ خود نگه دارد و مانع تبدیل آن به یک کشور غرب‌گرا شود که می‌تواند به پایگاهی برای نفوذ ناتو تبدیل شود.

جلوگیری از گسترش ناتو به شرق اروپا؛ یکی از دلایل اصلی تهاجم روسیه به اوکراین، جلوگیری از گسترش ناتو و ایجاد یک منطقه حائل امنیتی میان مرزهای خود و کشورهای عضو ناتو است. مسکو گسترش ناتو را تهدیدی مستقیم به امنیت ملی خود تلقی می‌کند و عضویت احتمالی اوکراین در این ائتلاف نظامی را خط قرمز می‌داند. سیاست ناتو در دهه‌های اخیر برای گسترش به شرق از محرک‌های اصلی این تهاجم بوده است.

 به رسمیت شناختن مناطق الحاق‌شده به روسیه؛ مسکو تلاش می‌کند الحاق کریمه در سال 2014 را به رسمیت بین‌المللی برساند. علاوه بر این، پس از تهاجم 2022، بر مناطق شرقی اوکراین (دونتسک، لوهانسک، زاپروژیا و خرسون) ادعای حاکمیت دارد و به دنبال مشروعیت‌بخشی به کنترل خود بر این مناطق است. این مناطق نه‌تنها از لحاظ نظامی و استراتژیک اهمیت دارند، بلکه برای تثبیت تصویر داخلی کرملین به‌عنوان قدرتی موفق در دفاع از منافع ملی ضروری هستند.

 عوامل کلیدی تأثیرگذار بر صلح

سیاست‌های داخلی اوکراین و روسیه؛ در اوکراین، مقاومت شدید سیاسی و اجتماعی در برابر هرگونه امتیازدهی به روسیه وجود دارد. دولت اوکراین نمی‌تواند بدون از دست دادن مشروعیت داخلی، بخش‌هایی از سرزمین خود را به روسیه واگذار کند. از سوی دیگر، در روسیه، سیاست‌های ولادیمیر پوتین بر مبنای تصویر قدرت و موفقیت نظامی بنا شده است. پذیرش هرگونه شکست یا عقب‌نشینی در اوکراین می‌تواند به تضعیف موقعیت او در داخل منجر شود.

فشارها و میانجی‌گری بین‌المللی؛ کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا و اتحادیه اروپا، از طریق تحریم‌ها و حمایت نظامی از اوکراین بر روسیه فشار وارد می‌کنند. از سوی دیگر، چین می‌تواند به‌عنوان یک میانجی بالقوه ظاهر شود، اما منافع اقتصادی و استراتژیک این کشور مانع از موضع‌گیری مستقیم به نفع یک طرف می‌شود. نقش ترکیه و سازمان ملل نیز به‌عنوان میانجی‌های منطقه‌ای می‌تواند قابل توجه باشد.

 شرایط میدان جنگ و توازن قدرت؛ موفقیت یا شکست نظامی طرفین تأثیر مستقیمی بر مذاکرات صلح خواهد داشت. اگر روسیه در حفظ مناطق تحت کنترل خود موفق شود، ممکن است دست برتر را در مذاکرات داشته باشد. از سوی دیگر، موفقیت اوکراین در بازپس‌گیری مناطق اشغالی می‌تواند روسیه را به پذیرش شرایط سخت‌تری وادار کند.

چالش‌های تحقق صلح

 بی‌اعتمادی متقابل بین کی‌یف و مسکو؛ تاریخچه طولانی از درگیری‌ها و خصومت‌ها باعث شده که اعتماد میان دو طرف تقریباً وجود نداشته باشد. اوکراین روسیه را به‌عنوان یک نیروی متجاوز می‌بیند، در حالی که روسیه اوکراین را یک دولت دست‌نشانده غرب معرفی می‌کند. این بی‌اعتمادی، هرگونه توافق را شکننده می‌کند.

نقش بازیگران ثالث (مانند ناتو و اتحادیه اروپا)؛ حمایت گسترده غرب از اوکراین، روسیه را به تشدید درگیری‌ها سوق داده است. حضور و نفوذ این بازیگران مانع از توافق مستقیم میان کی‌یف و مسکو شده و راه‌حل صلح را پیچیده‌تر کرده است.

اختلاف بر سر شرایط صلح؛ هر دو طرف اهداف حداکثری دارند. اوکراین خواهان بازپس‌گیری تمام مناطق اشغالی است، در حالی که روسیه به دنبال تضمین‌های امنیتی بلندمدت و به رسمیت شناختن مناطق تحت کنترل خود است.

 سناریوهای احتمالی صلح و توافقات

مدل‌های توافق امنیتی یا منطقه‌ای؛ یک سناریو می‌تواند دستیابی به توافق امنیتی باشد که شامل تضمین‌های بین‌المللی برای بی‌طرفی اوکراین شود. در این حالت، اوکراین عضوی از ناتو نخواهد شد، اما حمایت امنیتی از سوی کشورهای غربی دریافت می‌کند.

 امکان تقسیم یا فدرال‌سازی اوکراین؛ فدرال‌سازی اوکراین و اعطای خودمختاری به مناطق شرقی ممکن است بخشی از توافق صلح باشد. با این حال، این گزینه به دلیل حساسیت‌های داخلی در اوکراین و ترس از تجزیه بیشتر، به شدت مناقشه‌برانگیز است.

توافق بر سر خطوط مرزی جدید؛ ممکن است توافقی صورت گیرد که در آن روسیه بخش‌هایی از مناطق اشغالی را حفظ کند و اوکراین مناطق دیگر را بازپس بگیرد. این سناریو هرچند محتمل است، اما از نظر سیاسی برای هر دو طرف هزینه زیادی دارد.

نقش بلندمدت اوکراین در دکترین امنیتی روسیه

تغییر توازن قدرت در اروپا؛ روسیه اوکراین را به‌عنوان یک کلید اصلی در تنظیم نظم امنیتی اروپا می‌بیند. هرگونه تغییر در وضعیت اوکراین می‌تواند تأثیر عمیقی بر روابط روسیه و غرب داشته باشد و توازن قدرت میان ناتو و روسیه را بازتعریف کند.

تأثیر جنگ اوکراین بر نظم نوین جهانی؛ بحران اوکراین پیامدهایی فراتر از مرزهای اروپا دارد. موفقیت یا شکست روسیه در این منازعه می‌تواند پیام‌هایی برای دیگر کشورها درباره قدرت غرب ارسال کند. همچنین، این جنگ می‌تواند نظم چندقطبی نوظهور را تقویت یا تضعیف کند.

 به طور کلی، دستیابی به صلح میان روسیه و اوکراین نیازمند حل تناقض‌های ژئوپلیتیکی، مصالحه بر سر اهداف متضاد و نقش‌آفرینی سازنده بازیگران بین‌المللی است.

با این حال، پویایی‌های سیاسی داخلی، بی‌اعتمادی متقابل و عدم توازن قدرت در میدان جنگ، مسیر دسترسی به صلح را طولانی و دشوار ساخته است. تنها از طریق مذاکرات واقع‌بینانه و تنظیم توافقات عملی می‌توان امید به کاهش تنش‌ها و دستیابی به یک صلح پایدار داشت.