ایلنا/ استاد روابط بین‌الملل گفت: روابط فرهنگی نباید با چالش‌های سیاسی از بین رود. آسیای مرکزی و قفقاز آماج لشکرکشی‌ها و تحولات سیاسی و نظامی گسترده بوده، ولی آنچه که کماکان پایدار مانده، مناسبات فرهنگی ایران با این منطقه است. این ظرفیتی است که کمتر کشوری در قبال آسیای مرکزی و قفقاز دارد. ایران یک رابطه شفاف اقتصادی و فرهنگی را با اصل همسویی یا مشترک المنافع بودن با این کشورها تعریف کند.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رییس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایلنا، با اشاره به سیاست نگاه به شرق در دکترین سیاست خارجی ایران و در رابطه با سفر رییس‌جمهور به تاجیکستان گفت: من معتقدم مهم‌ترین چالش سیاست خارجی دولت پزشکیان، پایان دادن به تنش‌هایی است که این دولت در شکل‌گیری آن‌ها نقشی نداشته است. به‌ویژه اینکه در گام اول باید از تشدید تنش‌ها در روابط ایران، به‌ویژه با همسایگان، ممانعت کند. این مسئله‌ای است که شاید کمتر کشوری به اندازه ایران با آن مواجه باشد.

تنش‌ها در گذشته منجر به توقف روابط اقتصادی و فرهنگی رو به رشد ایران و تاجیکستان شده بود

وی ادامه داد: به عنوان مثال، در ایران می‌بینیم که یک مداح با یک مداحی یک دقیقه‌ای می‌تواند رابطه ایران با دو کشور مهم همسایه را دچار نوسان کند، یا تریبون‌های متعددی در ایران وجود دارد که در سیاست خارجی اظهارنظرهای غیرمسئولانه‌ای می‌کنند و عملاً تنش‌های مختلفی را ایجاد می‌کنند. این علاوه بر تنش‌هایی است که در گذشته وجود داشته است. مثلاً با خود تاجیکستان، ما دیدیم که تنش‌هایی در گذشته بین ایران و تاجیکستان به وجود آمد که منجر به توقف روابط اقتصادی و فرهنگی رو به رشد ایران و تاجیکستان شد. ایران و تاجیکستان که دو کشور از سه کشور فارسی‌زبان دنیا هستند، عملاً رابطه‌‌شان دچار تنش‌های مختلفی شد که هنوز هم از زیر بار این تنش‌ها خارج نشده‌اند. این تنش‌ها از روابط دو جانبه تا روابط بین المللی برای ایران وجود دارد.

تنش‌ها با همسایگان ناشی از مداخلات غیرمسئولانه است

این کارشناس سیاست خارجی ایران با تاکید بر این موضوع که دولت پزشکیان باید یک بسته سیاست خارجی مشخص کند، اظهار کرد: باید چند اقدام در درون این بسته صورت گیرد. اولین نکته در اینجا دیپلماسی عمومی است. دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی کشور باید به گونه‌ای باشد که دولت به مسئولیت خود در مدیریت سیاست خارجی عمل کند و عملاً مانع از دخالت‌های غیرمسئولانه در سیاست خارجی شود. تجربه نشان داده که این مداخلات تاکنون حتی یک مورد از معضلات یا مشکلات سیاست خارجی کشور را حل نکرده و بسیاری از مشکلات سیاست خارجی و تنش‌ها با همسایگان ناشی از همین مداخلات غیرمسئولانه است.

رییس‌جمهور باید میزهای سیاست خارجی را مأمور کند تا تنش‌ها را کاهش دهند

این استاد روابط بین‌الملل در رابطه با گام دوم بسته سیاست خارجی مورد نیاز ایران، عنوان کرد: این موضوع را قبل از روی کار آمدن آقای پزشکیان هم مطرح کرده‌ام. این موضوع را در دیداری که ایشان با اساتید سیاست خارجی داشتند، عرض کردم. ایشان باید میزهای سیاست خارجی، به‌ویژه میزهای همسایگان را مأمور کند تا تنش‌ها را کاهش دهند و از ظرفیت‌های مناسبات دوجانبه استفاده کنند. این کار باید صورت گیرد. مهم‌ترین نتیجه آن تنوع‌بخشی به سیاست خارجی است. اکنون ما می‌بینیم که بخش عمده‌ای از سیاست خارجی کشور زیر بار سیاست‌های کم نتیجه‌ی نگاه به شرق قرار دارد، این نگاه به شرق محدود به روسیه و چین شده، به‌ویژه در زمینه اقتصادی، بیشترین وابستگی را به چین داشته است و در زمینه سیاسی نیز  مناسبات سیاسی ایران با روسیه هزینه‌های زیادی را به کشور تحمیل کرده است بدون اینکه سود لازم را داشته باشد. دولت می‌تواند این تنوع‌بخشی را در سیاست خارجی ایجاد کند.

ایران باید یک رابطه شفاف اقتصادی و فرهنگی را با اصل مشترک المنافع بودن با کشورهای آسیای مرکزی تعریف کند

وی با بیان اینکه آسیای مرکزی و قفقاز، منطقه‌ای است که بیشترین قرابت‌های تاریخی را با ایران دارد، تصریح کرد: اگر ما کل منطقه را بررسی کنیم، بیشترین قرابت‌های تاریخی در واقع در آسیای مرکزی و قفقاز با ایران وجود دارد ولی متأسفانه نوع اولویت‌بندی در سیاست خارجی یا اشتباه در اولویت‌بندی، باعث شده که این قرابت‌های تاریخی و فرهنگی نه تنها به عامل مثبت تبدیل نشود، بلکه به یک عامل منفی نیز تبدیل شود. سیاست‌های پنهانی را برخی کشورها در شمال ایران و همسایگان شمال ایران پیاده می‌کنند که این سیاست‌ها انحرافی هستند. راه حل این است که ایران یک رابطه شفاف اقتصادی و فرهنگی را با اصل همسویی یا مشترک المنافع بودن با این کشورها تعریف کند.

آنچه که کماکان در کل منطقه حاکم است، یک نگاه ملی است

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در خصوص سیاست‌های پنهانی برخی کشور‌ها در منطقه که سودای بازگشت به امپراطوری‌ها گذشته را دارند، بیان کرد: به نظر من، هیچ امپراطوری‌ای در منطقه شکل نخواهد گرفت. آنچه که کماکان در کل منطقه حاکم است، یک نگاه ملی است. یعنی اساس حاکم در این کشورها ملی‌گرایی است. بنابراین نباید با طرح چنین فرضیاتی، انرژی سیاست خارجی کشور را به انحراف برد. ترکیه با وجود اینکه در ظاهر سیاست‌های پان ترک و مواردی از این دست را مطرح می‌کند، تنها کشور منطقه است که عملاً پیش‌قراول مناسبات خارجی‌اش اقتصاد است. تحت هیچ شرایطی منافع اقتصادی خود را تحت الشعاع هیچ بحث و موضوع دیگری قرار نمی‌دهد.

 حضور ایران در صحنه خارجی تا زمانی که پشتوانه‌اش حضور اقتصادی نباشد، مقطعی و فرّار است

وی افزود: اکنون نیز می‌بینیم که میزان صادرات ترکیه به بیش از ۲۶۰ میلیارد دلار رسیده و حدود ۷میلیارد دلار صادرات نظامی انجام می‌دهد. جالب این است که تمامی کشورهای منطقه، حتی اسرائیل، در اوج تنش‌ها نیز کماکان مناسبات اقتصادی خود را با ترکیه ادامه می‌دهند. بنابراین، من معتقدم که نباید طرح فرضیاتی مانند چالش با پانترکیسم، اولویت اقتصادی را از سیاست خارجی کشور دور کند. پیش‌قراول سیاست، اقتصاد است. تجربه نشان داده که در هر جایی که ایران انواع و اقسام حضور را داشته، این حضور تا زمانی که پشتوانه‌اش حضور اقتصادی نبوده، مقطعی و فرّار شده است.

آسیای مرکزی و قفقاز آماج تحولات سیاسی و نظامی گسترده بوده، ولی آنچه کماکان پایدار مانده، مناسبات فرهنگی ایران با این منطقه است

فلاحت پیشه روابط فرهنگی را پیش‌زمینه‌ دانست و تاکید کرد: روابط فرهنگی نباید با چالش‌های سیاسی از بین رود. آسیای مرکزی و قفقاز آماج لشکرکشی‌ها و تحولات سیاسی و نظامی گسترده بوده، ولی آنچه که کماکان پایدار مانده، مناسبات فرهنگی ایران با این منطقه است. این ظرفیتی است که کمتر کشوری در قبال آسیای مرکزی و قفقاز دارد. روابط اقتصاد باید بر یک بنیادی شکل بگیرد، متأسفانه طرح فرضیاتی مانند مقابله با پانترکیسم و لائیسم که در گذشته مطرح شده، انرژی سیاست خارجی کشور را از مسیر اصلی منحرف ساخته است. ظرفیت تاریخی که وجود دارد، فرهنگ است. ولی آنچه که اکنون باید ساخته شود، مناسبات اقتصادی است که متأسفانه کمترین کار در این زمینه انجام شده است.

پیوستن به ساختارهای نئومنطق‌گرایانه دستاورد خوبی است اما ایران باید چالش‌های خود را مانند FATF و تحریم‌ها تعدیل کند

وی در رابطه با تاثیر حضور ایران در بریکس و گسترش روابط با کشور‌های آسیای مرکزی به ویژه با تاجیکستان، گفت: عضویت در بریکس، شانگهای، آسه‌آن و سایر تشکیلات بین‌المللی  که ایران به آن‌ها پیوسته است، یکسری ساختارهای نئومنطق‌گرایانه هستند. ویژگی اصلی این نهادها این است که کشورها برای همزیستی، هم‌سودی و همکاری به آن‌ها می‌پیوندند، نه برای چالش، البته رقابتی که شکل می‌گیرد، عمدتاً رقابت‌های نرم و اقتصادی است. من معتقدم که پیوستن به این مجموعه‌ها دستاورد خوبی است. ولی باید بپذیریم که برای اینکه از ظرفیت‌های بریکس استفاده کنیم، ایران باید سایر چالش‌های خود را مانند FATF و تحریم‌ها تعدیل کند. در این صورت، به راحتی می‌توان در قالب بریکس همکاری‌ صورت بگیرد و طبیعتا ایران و تاجیکستان هم می‌توانند همکاری بیشتری داشته باشند.