اطلاعات/متن پیش رو در اطلاعات منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 سید محمدکاظم سجادپور| با پایان یافتن سال میلادی ۲۰۲۴ و آغاز سال نوین در ۱۲ دی ماه ۱۴۰۳، تقریباً تمام محافل رسانه‌ای و موسسات تحقیقاتی در سراسر جهان به ارزیابی جهان در سال گذشته و چشم‌انداز ۲۰۲۵ (دی۱۴۰۳ تا دی ۱۴۰۴)، می‌پردازند. رهبران کشورهای مختلف پیام‌های شادباشی صادر می‌کنند و ابراز امیدواری می‌نمایند که سختی‌های ۲۰۲۴ را پشت سرگذاشته و برای سال ۲۰۲۵ آرزوی بهبودی می‌کنند. 

اما واقعاً چگونه می‌توان سال ۲۰۲۴ را ارزیابی نمود و چگونه می‌توان زمینه‌های سال ۲۰۲۵ را ترسیم کرد؟ بی‌تردید نمی‌توان به همه رخدادها و تحولات پرداخت، بلکه باید تصویری کلان برداشت و در عین حال باید درنظر داشت که ارزیابی ۲۰۲۴ و پیش‌بینی ۲۰۲۵ به صورت‌های گوناگونی انجام می‌گیرد.

تقریباً همه سازمان‌های بین‌المللی گزارش‌های نسبتاً دقیق و قابل اعتنا از حوزه‌های تخصصی خود ارائه می‌دهند. به عنوان مثال بانک جهانی، گزارشی جدی در مورد شرایط اقتصاد جهانی ۲۰۲۴ منتشر ساخته است. سازمان‌های بین‌المللی تخصصی دیگر برهمین منوال، گزارش‌های تحقیقاتی در مورد ارزیابی متمرکز و کارشناسانه از حوزه خود منتشر کرده‌اند. این حوزه‌ها از وضعیت مهاجرت تا وضعیت بهداشت و شرایط غذا در جهان را فرا می‌گیرد. موسسات پژوهشی و اندیشکده‌های روابط بین‌المللی نیز در حوزه‌ فعال بوده که یکی از قابل‌توجه‌ترین آنها، پادکست شورای روابط خارجی است. حتی باید افزود که برخی از اندیشکده‌ها به ابعاد بسیار خاصی از حوزه روابط بین‌المللی پرداخته‌اند. 

به عنوان مثال انجمن آسیا، گزارشی در خور توجه با استفاده از نظرات چندین کارشناس در حوزه چین در ۲۰۲۵ منتشر ساخته است. گزارش بانک بی ان پی در مورد شرایط اقتصادی جهانی، مخصوصاً کشورهای توسعه یافته جدی می‌باشد. اما ورای این گزارش‌ها، یک عکسبرداری و تصویربرداری از روابط بین‌المللی مورد نیاز است که کلان روندها را روشن کند. در این گرته‌برداری از پیچیدگی‌های روابط بین‌المللی سه کلان مفهوم و کلان روند در ارزیابی ۲۰۲۴ و چشم‌انداز ۲۰۲۵ جلب توجه می‌کند: «فروریختگی‌ها»، «برآمدگی‌ها» و «شگفتی‌ها».

سال ۲۰۲۴ سال فروریختگی‌ها بود. فروریختگی‌هایی که ابعاد مختلف متنوعی از زندگی بین‌المللی را در بر می‌گرفت. برجسته‌ترین آنها، فروریختگی نظام ارزشی و هنجاری مجموعه غرب در حمایت از حقوق بشر بود. غرب هنجاری و مخصوصاً ایالات متحده، با جلوگیری از صدور قطعنامه‌های شورای امنیت در ایجاد آتش بس در غزه، حمایت همه جانبه از رژیم صهیونیستی، بی‌تفاوتی نسبت به سرنوشت فلسطینی‌ها و مردم خاورمیانه، فروریختگی سامانه ارزشی و هنجاری خود را رقم زد. سال ۲۰۲۴ سال بی‌اعتنائی بایدن و دولت او نسبت به حقوق فلسطینی‌ها بود. فروریختگی‌ هنجاری، در انتخابات آمریکا نیز نمود پیدا کرد؛فردی که براساس قوانین آمریکا، مجرم شناخته شده بود و سیاهه‌ای از انواع و اقسام جرائم جنسی، مالیاتی و اداری را درکارنامه خود داشت و قرار بود به زندان رود،‌ سر از کاخ ریاست جمهوری در آورد.

این درحالی بود که خصائل و ویژگی‌های اخلاقی او بر کسی پوشیده نبود، این فروریختگی اخلاقی شگفتی‌های فراوانی به همراه داشت و خواهد داشت. فروریختگی کابینه‌ها در گوشه و کنار جهان نیز جلب توجه کرد. از فروریختگی بسیار عجیب دولت در کره جنوبی و انحلال پارلمان در فرانسه و آلمان و مهم‌ترین فروریختگی همه جانبه در خاورمیانه رخ داد و آن فروریختگی و سقوط برق آسای دولت سوریه بودکه بی‌تردید مهم‌ترین فروریختگی و زلزله‌سیاسی در این منطقه از جهان است. فروریختگی‌ها بسیار متعددتر از این مواردند. اما آنچه ذکر شد برجسته‌ترین‌اند.

 فروریختگی‌ها با برآمدگی‌های رنگارنگ همراه بود. در سال ۲۰۲۴ در حدود ۸۰ کشور انتخابات برگزار شد و نیروهای جدیدی بعضاً بعد از سال‌ها به قدرت رسیدند و دوباره برآمدند. آنچه که این برآمدگی‌ها جلب توجه می‌کند، دو پدیده مهم و موثر در روابط بین‌المللی است یکی برآمدن راست‌گرایان به عنوان نه فقط یک نیروی موثر در عرصه‌های ملی است، بلکه اتحادیه نانوشته‌ای از راست‌گرایان در سطح جهانی قابل مشاهده می‌باشد.

برآمدن راست جهانی، مسیر تحولات ۲۰۲۴ را دگرگون ساخت و در سالی که در پیش است ائتلاف جهانی راست، احتمالاً برآمده‌تر و شگفتی سازتر خواهد شد. پدیده دوم که از ماهیت متفاوت ولی موثری برخوردار است، برآمدگی هوش مصنوعی و تأثیر شگفت‌انگیز آن در همه عرصه‌های زندگی بشری من جمله سیاست در روابط بین‌المللی است. تکنولوژی در بعد کلان خود و هوش مصنوعی در بعد اختصاصی و ویژه خود، همه عرصه‌های کنش و واکنش بشری را دگرگون ساخته است که برچسته‌ترین آنها، کنش و واکنش‌های خصمانه یعنی جنگ می‌باشد. 

حضور هوش مصنوعی در جنگ‌هایی که در سال‌های ۲۰۲۴ در نقاط مختلف جهان در جریان بود، مخصوصاً در جنگ رژیم صهیونیستی علیه مردم منطقه، نشانگر از برآمدگی این بعد از تکنولوژی در روابط بین‌المللی است.فروریختگی‌ها و برآمدگی‌ها، به خلق شگفتی‌ها منجر شد و خواهد شد اما شاید مهم‌ترین شگفتی آفرینی شخص ترامپ باشد. او ایده‌های کم و بیش روشنی ولی شخصیتی عمیقاً ناپایدار دارد سیاست‌های اعلامی او و مجموعه رفتاری او، در داخل و خارج آمد شگفتی آفرین خواهد بود.پرونده‌هایی چون جنگ اوکراین و رابطه شخصی او با پوتین، جنگ خاورمیانه و رابطه عمیقاً فردی او با نتانیاهو، پرونده سوریه در پیشینه او با اردوغان و البته مهم‌ترین موضوع سیاست خارجی آمریکا یعنی چین و جنگ تجاری با آن کشور، متضمن شگفتی‌هائی خواهد بود.

 اما این اشتباه خواهد بود که فکر کنیم سال ۲۰۲۵، صرفاً با شگفتی‌ قابل شناسائی است. روابط بین‌المللی در سال ۲۰۲۵، بعد معمولی و روزمره خود را نیز خواهد داشت. بدین معنی که کشورها، در تعامل دوستانه با یکدیگر خواهند بود.

اجلاس‌های چندجانبه رسمی و غیررسمی برگزار خواهد شد که از مهم‌ترین آنها، داووس در ژانویه در سوئیس، اجلاس رهبران گروه هفت در کانادا، اجلاس رهبران ناتو در ژوئن، اجلاس اقیانوس‌های سازمان ملل در پاریس، اجلاس کاپ سی محیط زیست در برزیل و اجلاس گروه ۲۰ در ژوهانبورگ خواهد بود. در همه این اجلاس مسائل جهانی که ریشه در قبل از ۲۰۲۴ داشته، در ۲۰۲۵ نیز مطرح خواهند شد. جنوب جهانی عرضه اندام بیشتری خواهد کرد. محیط زیست و تغییرات آب و هوائی چالشی فراگیر و بین‌المللی باقی خواهد بود. ولی هر چه هست روابط بین‌المللی روز به روز پیچیده‌تر از گذشته می‌شود و نمی‌ توان با قالب‌های سنتی و کهن به جهان پرتلاطم امروز نگریست.