اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

با تشدید مشکلات اقتصادی و اجتماعی و آسیب به استراتژی منطقه‌ای ایران، تهران با سال سختی روبرو است.
 
 با روی کار آمدن دولت جدید ترامپ، به نظر می‌رسد سال سختی در انتظار  ایران باشد. 

بزرگ‌ترین چالش تهران از سال ۲۰۲۲ تاکنون
به نوشته وال‌استریت ژورنال، دولت جدید ایالات متحده برنامه دارد به‌عنوان بخشی از یک تلاش تهاجمی برای مهار حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در خاورمیانه، تحریم‌های بیشتری علیه ایران اعمال کند. اگرچه تأثیرگذاری راهبرد تهران وضعیت گذشته را ندارد، اما همچنان تهدیدی برای متحدان و شرکای واشنگتن، به‌ویژه اسرائیل، محسوب می‌شود. بنا بر گزارش اخیر لارنس نورمن، گزارش‌گر وال‌استریت ژورنال، تیم رئیس‌جمهور منتخب، دونالد ترامپ، همچنین گزینه‌هایی مانند حملات هوایی برای جلوگیری از برنامه هسته‌ای ایران را در دست بررسی دارد.

اقتصاد ایران که پیش‌تر نیز تحت تأثیر سوء مدیریت، فساد و تحریم‌های موجود تضعیف شده بود، با مشکلات جدیدتری مواجه شده است. کمبود برق باعث تعطیلی گسترده شده است. هم‌زمان، اهرم نظامی ایران آسیب دیده است.

مشکلات فعلی بزرگ‌ترین چالش تهران از سال ۲۰۲۲ تاکنون محسوب می‌شود، زمانی که کشور با ناآرامی‌های گسترده‌ لرزید.

به گفته صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه چتم هاوس، تهران «احتمالاً در حال تجربه چالش‌های عمیقی است که خود ایجاد کرده است». او افزود که این وضعیت می‌تواند تهران را به سوی مذاکره و مصالحه با غرب سوق دهد، زیرا به دنبال راه خروج از این بحران است.

شبح بحران
رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در ماه جولای با وعده اصلاحات اجتماعی، احیای اقتصادی و گشایش سیاسی به سمت غرب انتخاب شد. اما شش ماه بعد، امید ایرانیان برای بهبود زندگی روزمره‌شان به سرعت در حال از بین رفتن است. بحران اقتصادی خطر ناآرامی‌های اجتماعی را افزایش داده است.

ارز ایران - به‌عنوان شاخصی از احساسات اقتصادی - سال ۲۰۲۴ را با رکورد پایین ۸۲۱,۵۰۰ ریال برای هر دلار به پایان رساند، که نسبت به ابتدای سال ارزش آن ۴۰ درصد کاهش یافته است. بر اساس داده‌های بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی سرانه از سال ۲۰۱۲، زمانی که تحریم‌ها بر سر برنامه هسته‌ای تشدید شد، ۴۵ درصد کاهش یافته و در سال گذشته به ۴,۴۶۵.۶۰ دلار رسید.

نارضایتی‌ها به‌طور فزاینده‌ای سیاسی شده و برخی افراد مقامات را به تمرکز بیش از حد بر برنامه‌های ایدئولوژیک و نادیده گرفتن اقتصاد متهم می‌کنند.

کمبود انرژی که ناشی از سال‌ها مدیریت ضعیف و سرمایه‌گذاری ناکافی است، بحران را تشدید کرده است.

بر اساس گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در ۱۸ دسامبر، تاسیسات صنعتی ماه گذشته به دلیل کمبود عرضه برق و گاز طبیعی، تنها با ۴۱ درصد ظرفیت خود تولید می‌کردند. به گفته اتاق بازرگانی، تولید کمتر در میان تأمین‌کنندگان مرغ و گوشت امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.

پزشکیان اخیراً گفت که دولت او در حال رسیدگی به کمبود انرژی با تشویق کسب‌وکارها و خانوارها برای جلوگیری از هدررفت گاز طبیعی و برق و همچنین مبارزه با قاچاق سوخت است.

محمود نجفی عرب، رئیس اتاق بازرگانی در بیانیه‌ای در وب‌سایت اتاق گفت کارخانه‌ها درگیر «رکودی عمیق» هستند. «فعالیت این بنگاه‌ها با نرخ‌های کنونی بهره‌برداری نمی‌تواند از نظر اقتصادی سودآور باشد.»

به گزارش خبرگزاری نیمه‌ رسمی کار ایران، کمبود انرژی ۲۲ کارخانه سیمان را متوقف کرده و تولید دارو را کند کرده است. علی قلی ایمانی، رئیس انجمن ملی کشاورزان گندم، روز چهارشنبه گفت مسائل مربوط به برق همچنین با تعطیلی پمپ‌های آب و اختلال در تأمین کودهای وابسته به گاز طبیعی، قرار است امسال برداشت محصول ایران را تحت تأثیر قرار دهد.

رشد افزایش قیمت مواد غذایی
به گزارش بانک مرکزی، بحران انرژی تورمی را که در نوامبر به نرخ سالانه ۳۷ درصد رسیده بود، تشدید کرده است. به گفته مرکز آمار ایران در ۳۱ دسامبر، محصولات غذایی بیشترین آسیب را دیده‌اند. در سه سال گذشته، قیمت گوشت پنج برابر و قیمت سیب‌زمینی بیش از دو برابر شده است. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی، حدود ۳۲ میلیون ایرانی - بیش از یک‌سوم جمعیت - اکنون زیر خط فقر زندگی می‌کنند، در مقایسه با ۱۸ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷.

وضعیت اقتصادی مقامات ایران را نگران کرده است. علی ربیعی، مشاور امور اجتماعی پزشکیان، گفت که نسل‌های جوان‌تر ایرانی اکنون انزوای اقتصادی و محدودیت‌های اجتماعی که در سال‌های اخیر مشخصه ایران بوده‌اند را رد می‌کنند. او در ۲۷ دسامبر در روزنامه اصلاح‌طلب شرق نوشت: «تحریم‌های طولانی‌مدت به‌طور قابل‌توجهی به احساس ناامیدی غالب کمک کرده و زخم‌های عمیق اجتماعی و سیاسی بر جا گذاشته است.»

دولت پزشکیان در پاسخ به نارضایتی جوانان، برخی از سیاست‌ها را کاهش داده است. در اواخر دسامبر، ممنوعیت سرویس پیام‌رسان واتساپ و اپلیکیشن گوگل‌پلی را لغو کرد. اما مسدودسازی اینستاگرام و تلگرام، دو پلتفرم رسانه‌های اجتماعی که در ایران به‌طور گسترده استفاده می‌شوند را حفظ کرده است. رئیس‌جمهور ایران همچنین موفق شد اجرای قانون جدیدی برای تشدید محدودیت‌های حجاب را متوقف کند.

آسیب به بازدارندگی
حتی در شرایط سخت‌ترین تحریم‌ها، ایران توانسته بود از طریق متحدان خود در محور مقاومت، ائتلافی غیررسمی تحت رهبری تهران که شامل گروه‌های مبارز خاورمیانه می‌شود، از حملات خارجی به خاک خود بازدارندگی کند.

اما این متحدان طی سال گذشته آسیب زیادی دیده‌اند. سرنگونی بشار اسد در سوریه، متحد دولتی اصلی ایران در خاورمیانه، در دسامبر، پس از مجموعه‌ای از وقایع رخ داد که با حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد.

اکنون تهران روی متحدان عراقی و یمنی خود برای فشار بر اسرائیل حساب می‌کند، اما فاصله پایگاه‌های آن‌ها از اهدافشان، اثربخشی این تهدیدها را محدود کرده است.

در حالی که برای مواجهه با چالشی بزرگ با ترامپ آماده می‌شود، این وقایع تهران را با آزادی عمل کم‌تری روبرو کرده است. عقب‌گردهای سال گذشته نگرانی‌هایی را ایجاد کرده که ممکن است ایران برنامه هسته‌ای خود را برای بازگرداندن نوعی بازدارندگی در برابر حملات خارجی تسریع کند.

اسرائیل در سال ۲۰۲۴ دو دور حملات هوایی علیه ایران انجام داد که تأسیسات نظامی را هدف قرار داد. ترامپ نیز در حال بررسی راه‌هایی برای جلوگیری از توانایی ایران برای گریز هسته‌ای است، از جمله حملات پیشگیرانه احتمالی که با سیاست دیرینه ایالات متحده در مواجهه با تهران از طریق دیپلماسی و تحریم‌ها تفاوت دارد.

خصومت با ترامپ
در مواجهه با احتمال تحریم‌های جدید، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز جمعه اعلام کرد که کشورش آماده ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای «بدون تأخیر» در ازای لغو تحریم‌ها است. اما او در ماه نوامبر نیز گفت که پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران نشان‌دهنده توانایی این کشور برای مقابله با هرگونه محدودیت جدید است.

او گفت: «فشار حداکثری ۱.۰ منجر به مقاومت حداکثری شد و در نهایت به شکست حداکثری برای آمریکا انجامید.» او به تحریم‌های اعمال‌شده در دوران نخست ریاست‌جمهوری ترامپ اشاره کرد. «شواهد؟ یک نمونه: فقط برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را قبل و بعد از سیاست به‌اصطلاح فشار حداکثری مقایسه کنید.»

برای رسیدن به توافق، هر دو طرف باید از تنش و خصومت فاصله بگیرند. به گفته مقامات سابق دولت ترامپ، رویکرد او نسبت به ایران احتمالاً تحت تأثیر اطلاعاتی است که ادعا می‌کنند عوامل ایرانی قصد ترور او را داشته‌اند.

به گفته صنم وکیل: «یک پنجره محدود وجود دارد که در آن تهران مایل به مذاکره است و ترامپ نیز می‌تواند آن را به‌عنوان یک دستاورد بفروشد. اما زمان به نفع ترامپ نیست. ایدئولوگ‌های حاضر در تیم ترامپ به دنبال امتیازاتی از تهران خواهند بود که ممکن است آماده پذیرش آن نباشد. بنابراین فشار بیشتری در انتظار ایران است».