اگرچه امروزه، به واسطه پیشرفت علم و تکنولوژی، ایدز تا حد قابل توجهی کنترل شده اما هنوز آثار آن در بسیاری از کشورها دیده می‌شود. با شناخت و مرور تاریخچه این بیماری تا حدودی می‌توان در مسیر جلوگیری از ابتلا و گسترش آن گام برداشت.

نقطه پیدایش ویروس HIV 

در دهه‌ی ۱۹۲۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو، HIV از طریق شامپانزه‌ها به انسان منتقل شد. احتمالا این اتفاق به واسطه‌ی شکار و خوردن گوشت شامپانزه‌هایی که آلوده به ویروس نقص سیستم ایمنی میمونی یا SIV بودند، اتفاق افتاد.

مطالعات نشان می‌دهند که ممکن است HIV از اواخر دهه ۱۸۰۰ به انسان منتقل شده باشد.HIV  یک رتروویروس است؛ بدین معنا که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. به‌طور مشابه، ویروس نقص سیستم ایمنی میمونی (SIV) نیز به سیستم ایمنی میمون‌ها و شامپانزه‌ها حمله می‌کند.

طی سال‌های متمادی، نوع انسانی HIV تنها در بخشی دورافتاده از آفریقا وجود داشت، اما طی دهه‌های اخیر و با بهبود ارتباطات،HIV  به آرامی در سراسر آفریقا و سپس به سایر نقاط جهان حتی ایران گسترش یافت.

اولین‌ مبتلا به ویروس HIV در دنیا چه کسی بود؟

این ویروس برای اولین بار در آفریقا و در اوایل قرن بیستم، از شامپانزه‌­ها به انسان­‌ها منتقل شد. تا به امروز، اولین مورد شناخته شده عفونت HIV-۱ در خون انسان، از نمونه‌ای است که در سال ۱۹۵۹ از مردی که در کینشاسا (در کنگوی بلژیکی) گرفته شد. 

اولین فرد مبتلا به ایدز، یک مرد پرتغالی معروف به سنهوره خوزه (Mr. Joseph) است که پس از مرگ، علت فوت وی بررسی شد. او شخصی بود که پس از تحقیق به عنوان اولین مبتلا به عفونت شناخته‌شده HIV-۲ تأیید شد. گفته می‌شود که این مرد در سال ۱۹۶۶ در گینه بیسائو در معرض این بیماری قرار گرفته بود.

HIV  در ایران

شواهد حاکی از این است که در سال ۱۳۶۳ شمسی، خون‌های آلوده به ویروس HIV و هپاتیت C بصورت آگانه و با اطلاع از آلودگی این فرآورده‌ها، وارد ایران شدند. ۹۷۶ نفر مبتلا به این ویروس شدند. بسیاری از محققان، ابتدای گسترش ایدز در ایران را از این تاریخ می‌دانند.

در این سال، لوران فابیوس نخست وزیر فرانسه بود. بعدها در دادگاهی که برای رسیدگی به این پرونده در فرانسه برگزار شد، فابیوس تبرئه شد.

در سال ۱۳۶۶ به صورت رسمی شناسایی شد و در اردیبهشت همان سال فوت کرد. این بیمار کودکی ۶ ساله و مبتلا به هموفیلی به نام مسعود نعیمی بود.

از آن زمان، ایران شاهد سطح بالایی از عفونت HIV به ویژه در بین مصرف‌کنندگان مواد مخدرِ تزریقی بوده است.

اپیدمی HIV در ایران عمدتاً در میان جمعیت‌های کلیدی با رفتارهای ناایمن تزریقی مکرر و رفتارهای مخاطره‌آمیز جنسی متمرکز است. این جمعیت‌ها گروه‌های کلیدی مورد هدف برنامه راهبردی ملی اچ آی وی ایران هستند.

روند ایجاد بیماری «ایدز» در اثر ویروس HIV

برای اینکه فردی به بیماری ایدز مبتلا شود، باید ویروس HIV داشته باشد اما داشتن ویروس HIV لزوما به معنی مبتلا بودن به ایدز نیست. ایدز در اثر فعالیت ویروس HIV، به وجود می‌آید. این ویروس به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و باعث اختلال در عملکرد آن می‌شود. درصورتی‌که بیماری کنترل نشود، پیشرفت کرده و درنهایت سندرم نقص ایمنی اکتسابی یا ایدز را به‌وجود می‌آورد.

سلول­‌های CD۴ نوع خاصی از سلول­‌های خونی هستند که نقش کلیدی در مبارزه بدن با بیماری­‌ها دارند و HIV این سلول­‌ها را از بین می­برند. به مرور با کشته شدن سلول‌­های CD۴ بیشتر، سیستم ایمنی ضعیف‌تر شده و در نهایت وضعیتی به نام ایدز را به‌وجود می‌آورد. بنابراین ممکن است فرد سال‌ها قبل از ابتلا به ایدز، به عفونت HIV مبتلا شده باشد.

ایدز چگونه منتقل می‌شود؟

راه‌های انتقال ایدز متعدد هستند. ایدز بیشتر از طریق تماس جنسی با شریک آلوده منتقل می‌شود. یکی دیگر از راه‌های مهم انتشار ایدز تماس با خون آلوده از طریق سوزن‌ها، سرنگ‌ها یا سایر لوازم دارویی آلوده است. ویروس HIV می‌تواند از طریق تبادل انواع مایعات بدن از فرد آلوده نیز منتقل شود. ویروس HIV هم‌چنین در دوران بارداری و زایمان از مادر به فرزندش منتقل می‌شود.

افراد از طریق تماس‌های معمولی روزمره مانند بوسیدن، در آغوش گرفتن، دست دادن، یا اشتراک اشیاء شخصی، غذا یا آب به ایدز آلوده نمی‌شوند.

علائم بیماری ایدز 

علائم ایدز با توجه به مرحله عفونت متفاوت است:

عفونت اولیه HIV: تب، سردرد، درد عضلانی و درد مفاصل، گلو درد و زخم های دردناک دهان، غدد لنفاوی متورم عمدتا روی گردن، اسهال، کاهش وزن و سرفه.

عفونت نهفته بالینی (HIV مزمن): در این مرحله از عفونت، اچ آی وی هنوز در بدن و در گلبول های سفید خون وجود دارد. با این حال ، بسیاری از افراد ممکن است در این مدت هیچ علائم یا عفونتی نداشته باشند. اگر تحت درمان ضد رترو ویروسی (ART) نباشید، این مرحله می تواند سالها طول بکشد. بعضی از افراد خیلی زودتر به بیماری شدیدتری مبتلا می‌شوند.

عفونت HIV علامت دار: با ادامه تکثیر ویروس و تخریب سلول‌های ایمنی بدن، ممکن است فرد به عفونت‌های خفیف یا علائم و نشانه های مزمن دچار شود، مانند: تب، خستگی، تورم غدد لنفاوی - اغلب یکی از اولین علائم عفونت HIV است، اسهال، کاهش وزن، عفونت مخمر دهانی (برفک)، زونا (هرپس زوستر) و ذات الریه.

درمان

متاسفانه درحال حاضر، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما داروهای موجود می‌توانند روند بیماری را بسیار کند کرده و طول عمر فرد مبتلا را به یک طول عمر طبیعی برسانند.

 درواقع امروزه، افراد مبتلا به HIV که درمان موثری را دریافت می­‌کنند، می‌­توانند زندگی طولانی و سالمی داشته و از شرکای جنسی خود محافظت کنند.

در ایران نیز پروتکل‌های خدمات مربوط به بیماران مبتلا به HIV و ایدز در برخی از مراکز بهداشتی، درمانی و در کلیه مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری انجام می‌شود. تجویز داروهای ضد رتروویروسی، وسایل جلوگیری از انتقال عفونت، ارزشیابی وضعیت بیماری، واکسیناسیون، مشاوره و کنترل استرس، مراقبت از همسر و خانواده‌های افراد مبتلا و حمایت‌های معیشتی از جمله خدمات  این مراکز است.