فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

زهرا طیبی| مذاکرات با تروئیکای اروپایی همچنان ادامه دارد. ژنو روز دوشنبه درحالی میزبان سومین دور گفت‌وگو با طرف اروپایی بود که به نظر می‌رسد در این دور از گفت‌وگو‌ها، طرفین از مواضع تقابلی کمی فاصله گرفتند. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و امور بین‌الملل وزیر خارجه، این دور مذاکرات را «صریح، سازنده و جدی» دانست و گفت، گفت‌وگو‌ها ادامه پیدا خواهد کرد. با این حال سطح مذاکرات برمبنای آنچه مقامات دستگاه وزارت خارجه مطرح کردند، در حد گفت‌وگوست و دستورکار و افق مشخصی برای مذاکرات وجود ندارد. تنها چیزی که به صورت جدی دنبال می‌شود، گفت‌وگو برای گفت‌وگوست. در این بین آزادی عابدینی، زندانی ایرانی‌ایتالیایی، همزمان با شروع دور جدید مذاکرات را می‌شود تنها اتفاق مثبت مذاکرات با طرف اروپایی دانست. در یک سال باقی‌مانده تا اسنپ‌بک، مذاکره با طرف اروپایی یکی از گزینه‌های موجود و نه صرفاً مطلوب در اختیار ایران است. اگرچه مذاکرات، در سطح گفت‌وگو پیش می‌رود و هنوز چهارچوب‌مندی مذاکره را پیدا نکرده اما برمبنای کسب اطلاع «فرهیختگان»، می‌توان گفت طرف اروپایی قدری از موضع تقابلی علیه ایران فاصله گرفته، آن هم در شرایطی که این احتمال می‌رفت که با حضور ترامپ در کاخ سفید، اروپا به سمت تقابل بیشتر علیه ایران حرکت کند؛ امری که احتمال می‌رود آمریکا حداقل مخالفتی جدی با ادامه این مسیر ندارد. بااین حال اظهارات و اقدامات ضدایرانی برخی کشور‌های طرف مذاکره مثل فرانسه، نشان می‌دهد در نظر گرفتن واقعیت صحنه و بدون افتادن در دام افراط و تفریط، پای میز مذاکرات اصل اساسی و ضروری است.

دورسوم گفت‌وگو‌های ژنو مثبت‌تر از 2 دور قبلی
اوایل آذر ماه بود که سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرد مذاکرات میان تروئیکای اروپا و ایران برای گفت‌وگو درخصوص مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، به زودی آغاز خواهد شد. درحالی‌که سخنگوی وزارت خارجه تأکید داشت محور مذاکرات درخصوص همه موضوعات مطرح ازجمله مسائل منطقه‌ای خواهد بود، اما شروع مذاکرات بعد از تصویب قطعنامه ضدایرانی تروئیکا در شورای حکام و تلاش آن‌ها برای فعال شدن اسنپ‌بک در سال دهم برجام، و مذاکره حول موضوعات هسته‌ای و رسیدن به نقطه‌نظری مشترک با تروئیکا، اصلی‌ترین هدف ایران برای گفت‌وگو با طرف اروپایی به شمار می‌رود. موضوعی که وزیرخارجه هم به آن اشاره کرد و گفت: «فرمولی که از نظر ما وجود دارد، همان فرمول سابق برجام است؛ یعنی اعتماد‌سازی درباره برنامه هسته‌ای ایران در مقابل رفع تحریم‌ها.» همزمان با شروع مذاکرات، مقامات دستگاه وزارت خارجه ایران اعلام کردند آنچه در ژنو آغاز خواهد شد، در قالب «گفت‌وگو» خواهد بود و چهارچوب و برنامه و هدف‌گذاری همانند مذاکرات در دستورکار نیست. بعد از برگزاری دومین دور گفت‌وگو‌ها در 9 آذرماه و درحالی‌که دور اول مذاکرات از نیویورک کلید خورده بود، کاظم غریب‌آبادی در پیامی در ایکس نوشت: «ما قاطعانه به پیگیری منافع مردم خود متعهدیم و ترجیح ما مسیر گفت‌وگو و تعامل است.» غریب‌آبادی در ادامه نوشت توافق شد که مسیر گفت‌وگو‌ها ادامه پیدا کند. پیام غریب‌آبادی این گزاره را اثبات می‌کرد که گفت‌وگو با طرف غربی بیشتر از موضع تقابل بوده. بعد از برگزاری دور سوم گفت‌وگو‌ها در روز دوشنبه، کریستن ترنر، مدیرکل امور سیاسی و ژئوپلیتیک وزارت خارجه انگلیس، در پیامی در ایکس نوشت: «نگرانی‌ها را مطرح کردیم و برتعهد خود به یافتن راه‌حل دیپلماتیک تأکید کردیم. توافق شد گفت‌وگو‌ها ادامه پیدا کند.» کاظم غریب‌آبادی این دور گفت‌وگو‌ها را صریح، جدی و سازنده خواند و نوشت: «ورود به برخی جزئیات، ایده‌هایی در دو حوزه رفع تحریم و هسته‌ای که برای حصول به یک توافق ضروری هستند، مورد بحث و بررسی قرار گرفت.» غریب‌آبادی در ادامه هم تأکید کرد «این اتفاق نظر وجود داشت که مذاکرات باید ازسرگیری شده و برای رسیدن به یک توافق باید فضای مناسبی از سوی همه طرف‌ها ایجاد و حفظ شود.» آنطور که معاون امور بین‌الملل وزیر خارجه تأکید می‌کند، به نظر می‌رسد دور سوم مذاکرات راهگشاتر از دو دور قبلی بوده و در خصوص برخی جزئیات مورد توافق نیز صحبت‌هایی مطرح شده است. کسب اطلاع «فرهیختگان» هم این گزاره را اثبات می‌کند که طرف اروپایی در مذاکرات، کمی از موضع تقابلی فاصله گرفته و فضای دو طرف در مسیر حسن‌نیت در حرکت است.

   مواضع ضدایرانی مکرون در آستانه شروع مذاکرات، نشان می‌دهد باید واقعیت صحنه را دید
یک هفته پیش از شروع دور جدید مذاکرات در ژنو، مکرون رئیس‌جمهور فرانسه برنامه هسته‌ای و موشکی ایران را ازجمله تهدیدهای ایران خواند. او همچنین آنچه که به عنوان دخالت‌های ایران در جنگ اوکراین خواند را ازجمله تهدیدهای ایران دانست. رئیس‌جمهور فرانسه مدعی شد برنامه هسته‌ای ایران در آستانه رسیدن به نقطه غیرقابل بازگشت است. مکرون مدعی شد باید همراه با آمریکا به مقابله با برنامه هسته‌ای و موشکی ایران پرداخت. اظهارات ضدایرانی رئیس‌جمهور فرانسه تنها اقدام او علیه ایران نبود. همزمان با این اظهارات، اجلاسی ضدایرانی هم در پاریس برگزار شد. کمپ منافقین در پاریس که مریم رجوی این روز‌ها به خاطر ممنوع‌الورودی به آلبانی در آنجاست، میزبان چند تن از مقامات سابق و فعلی اروپایی و آمریکایی بود که حضور کلوگ، نماینده ویژه دونالد ترامپ در پرونده اوکراین بیش از همه مورد توجه قرار گرفت. این حضور در کنار ادعا‌هایی که مکرون مطرح کرد و گفت ایالات متحده باید برای مقابله با ایران در خصوص دخالت‌ها در جنگ اوکراین گام بردارد، این گزاره را تقویت کرد که شیطنتی از جانب آمریکا با همراهی فرانسه در حال برنامه‌ریزی است. اقدامی که به دنبال استفاده از گروه‌های ضدایرانی و تروریستی به عنوان ابزار فشار علیه ایران، مخصوصاً در ماجرای اوکراین است. در کنار این مواضع و اقدامات، نخست‌وزیر سوئد به تازگی مدعی شده کشورش در موقعیت نه جنگ و نه صلح قرار دارد. «اولف کریسترسون» ضمن اینکه ادعا‌هایی درخصوص روسیه مطرح کرد، مدعی شد «ایران از باند‌های جنایتکار سازمان‌یافته خشن در سوئد برای انجام حملات جدی در این کشور استفاده می‌کند.» مجموع این موارد و اظهارات ضدایرانی نشان می‌دهد، تلاشی برای اعمال فشار بر ایران از جانب آمریکا و همکاری کشور‌های اروپایی در حال برنامه‌ریزی است. در این موقعیت آنچه به عنوان سم مهلک خصوصاً در جریان مذاکرات عمل می‌کند، خوش‌بینی طرف اروپایی بدون دیدن واقعیت صحنه بین‌الملل است. تهدید خواندن ایران درخصوص پرونده اوکراین نشان می‌دهد پای آمریکایی‌ها در این تشدید مواضع وسط است و این احتمال وجود دارد که طرف اروپایی با واسطه آمریکایی‌ها به دنبال امتیاز گرفتن از ایران در میز مذاکره باشد. از طرف دیگر این احتمال وجود دارد که طرف اروپایی از مذاکرات برای اجرای سیاست چماق و هویج استفاده کند. به این معنی که درحالی‌که در میز مذاکره با ایران حاضر می‌شود و از ادامه گفت‌وگو‌ها حمایت می‌کند، همزمان مواضعی ضدایرانی علیه ایران برای تشدید فشار‌ها در مجامع بین‌المللی و ارسال پرونده ایران به شورای امنیت را دنبال ‌کند.

   فعلاً خروجی‌ای جز ادامه گفت‌وگو‌ها انتظار نمی‌رود
شروع و ادامه مذاکرات با طرف اروپایی در قالب «گفت‌وگو» در جریان است. درواقع هدف اصلی از ادامه گفت‌وگو‌ها فعلاً کم کردن نقاط تقابلی و تلاش برای رسیدن به نقطه‌نظر مشترک است. در این موقعیت طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت مذاکرات به خروجی مشخص و توافقی چهارچوب‌دار برسد و امتیازاتی میان دو طرف ردوبدل شود. پیامی که یکی از مقامات وزارت خارجه انگلیس منتشر کرده و نوشته گفت‌وگو‌ها ادامه دارد، نشان می‌دهد طرف اروپایی نیز به دنبال چیزی بیش از ادامه گفت‌وگو‌ها نیست و مسیر بررسی خواسته‌ها و مواضع دو طرف ادامه دارد. آنچه در حال حاضر در جریان است و البته ادامه هم دارد، صرفاً گفت‌وگو برای گفت‌وگوست. اگرچه ادامه مسیر گفت‌وگو از این کانال و ادامه مسیر دیپلماسی برای ایران مثبت است، اما طبیعتاً آورده‌های احتمالی آن نقد نخواهد بود. از طرف دیگر ورود ترامپ به کاخ سفید نیز بر این گفت‌وگو‌ها سایه می‌اندازد، در این موقعیت دو مسیر پیش رو قرار دارد. احتمال اول که چندان دور از ذهن نیست این است که با ورود ترامپ به کاخ سفید، مذاکرات شروع نشده، به طور کامل لغو شود و ادامه پیدا نکند. احتمال دیگر نیز این است که ضمن آنکه میز گفت‌وگو‌ها دنبال می‌شود، پای آمریکایی‌ها با واسطه اروپایی به مذاکرات باز شود و این روند ادامه پیدا کند.

   آزادی زندانی ایرانی؛ تنها اتفاق مثبت مذاکرات
همزمان با شروع دور تازه گفت‌وگو‌ها در اروپا، یک زندانی ایرانی در ایتالیا و یک زندانی دوتابعیتی ایرانی‌ آلمانی، از ایران آزاد شد. محمدعابدینی، شهروند دوتابعیتی ایرانی‌سوئیسی و نخبه ایرانی که به عنوان یکی از محققان برجسته در حوزه مهندسی مکانیک شناخته می‌شود و در ایتالیا به عنوان کارآفرین فعالیت می‌کرد، 21 دسامبر و برمبنای خواست آمریکا، در فرودگاه مالپنا در میلان بازداشت شد. آمریکا با این ادعا که در ساخت پهپاد‌های ایرانی از محصولات شرکت عابدینی استفاده شده بود، او را بازداشت کرد. اما روز دوشنبه همزمان با شروع گفت‌وگو‌ها میان ایران و تروئیکای اروپا، این زندانی ایرانی آزاد شد. در ایران هم ناهید تقوی یک شهروند دوتابعیتی ایرانی‌آلمانی آزاد شد. این تبادل را می‌توان تنها اتفاق مثبت گفت‌وگو با طرف اروپایی از زمان شروع گفت‌وگو‌ها دانست. آزادی و تبادل این زندانیان را اگرچه نمی‌توان به لحاظ حقوقی به عنوان دستاورد این مذاکرات تعریف کرد اما این تبادل در آستانه شروع مذاکرات حسن‌نیت طرفین را اثبات می‌کند. با این حال، این آزادی در مقطع فعلی تنها خروجی قابل مشاهده گفت‌وگو‌ها به شمار می‌رود.

   ترکیب دیپلماسی و تهدید؛ بهترین نوع مواجهه ایران با اروپا تا اکتبر 2025
در فرصت یک‌ساله اروپا برای استفاده از اسنپ‌بک در سال دهم برجام، اروپایی‌ها تقریباً از همه اهرم‌های فشار خود علیه ایران استفاده می‌کنند. ایران برای مواجهه با این اقدامات اروپایی‌ها، سه گزینه روی میز دارد. اولین گزینه ادامه مسیر دیپلماسی و مذاکره با طرف اروپایی برای رسیدن به نقطه مشترک و تنش‌زدایی از برنامه هسته‌ای است. کانالی که در حال حاضر از مسیر گفت‌وگو با طرف اروپایی دنبال می‌شود نیز در این راستا صورت می‌گیرد. گزینه بعدی، استفاده از ابزار تهدید است. ابزاری که ایران همزمان با انتشار قطعنامه تروئیکای اروپایی علیه ایران از آن استفاده و تأکید کرد که در صورت تصویب این قطعنامه، افزایش و گسترش اقدامات و فعالیت هسته‌ای خود را کلید خواهد زد و البته به سمت اجرایی شدن آن نیز حرکت کرد. ایران در مواجهه با اروپا و در یک سال باقی‌مانده می‌تواند از ترکیبی از این دو گزینه استفاده کند. در عین تأکید بر این گزاره که در صورت ارسال پرونده ایران به شورای امنیت، ضمن افزایش فعالیت هسته‌ای و حتی تغییر در دکترین هسته‌ای، ایران ممکن است از گفت‌گو و مسیر دیپلماسی هم استفاده کند و با ابزار تهدید پای میز مذاکره حاضر شود. این امر باعث می‌شود ایران از موضع قدرت پای میز مذاکره حاضر شده و امتیاز بگیرد. گزینه سوم نیز تنش حداکثری است که ایران نشان داده توان استفاده از آن را دارد و اگر بخواهد می‌تواند به آن سمت برود، اما در عین حال تأکید کرده که مسیر دیپلماسی را به افزایش تنش ترجیح می‌دهد.