دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

سعیده سادات فهری| اندیشکده‌‌‌های آمریکایی نزدیک به دولت جو بایدن شامل مراکزی چون استیمسون، انجمن کنترل سلاح در واشنگتن، گروه بین‌المللی بحران و دیگر اندیشکده‌‌‌ها چند ماهی است که از چند کلیدواژه مشخص در تحلیل‌‌‌های خود در قبال مساله هسته‌‌‌ای ایران استفاده می‌کنند؛ کلیدواژه‌‌‌هایی چون «توافق جدید، توافق موقت یا پلن بی ‌دیپلماتیک». از اسفند ماه سال گذشته این سه گزینه که تقریبا همگی یک مفهوم را دربرمی گیرند، به کرات از سوی اندیشکده‌‌‌های آمریکایی مطرح می‌شود؛ اما در یکی دو روز گذشته اخباری منتشر شد که بیانگر آن است که ظاهرا توافق موقت فقط از سوی اندیشکده‌‌‌ها دنبال نمی‌شود بلکه دولت بایدن نیز می‌‌‌خواهد دستورکار توافق موقت را دنبال کند.

رسانه آمریکایی آکسیوس روز چهارشنبه از سفر مخفیانه یک مقام بلندپایه آمریکایی به مسقط جهت بررسی توافق موقت خبر داد. به گفته پنج مقام آمریکایی، اسرائیلی و اروپایی، برت مک‌‌‌گورک، مشاور ارشد رئیس‌جمهور بایدن در امور خاورمیانه، اوایل ماه جاری برای گفت‌وگو با مقامات عمانی جهت تماس دیپلماتیک احتمالی با ایران در رابطه با برنامه هسته‌‌‌ای این کشور، سفری بی‌سر و صدا به مسقط داشت و با شرکای اروپایی و اسرائیلی خود درباره پیشنهاد احتمالی برای توافق موقت با ایران که شامل لغو برخی از تحریم‌‌‌ها در ازای توقف بخش‌‌‌هایی از برنامه هسته‌‌‌ای ایران باشد، بحث کرده است.سفر مک گورک نشان می‌دهد این مسائل از سطح اندیشکده‌‌‌ها به دولت بایدن رسیده است و امروز بیش از گذشته نوع سیاست آمریکا در قبال مساله هسته‌‌‌ای ایران مشخص شده است.

همچنین رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و رئیس هیات مذاکره‌‌‌کننده آمریکا در مذاکرات وین در گفت‌‌‌وگویی با شبکه ان‌‌‌پی‌‌‌آر نیز آخرین مواضع واشنگتن در قبال برجام و یک توافق دیگر را تشریح کرد. در جایی که خبرنگار از مالی پرسید با توجه به تجربه سال 2018 که آمریکا از برجام خارج شد و دولت بایدن نیز دو سال دیگر دوره‌‌‌اش تمام می‌شود، آیا ایران می‌تواند یک توافق دیگر با آمریکا امضا کند، او در جواب گفت: «ما تا زمانی که نتوانیم به توافق هسته‌‌‌ای دیگری وارد شویم تحریم‌‌‌های خود را لغو نخواهیم کرد. اگر آنها معتقد هستند که بدون آن وضعیت بهتری خواهند داشت این انتخاب خود آنهاست.»

همچنین مالی در پاسخ به اینکه آیا مسیر دیپلماتیک معتبری در قبال مساله هسته‌‌‌ای ایران وجود دارد، گفت که ماه آگوست گذشته ما به توافق نزدیک شدیم و همه کشورهایی که در حال مذاکره بودند با پیش‌‌‌نویس اتحادیه اروپا موافق بودند اما ایران به آن توافق پشت کرد. از آن زمان تا الان اتفاقات زیادی افتاده و تغییراتی رخ داده است. او در ادامه گفت که تغییراتی مانند بحث اعتراضات سال گذشته در ایران و مساله ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه، «مسلما» تلاش‌‌‌ها برای مذاکره با ایران را پیچیده‌‌‌تر می‌کند.این خبر آکسیوس درباره سفر مک‌‌‌گورک و صحبت‌‌‌های رابرت مالی درباره تغییر شرایط بیانگر جدی‌‌‌تر شدن فضا در کاخ سفید پیرامون شکل دادن و پیگیری یک توافق جدید با ایران است. اما آیا تهران این توافق را می‌‌‌پذیرد.

ایران با توافق موقت مخالف است
رحمن قهرمانپور، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در رابطه با گزارش آکسیوس درباره سفر مک‌‌‌گورک به عمان به روزنامه«دنیای‌اقتصاد» گفت: «طبق گزارش آکسیوس سفر مک‌‌‌گورک به عمان بعد از سفر سالیوان به عربستان و اسرائیل بوده و سطح گفت‌وگوها نسبت به دو سفر قبلی در سطح پایین‌‌‌تری بوده است.»

وی افزود: «از سوی دیگر مقامات که آکسیوس با آنها صحبت کرده سخنان متفاوتی مطرح کرده‌‌‌اند؛ برخی گفته‌‌‌اند آمریکا تمایل خود را برای توافق موقت اعلام کرده و دسته دیگری از دیپلمات‌‌‌ها اعلام داشته‌‌‌اند آمریکا چندان تمایلی به توافق موقت نشان نداده است.»به گفته قهرمانپور، گزارش اخیر آکسیوس خیلی مبهم و کلی است و نمی‌توان از آن استنباط کرد که مذاکرات جدی بوده یا توافقی صورت گرفته یا خیر. این کارشناس درباره توافق موقت نیز با اشاره به اینکه این بحث از قبل مطرح بوده است، تاکید کرد: «از اسفند سال 1400 که مذاکرات متوقف شده همواره بحث توافق موقت مطرح بوده است. اما باید توجه داشته باشیم که این توافق موقت با توافق جامعی که جیک سالیوان از آن سخن گفته، متفاوت است. این توافق موقت به این صورت است که ایران بخشی از برنامه‌‌‌های هسته‌‌‌ای خود را متوقف کند و در مقابل آمریکا بخشی از تحریم‌‌‌ها را تعدیل کند.»

وی افزود: «اما توافق جامعی که سالیوان و برخی دیگر از آن صحبت می‌کنند، جامع‌‌‌تر است و قرار است بعد از توافق موقت، توافق جامع‌‌‌تری صورت بگیرد. یعنی مانند همان روندی که بر سر برنامه جامع اقدام مشترک شاهد بودیم.» قهرمانپور در ادامه توضیح داد: «مبنای این حرف این است که زمان گریز هسته‌‌‌ای که در برجام اولیه وجود داشت با پیشرفت‌‌‌های فنی هسته‌‌‌ای ایران در عمل از بین رفته و احیای برجام به شکل اولیه دیگر ممکن نیست؛ بنابراین هر دو طرف باید به سمت یک توافق جامع‌‌‌تر بروند. یعنی ایران محدودیت‌های بیشتری را بپذیرد و در مقابل آمریکا تحریم‌‌‌ها را لغو کند.»کارشناس مسائل بین‌الملل در نهایت با اشاره به اینکه توافق موقت به معنای توافق جامع نیست، افزود: «از همین رو ایران با این توافق موقت مخالف است.»

راه دیگری جز توافق موقت وجود دارد؟
کوروش احمدی، دیپلمات پیشین ایران نیز در رابطه با اخبار اخیر در خصوص توافق موقت گفت: «بحث توافق موقت مساله‌‌‌ جدیدی نیست و ایران نیز تا به امروز با آن موافق نبوده است.» احمدی افزود: «بر اساس توافق موقت، بخشی از تحریم‌‌‌های ایران لغو و بخشی از دارایی‌‌‌های ایران در عراق یا کره‌جنوبی آزاد می‌شود ولی اصل تحریم‌‌‌ در جای خود باقی است. در این توافق نوعی الگوی کم در برابر کم یا توقف در برابر توقف مدنظر آمریکاست.» این کارشناس در پاسخ به اینکه چرا ایران با توافق موقت مخالف است، گفت: «زیرا این توافق اهرم فشار ایران را از دستش خارج می‌کند و ایران غنی‌‌‌سازی با غنا و حجم بالاتر را از دست می‌دهد و نمی‌تواند با این اهرم فشار به دنبال لغو همه تحریم‌‌‌ها باشد.»

احمدی تاکید کرد: «در صورتی که ایران توافق موقت را بپذیرد باید غنی‌‌‌سازی در سطح 20 و 60‌درصد را متوقف کند، ذخایر اورانیوم غنی‌‌‌شده بالا را نیز بر اساس توافق خارج کند یا در داخل حفظ یا رقیق کند و سپس غنی‌‌‌سازی در حد7/ 3 را ادامه دهد.»دیپلمات سابق ایران در پاسخ به این پرسش که ایران اکنون به جز توافق موقت آیا راهکار دیگری هم دارد، گفت: «با پذیرش این موضوع که احیای برجام دیگر ممکن و مدنظر غرب نیست اکنون راه دیگری جز توافق موقت باقی نمی‌‌‌ماند. اما مساله اینجاست که با پذیرش توافق موقت ایران اهرم فشار خود را از دست می‌دهد و ممکن است در این صورت فقط بخشی از تحریم‌‌‌های کشور لغو شود.»وی در نهایت گفت با چنین شرایطی معلوم نیست که دولت ایران این توافق موقت را خواهد پذیرفت یا خیر زیرا نسبت به برجام 2015 یک عقبگرد بزرگ است.