فرارو/متن پیش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

آتش‌بس میان اسرائیل و حماس پس از ماه‌ها درگیری ویرانگر و فشار‌های دیپلماتیک آمریکا، قطر و مصر حاصل شد. اسرائیل با خستگی از جنگ و حماس با ضعف نظامی و کاهش حمایت‌ها، به این توافق رضایت دادند. این آتش‌بس فرصتی برای نتانیاهو جهت تقویت روابط با دولت ترامپ است.
 
 دانیل بایمن تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی و استاد دانشکده مطالعات بین المللی پیشرفته دانشگاه جان هاپکینز-فارن پالیسی| پس از ماه‌ها درگیری شدید و مذاکرات ناکام، به نظر می‌رسد جنگ غزه به پایان رسیده یا حداقل به‌طور موقت متوقف شده است. بر اساس توافق آتش بس، تعدادی از گروگان‌های اسرائیلی آزاد شده و نیرو‌های اسرائیلی به‌تدریج از غزه خارج شوند. این توافق که پیش‌تر مذاکرات بسیاری برای دستیابی به آن بی‌نتیجه مانده بود، از نظر محتوایی شباهت زیادی به پیشنهاد‌های سال گذشته دارد. اما چه عواملی باعث شد که این بار توافق به سرانجام برسد؟

حمله هفتم اکتبر حماس باعث شد تا اسرائیل دست به حمله‌ای نظامی ویرانگر بزند که در جریان آن بیش از ۴۶،۰۰۰ فلسطینی کشته شدند و غزه عملاً به ویرانه‌ای بدل شد. با وجود شدت گرفتن رنج غیرنظامیان در غزه، دو طرف برای پایان دادن به درگیری‌ها تردید داشتند. حماس نگران بود که پذیرش آتش‌بس موقت در ازای آزادی گروگان‌ها به اسرائیل فرصتی برای تجدید قوا و تشدید حملات پس از بازگرداندن شهروندانش بدهد. از سوی دیگر، اسرائیل که هدف نابودی کامل حماس را دنبال می‌کرد، خواهان آزادی شمار بیشتری از گروگان‌ها و حفظ کنترل نظامی دائمی بر گذرگاه فیلا‌دلفیا در مرز غزه و مصر بود. در این میان، مقامات آمریکایی، قطر و مصر بار‌ها تلاش کردند تا این موانع را از میان بردارند.
 
نتانیاهو در دوراهی آتش‌بس و فشار راست‌گرایان افراطی
برای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پایان دادن به جنگ غزه از منظر سیاسی چالشی جدی محسوب می‌شود. ائتلاف راست افراطی که دولت او را شکل داده است، بر اتخاذ سیاستی سخت‌گیرانه و غیرقابل انعطاف در قبال حماس اصرار دارد و نابودی کامل این گروه را هدف قرار داده است. نتانیاهو نیز بر این موضع تأکید کرده است، اما معنای عملی «نابودی کامل حماس» همچنان مبهم باقی مانده است. علاوه بر این، توافق آتش‌بس هنوز نیازمند تأیید کابینه اوست که ممکن است با مقاومت‌هایی روبه‌رو شود.

با وجود ضربات سنگین به حماس، اسرائیل تاکنون برنامه‌ای برای ایجاد جایگزینی پایدار در غزه که بتواند به‌طور مؤثر جای حماس را بگیرد، ارائه نکرده است. این امر می‌تواند به بازسازی تدریجی حماس و بازگشت نفوذ آن در غزه منجر شود. در این میان، نتانیاهو نیز با مشکلات سیاسی داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ از جمله محاکمه او به اتهام فساد که موقعیت سیاسی‌اش را تضعیف کرده است. هر اقدامی که حمایت ائتلاف او را از دست بدهد، می‌تواند او را بیش از پیش در معرض خطر قرار دهد.

آتش‌بس همچنین فضایی را برای بررسی شکست‌های اسرائیل در حمله ۷ اکتبر فراهم می‌کند. این بررسی‌ها احتمالاً بر نقش نتانیاهو در رشد حماس و غفلت از تمرکز بر غزه، به‌ویژه با اولویت‌بندی سایر جبهه‌ها، متمرکز خواهد بود. نتانیاهو دیگر نمی‌تواند با استناد به وضعیت جنگی کشور، مانع تشکیل کمیسیون تحقیق درباره این حمله شود.

در عین حال، اسرائیل نیز از تداوم جنگ خسته شده است و عملیات در غزه به مرحله‌ای از بازدهی کاهشی رسیده است. یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین، مدتی پیش اعتراف کرد که اسرائیل دیگر مأموریت نظامی مشخص و مؤثری در غزه ندارد. کشتن رهبران میانی یا گروه‌های کوچک از نیرو‌های حماس تأثیر استراتژیک قابل توجهی بر تضعیف این سازمان ندارد.

ترامپ یا بایدن؟ رقابت بر سر اعتبار پایان جنگ غزه
علاوه بر این، خشم بین‌المللی علیه اسرائیل در حال افزایش است. کاهش حمایت نسل جوان و دموکرات‌ها در ایالات متحده، به‌ویژه در میان افکار عمومی، می‌تواند در بلندمدت هزینه‌های سنگینی برای اسرائیل به همراه داشته باشد. در داخل اسرائیل نیز افکار عمومی از توافق آتش‌بس برای آزادی گروگان‌ها حمایت می‌کند. ارتش اسرائیل، که تا حد زیادی به نیرو‌های ذخیره متکی است، پس از بیش از یک سال درگیری فرسایشی، به‌طور جدی خسته شده و توان عملیاتی آن کاهش یافته است.

هرچند توافق آتش‌بس مدت‌ها در جریان بوده و احتمالاً در شرایط دیگری زودتر به نتیجه می‌رسید، زمان‌بندی نهایی آن با آغاز به کار دولت جدید آمریکا همخوانی دارد و بخشی از محاسبات اسرائیل را تشکیل می‌دهد. مقامات دولت بایدن می‌توانند ادعا کنند که تلاش‌های دیپلماتیکشان به پایان جنگ خونین غزه انجامید؛ جنگی که میراث جو بایدن رئیس‌جمهور کنونی را در میان بسیاری از دموکرات‌ها خدشه‌دار کرده بود. اما حتی اگر این توافق نتیجه ماه‌ها مذاکره و پیشنهاد‌های مداوم تیم بایدن باشد، اعتبار آن به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، تعلق خواهد گرفت.

آتش‌بس در غزه؛ فرصتی برای بازسازی روابط اسرائیل با دولت ترامپ
این توافق از منظر سیاسی به اسرائیل اجازه می‌دهد تا روابط خود را با دولت جدید آمریکا بهبود بخشد؛ دولتی که وعده داده بود با آغاز کار خود به این جنگ پایان دهد. ترامپ تهدید کرده بود که اگر حماس گروگان‌ها را آزاد نکند، «خاورمیانه به جهنم تبدیل خواهد شد». هرچند جزئیات عملی این تهدید مشخص نبود، لحن شدید آن تأثیرگذار بود. گزارش‌های رسانه‌های اسرائیلی نیز حاکی از آن است که ترامپ فشار زیادی بر بنیامین نتانیاهو وارد کرده تا این توافق را بپذیرد. او این توافق را به‌عنوان موفقیتی شخصی جشن خواهد گرفت و مدعی خواهد شد که توانسته به‌سرعت آنچه را دولت بایدن طی بیش از یک سال نتوانسته بود انجام دهد، محقق کند. اسرائیل نیز اهمیت حفظ روابط نزدیک با آمریکا و جلب رضایت دولت جدید را به‌خوبی درک می‌کند.

با این حال، پایداری این آتش‌بس قطعی نیست. اگر حماس موفق شود بخشی از قدرت خود را در غزه بازپس گیرد، رهبران اسرائیلی ممکن است بار دیگر برای حذف آن به عملیات نظامی متوسل شوند، حتی اگر این اقدام به نقض توافق‌نامه‌های پیشین منجر شود. اسرائیل همچنین ممکن است برای هدف قرار دادن یک رهبر خاص یا گروهی از نیرو‌های حماس، آتش‌بس را بشکند. از سوی دیگر، حماس نیز ممکن است به نیرو‌های باقی‌مانده اسرائیلی در غزه یا هر گروه بین‌المللی یا فلسطینی که برای جایگزینی این گروه تلاش کند، حمله کند. چنین اقداماتی احتمالاً جنگ را به‌صورت رسمی از سر نخواهد گرفت، اما تلاش‌های امدادی و بازسازی غزه را به‌شدت مختل خواهد کرد. برای مردم غزه، اعلام آتش‌بس می‌تواند کورسویی از امید باشد، اما مشکلات عمیق آنها، از ویرانی زیرساخت‌ها گرفته تا فقدان حمایت‌های بین‌المللی کافی، به احتمال زیاد برای سال‌ها ادامه خواهد داشت.