هم میهن/متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

فرشید عابدی| مصاحبه اخیر وزیر نیرو درباره حقابه رودخانه هیرمند و تالاب بین‌المللی هامون، نشان از درک نادرست وزیر از هیدروپلیتیک و دیپلماسی آب داشت و از طرفی او در روایت استراتژی وزارت نیرو، اولویتی در زمینه دیپلماسی آب قائل نشد.
 
علی‌آبادی در واکنش به پرسشی درباره وضعیت حقابه تالاب هامون و رودخانه هیرمند به‌جای بررسی سازه‌های ایجادی و ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای موجود، درباره پروژه‌های هزینه‌بر آبی وزارت نیرو در سیستان و بلوچستان ازجمله انتقال آب از دریای عمان که استان سهم اندکی از آن دارد و انتقال آب از تهلاب اشاره کرد و درنهایت گفت: «از این‌ها بگذریم؛ همسایه شرقی ما به تعهداتش به‌قدر کافی عمل نکرده که باید بررسی شود. من نمی‌توانم دقیق بگویم، چون این موضوعات باید از جنبه‌های سیاسی مورد توجه قرار گیرد. سهمی که دریافت می‌کنیم، سهم بسیار کمتری نسبت به گذشته است. آیا این دلیل، دلیل طبیعی است یا اینکه به‌صورت غیرطبیعی این‌کار را کردند. درحال صحبت و بررسی ‌هستیم. به‌نظر می‌رسد سازه‌هایی که احداث کردند، تاثیر داشته است.» 
 
این مصاحبه نشان می‌دهد که وزارت نیرو در میان تعارض منافع (دیپلماسی آب و اجرای طرح‌های آبی)، اجرای طرح‌های آبی را به‌عنوان اولویت خود انتخاب کرده و درخصوص دیپلماسی آب نیز قرار است مانند حدود ۲۷ جلسه بی‌نتیجه کمیساران آب هیرمند عمل شود و وزارت نیرو به‌عنوان متولی فاز حقوقی و فنی حقابه، صرفاً نظاره‌گر سدسازی‌های افغانستان باشد؛ همانطور که سایر سازه‌های آبی بدون هیچ مزاحمتی توسط افغانستان ساخته شده، سد بخش‌آباد و سایر سدهای در حال احداث نیز به زودی تکمیل خواهد شد.

این پرسش در میان افکار عمومی مطرح می‌شود که اگر دفتر رودخانه‌های مرزی در ساختار وزارت نیرو وجود نداشت، افغانستان چه اقدامی انجام می‌داد که تاکنون انجام نداده است؟ (بند کمال‌خان، سد بخش‌آباد، نهر لشکری و...) بودن یا نبودن دفتر رودخانه‌های مرزی، چه تفاوتی در نتیجه داشته است؟ در چنین شرایطی که تمام دغدغه وزیر نیرو، مسئله برق و رفع ناترازی است، در عمل مباحث دیپلماسی آب به دفتر رودخانه‌های مرزی منتقل می‌شود، دفتری که در بیش از یک‌دهه گذشته همواره مغلوب دیپلماسی آب بوده و تاکنون اقدام درخوری انجام نداده است. کارشناسان، پژوهشگران و فعالان دیپلماسی آب و محیط‌زیست، نقدهای بسیاری به عملکرد دفتر رودخانه‌های مرزی و شخص مدیرکل دفتر دارند.

دفتر رودخانه‌های مرزی و وزارت نیرو به‌عنوان خط مقدم دیپلماسی آب و متولی فاز حقوقی و فنی دیپلماسی آب، باید درک درستی از شرایط را به مقامات سیاسی و امنیتی منتقل کنند، اما این اظهارنظر وزیر نیرو مبنی بر اینکه همسایه شرقی ما به تعهداتش به‌قدر کافی عمل نکرده که باید بررسی شود یا اینکه دلیل کاهش سهم ایران از رودخانه هیرمند باید بررسی شود یا این‌که میزان تاثیر سازه‌های آبی افغانستان بر رودخانه‌های فرامرزی را نمی‌داند، حکایت از آن دارد که دفتر رودخانه‌های مرزی در شرایطی که نتوانسته درک درستی از شرایط به‌صورت کمی به وزیر نیرو منتقل کند، قطعاً در تعریف استراتژی افغانستان در قبال مسئله آب و انعکاس آن به وزارت امور خارجه و شورای عالی امنیت ملی نیز ناتوان است.

باتوجه به چنین شرایطی قطعاً ایران مانند گذشته مغلوب مناقشه آبی با افغانستان خواهد بود، بنابراین تغییر رویکرد دیپلماسی آب در وزارت نیرو و تقویت نگاه حاکم و افرادی که تاکنون کارنامه قابل قبولی در دفتر رودخانه‌های مرزی نداشتند، باید در دستور کار قرار گیرد. درحالی‌‌که افغانستان با ترکیه پشت‌سر هم نشست‌های جدی برای فشار به شرق ایران برگزار می‌کند، وزارت نیرو حتی پیامدهای زیست‌محیطی سدسازی‌های افغانستان را مطالعه نکرده است.

با استمرار این شرایط، سد بخش‌آباد طی یک‌سال آینده تکمیل خواهد شد و جنوب شرق ایران مملو از گردوغبار خواهد شد. این معضل به خالی‌شدن این خطه از سکنه و متعاقب آن تشدید مخاطرات امنیتی منجر خواهد شد. اگر حوزه سیاسی و امنیتی به بررسی عملکرد وزارت نیرو و تعریف یک ضداستراتژی مناسب برای مقابله با رویکرد هیدروپلیتیک افغانستان و ترکیه مبادرت نکند، بدون شک شرایط اسفناکی را تجربه خواهیم کرد.