فرهیختگان/متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

علی ملکی| دونالد ترامپ، «برایان هوک» و «مایک پمپئو» را کنار گذاشت. این دو نفر از چهره‌های اصلی کارزار فشار حداکثری علیه ایران بودند و نقش مهمی در خروج آمریکا از برجام داشتند. برایان هوک، مسئول سابق میز ایران در وزارت خارجه آمریکا بود و پمپئو هم وزیر امور خارجه دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ. 
کنار گذاشته شدن این دو شخصیت ایران‌ستیز از دولت ترامپ در نگاه اول شاید اتفاقی مثبت به نظر برسد، اما نگاهی به سوابق تیم جدید ترامپ و اظهار نظراتشان خیلی زود این مثبت‌انگاری را خنثی می‌کند. این تغییرات بیشتر نشان می‌دهد دولت جدید، با وجود تفاوت‌هایی که با دولت قبلی دارد، ممکن است مسیر متفاوتی پیش بگیرد. اما آیا این مسیر، تندتر از قبل خواهد بود یا کندتر؟ هنوز نمی‌توان قضاوت دقیقی از آن داشت. 
برای بررسی دقیق‌تر این موضوع و تحلیل پیامد‌های احتمالی، با مهدی خراتیان، مدیر اندیشکده احیای سیاست و فؤاد ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آمریکا گفت‌وگو کردیم. ایزدی معتقد است ترامپ اشتباهاتی در به‌کارگیری افراد در دولت اولش داشته و نمی‌خواهد آن‌ها را تکرار کند. خراتیان هم معتقد است گفتمان حاکم بر دولت جدید ترامپ همان گفتمان دولت اول اوست و تغییری نکرده است. در ادامه متن کامل این گفت‌وگوها را از نظر می‌گذرانید. 

خراتیان: ترامپیان اگر به رئیسشان وفادار نباشند، حذف می‌شوند
شخصیت‌های ایران‌ستیز در کابینه ترامپ تمام نمی‌شوند. خراتیان درباره وجود رویکرد ضد ایرانی در برخی از اعضای تیم جدید ترامپ گفت: «مارکو روبیو اکنون وزیر امور خارجه است. اگر به اظهارات او و مایک والتس، مشاور امنیت ملی ترامپ، دقت کنید می‌بینید که آن‌ها هم درباره ایران صحبت‌هایی داشته‌اند. حتی پیش‌تر پیت هگزت، وزیر دفاع آمریکا و مایک والتس، نماینده فلوریدا در مورد اقدام نظامی در ماه‌های گذشته اظهاراتی مطرح کرده‌اند. به نظر من ترامپ فعلا در حال سبک و سنگین کردن شرایط و «مزه‌مزه کردن» صحنه است و قصد ندارد در ابتدای کار اقدامی فوری انجام دهد. با این حال مایک والتس از آغاز اقدامات مهمی صحبت کرده بود. خبر‌ها نیز حاکی است که تیم ترامپ در حال برنامه‌ریزی برای بازگشت کمپین فشار حداکثری است. گزارش‌هایی که از منابعی مانند بلومبرگ منتشر شده‌اند نیز به این موضوع اشاره دارند و رسانه‌ها بدون ذکر نام شخص خاصی مرتباً این نقل قول را تکرار می‌کنند که فشار حداکثری بازخواهد گشت. درمورد برایان هوک و مایک پمپئو، می‌دانیم که کنار گذاشته شدن آن‌ها به دلیل مسائل خاصی بوده است. این دوره برای ترامپ مسئله وفاداری بسیار کلیدی است. او افرادی را اطراف خود نگه می‌دارد که حداکثر وفاداری را نسبت به او نشان دهند و افکار مستقلی نداشته باشند. هر کسی که استقلال رأی داشته باشد یا به‌نوعی با ترامپ همراهی کامل نکند، کنار گذاشته می‌شود. مثلاً نیکی هیلی که در مقطعی رقیب ترامپ محسوب می‌شد، کنار گذاشته شد.»

مسئولیت برایان هوک در دوره بایدن کار دستش داد
مدیر اندیشکده احیای سیاست با اشاره به اینکه برایان هوک نیز در کنار افرادی مانند خوزه آندرس و مایک مایلی برکنار شده است، ادامه داد: «این افراد در دولت بایدن سمت‌هایی گرفته بودند. برایان هوک در ویلسون سنتر مشغول به کار بود و به احتمال قوی، دلیل برکناری او عدم احساس وفاداری کافی نسبت به ترامپ بوده است. خوزه آندرس نیز که به بایدن نزدیک بود کنار گذاشته شد. مایک مایلی هم که بار‌ها علیه ترامپ صحبت کرده بود، از تیم حذف شد. دستور اخراج برایان هوک نیز در همین چهارچوب صادر شده و ربطی به موضوع فشار حداکثری ندارد. فشار حداکثری بار‌ها از زبان افرادی مانند مایک والتس و مارکو روبیو مطرح شده است. سخنان اخیر روبیو در سنا نیز نشان نمی‌دهد که قصدی برای تعامل مثبت با ایران وجود دارد. برعکس، تلویحاً به تغییر قدرت در ایران اشاره کرده و مواضع تندی داشته است. به همین دلیل او را به‌عنوان فردی با مواضع تیز علیه ایران می‌شناسند. به نظر من باید به شواهد و قرائن روشن‌تر و معتبرتر توجه کرد و به مسائل حاشیه‌ای اکتفا نکرد. در تیم ترامپ افراد دیگری نیز بوده‌اند که به دلایل مختلف کنار گذاشته شدند؛ از جمله متیو پاتینجر که مغز متفکر ترامپ بود و به دلیل اختلاف‌نظر درباره حوادث ۶ ژانویه خودش استعفا داد. بنابراین درمورد برایان هوک نیز به نظر می‌رسد که به دلیل سمتش در ویلسون سنتر در دوره بایدن کنار گذاشته شده است.»

گفتمان تیم جدید و قدیم ترامپ یکی است 
ترامپ با کنار گذاشتن برخی از شخصیت‌های تیمش این باور را برخی ایجاد کرده که سیاست‌هایش متفاوت از دوره اول ریاست‌جمهوری اوست. خراتیان اما معتقد است دولت جدید ترامپ از لحاظ گفتمانی با دولت اول او یکسان است. او در این باره گفت: «ترامپ شخصیتی نیست که بگوید در دور اول اشتباه کرده و حالا در دور دوم می‌خواهد آن اشتباهات را جبران کند. او الگویی ذهنی دارد که براساس آن عمل می‌کند. تنها تفاوت این بار این است که می‌گوید اشتباهات گذشته را تکرار نمی‌کند و از افراد «دوگانه‌سوز» استفاده نمی‌کند یا کمتر استفاده خواهد کرد. به جای آن، افرادی را به کار می‌گیرد که ضعیف و حرف‌گوش‌کن باشند. به‌عنوان نمونه، او قصد دارد پیت هگزت را به‌عنوان وزیر دفاع معرفی کند؛ فردی که همه می‌دانند بله‌قربان‌گوی اوست. در مقایسه، در دوره اول، جیمز متیس را به‌عنوان گزینه معرفی کرد که یک نظامی استخوان‌دار بود. اما هگزت شخصیتی است بدون پشتوانه قوی که ترامپ او را آورده تا دستوراتش را اجرا کند. به این معنا، ترامپ این بار تفاوت دارد، اما نه از لحاظ تغییر بنیادی در افکار و اندیشه‌هایش. در رابطه با ایران نیز او بار‌ها در سخنرانی‌های خود گفته که اگر رئیس‌جمهور بود جنگ غزه اتفاق نمی‌افتاد یا اینکه ایرانی‌ها در دوره بایدن به دلیل فروش نفت ثروتمند شده‌اند. او مدعی است که می‌خواهد وضعیت ایران را تغییر دهد.»

نفت؛ اهرم فشار حداکثری دونالد
خراتیان معتقد است این ایده ترامپ دلایل اقتصاد سیاسی هم دارد. او در این باره توضیح داد: «برداشت من این است که ترامپ برنامه‌ریزی کرده تا نفت ایران را از بازار خارج کند و آن را با نفت آمریکا جایگزین کند. سخنرانی‌های او نشان می‌دهد که چنین برنامه‌ریزی‌هایی وجود دارد. او به شرکت‌های نفتی گفته که بدون هیچ محدودیتی حفاری کنند و اعلام کرده که می‌خواهد ذخایر استراتژیک نفتی آمریکا را که در دوره بایدن تقریباً خالی شده بود، دوباره احیا کند. فشار‌هایی که اخیراً به روسیه و ایران در زمینه صادرات نفت وارد شده نیز دلیل بر این است که احتمالاً آمریکایی‌ها نقشه‌هایی برای این مسئله کشیده‌اند تا بتوانند در بازار جهانی انرژی حرفی برای گفتن داشته باشند. می‌خواهم بگویم که این موضوع دلایل اقتصادی و سیاسی دارد و شواهدی وجود دارد که این مسئله را تأیید می‌کند. البته این نظریه فعلاً در حد یک برداشت است و باید تحقیق بیشتری در این زمینه انجام شود. من نمی‌خواهم این موضوع را صد در صد تأیید کنم، اما کمپین فشار حداکثری بر ایران بار‌ها از زبان افراد مختلف در تیم ترامپ مطرح شده است. تغییری در رویکرد آن‌ها به وجود نیامده و همان افراد با همان اندیشه‌ها فعالیت خود را ادامه می‌دهند.»

ترامپ فکر می‌کند ایران در یک وضعیت حضیض قرار دارد
خراتیان در ادامه به تفاوت دیگری در دوره جدید ترامپ اشاره کرده و گفت: «اکنون جریان‌هایی هستند که به ترامپ می‌گویند ایران در یک وضعیت تاریخی حضیض قدرت خود قرار دارد. به عبارت دیگر، یک تصویرسازی در حال انجام است که متأسفانه ما خودمان هم به این تصویرسازی خیلی کمک کرده‌ایم. محافظه‌کاری‌های بیش از اندازه‌ای که پس از جنگ غزه، به توصیه برخی آقایان انجام شد و باعث شد ما از بسیاری از ظرفیت‌هایی که در منطقه داشتیم، استفاده درستی نکنیم، به‌شدت در شکل‌گیری این تصویر مؤثر بوده است. اتفاقات لبنان نیز در این تصویر تأثیرگذار بوده و همچنین اظهارات افرادی مانند ریچارد هاس و نفیو که به ترامپ می‌گویند «بجنب، الان فرصت حساس تاریخی است. برو و تکلیف ایران را مشخص کن.» البته این حرف لزوماً به این معنی نیست که بخواهند همین حالا ایران را بمباران کنند. اگرچه من معتقدم این سناریو در اتاق فکر‌هایشان مورد بحث قرار گرفته است. به این معنا که اگر احساس کنند یک‌باره در ایران به‌هم‌ریختگی رخ دهد، مثلاً مشابه فضای امنیتی غیرطبیعی که در جریان وقایع «زن، زندگی، آزادی» به وجود آمد و اگر اغتشاشات بزرگی از داخل شکل بگیرد، ممکن است این برداشت در ترامپ به وجود بیاید که «الان زمان زدن مراکز حساس ایران است.» می‌خواهم بگویم که این موضوع در اتاق فکر‌هایشان کاملاً مطرح است. به نظر می‌رسد که ترامپ در حال ارزیابی شرایط و مزه‌مزه کردن گزینه نظامی است و ممکن است این بحث را به‌عنوان چاشنی‌ای برای «پلن بی» در نظر بگیرند. این تصویرسازی در کنار کمپین فشار حداکثری در حال انجام است. به این معنا که دلار را بالا ببرند، جنگ روانی راه بیندازند، مردم را بترسانند، صادرات نفت ایران را کاهش دهند و حتی دست به ترور بزنند. تمام این‌ها به نظر من در حال بحث و بررسی است و ما باید روی سناریو‌های بدبینانه کار کنیم.»

فرار از سناریو‌های بدبینانه درست نیست
خراتیان در بخش انتهایی این گفت‌وگو با تأکید بر لزوم بررسی سناریو‌های بدبینانه افزود: «واقعیت این است مسیری که ما در این چند ماه اخیر حرکت کرده‌ایم، به لطف برخی تصمیم‌سازی‌های اشتباهی که پس از هفتم اکتبر انجام شد، به این وضعیت منجر شده است. این نظریه‌پردازی‌ها که مثلاً ما پسر خوبی باشیم، کاری به بازار نفت نداشته باشیم، هیچ اقدامی نکنیم و به واشنگتن امیدوار باشیم که اجر ما را بدهد، اکنون به این صحنه‌ها منجر شده است. در نتیجه تصمیم‌سازی برای اقدامات نظامی در حال انجام است. آن چیزی که رهبری هم به مسئولان کشور تأکید کردند مبنی بر اینکه «شما باید سیستم محاسباتی طرف مقابل را به‌هم بزنید و ابتکار عمل نشان دهید»، متأسفانه اتفاق نیفتاده است. طرف مقابل واقعاً این‌گونه فکر می‌کند که ایران در حضیض قدرت تاریخی چند دهه اخیر خود قرار دارد. این مسئله در سخنرانی جو بایدن و آنتونی بلینکن نیز مطرح شد. اگر این شرایط تغییر نکند، من شخصاً هیچ دلیلی نمی‌بینم که ترامپ به سمت فشار حداکثری یا حتی اقدام نظامی محدود حرکت نکند، اگر احساس کند که شرایط برای این کار فراهم است. این نکته اصلی و اساسی بنده است.»