جمهوری اسلامی/متن پیش رو در جمهوری اسلامی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

«در دولت سیزدهم شاهد رویکرد پوپولیستی نسبت به مناقشه آبی هیرمند بودیم. اولتیماتوم رئیس‌جمهور وقت به طالبان شاخص‌ترین اقدام دولت وقت بود که توسط طرف افغان به سخره گرفته شد. از طرفی، تیم تطهیر طالبان و افراد مسئول در حوزه سیاست خارجی نیز با نشر اخبار خلاف واقع از جمله اصلاح بند کمال خان و حذف موانع بر سر راه حقابه هیرمند توسط طالبان منافع ملی ایران را تضییع کردند.»
 
جنگ آبی منطقه‌ای در افغانستان با احداث بند انحرافی کمال‌خان در اواخر عمر دوره جمهوریت و اوایل سلطه گروه طالبان خود را برجسته کرد و به‌رغم بی‌تفاوتی دولت‌ها و یا واکنش‌های بسیار ضعیف، موجب اعتراض طیف وسیعی از منتفعان و کارشناسان این حوزه شد.

پس از آبگیری بند کمال‌خان، علی‌رغم وجود آب فراوان و انحراف میلیارد‌ها متر مکعب سیلاب به سمت شوره زار گودزره، حاکمیت افغانستان که به دست گروه طالبان افتاده بود، تامین نشد و این امر موجب خشک شدن ذخایر چاه نیمه‌ها گردید.
 
در دولت سیزدهم شاهد رویکرد پوپولیستی نسبت به مناقشه آبی هیرمند بودیم. اولتیماتوم رئیس‌جمهور وقت به طالبان شاخص‌ترین اقدام دولت وقت بود که توسط طرف افغان به سخره گرفته شد. از طرفی تیم تطهیر طالبان و افراد مسئول در حوزه سیاست خارجی نیز با نشر اخبار خلاف واقع از جمله اصلاح بند کمال خان و حذف موانع بر سر راه حقابه هیرمند توسط طالبان منافع ملی ایران را تضییع کردند.

پس از تجمع‌های مستمر مردم سیستان، وزیر نیرو دولت سیزدهم برای حل مسئله آب به کابل سفر کرد. وزیر آب و انرژی طالبان و دیگر مقامات افغانستان در مصاحبه رسمی اعلام کردند که "به جمهوری اسلامی ایران اطمینان می‌دهیم اجازه نخواهیم داد که یک قطره آب به سمت گودزره برود، زمانی که آب به سمت گودزره می‌رود ما هم نمی‌توانیم از آن استفاده کنیم"اما پس از سفر وزیر نیرو شاهد انحراف سیلاب هیرمند به گودزره بودیم.

سید عباس عراقچی این هفته پس از دیدار با وزیر خارجه و رئیس‌الوزرای طالبان در مصاحبه‌ای گفت "رویکرد طرف مقابل در قبال آب، رویکرد سازنده و مثبتی بود. تأکید کردند که حقابه بر اساس معاهده داده خواهد شد. مقامات طالبان تعبیر زیبایی داشتند و گفتند که اگر معاهده هم نبود، وظیفه شرعی و انسانی اقتضا می‌کرد که آب را به ایران برسانیم، یک سری نکات فنی وجود دارد که قرار شد همکاری کنند که حل شود".

پیش از مصاحبه عراقچی، مشاور وزیر امور خارجه در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که "طالبان تمام امکانات فنی خود را بسیج کرده که آب به سمت ایران بیاید و هدر نرود".

بدعهدی‌ها، وعده‌های دیپلماتیک طالبان و بهانه‌های از قبیل خشکسالی در طی سه سال اخیر مسبوق به سابقه بوده است. علی‌رغم وجود مکانیزم‌های تعیین میزان بارندگی و وضعیت سال آبی در معاهده دلتا، طرف افغان همواره با بازدید طرف ایرانی به جز مرداد ماه سال ۱۴۰۲ مخالفت کرده و برای نصب ایستگاه سنجش آب در مرز سیستان هیچ‌گونه همکاری با کمیسار آب هیرمند نکرده است.

با توجه به رفتار طالبان، وعده رئیس الوزرای این گروه در جریان سفر عراقچی به کابل مبنی بر اینکه "حتی اگر معاهده هم نبود، وظیفه شرعی و انسانی اقتضا می‌کرد که آب را به ایران برسانیم" جای تامل دارد.

مقامات وزارت امور خارجه با توجه به واقعیت‌های موجود باید برای تعریف استراتژی افغانستان در قبال مسئله آب به این سؤال پاسخ دهندکه طی چند سال اخیر که سیلاب رودخانه هیرمند به سمت گودزره منحرف می‌شد، چرا طالبان به وظیفه شرعی و انسانی خود عمل نکردند؟

طالبان طی بیش از سه سال حکومت شان بر افغانستان بسیاری از اصول انسانی و اخلاقی را زیر پا گذاشتند. پذیرفتن این جمله از رئیس‌الوزرای طالبان مصداق بیش از حد خوش‌بینی است.

آب در افغانستان یک ابزار سیاسی، اقتصادی و چانه‌زنی به شمار می‌رود. بسیاری از تئوریسین‌های آبی افغانستان از جمله فاروق اعظم، معتقدند که "بدیل برای چیز‌های دیگر وجود دارد؛ اما بدیل ‎آب وجود ندارد. آب یک نعمت بزرگ الله است و نیاز به مدیریت دارد. اگر می‌خواهید از آب به حیث ‎سلاح استفاده کنید، سلاحی بهتر از این، نیست. "

طراحی سازه‌های آبی در افغانستان به گونه‌ای که بتوانند غالب سیلاب رودخانه‌ها را در دوره ترسالی مهار کنند، این رفتار هیدروپلیتیکی نشان می‌دهد که طرف افغانستانی با تشدید بحران آب در کشور‌های همسایه به دنبال گرفتن امتیاز سیاسی و اقتصادی است. تشدید بحران آب صرفا به خطر افتادن امنیت آبی و غذایی مناطق مختلف محدود نمی‌شود و باعث تشدید گرد و غبار نیز می‌شود. طرف ایرانی به‌رغم دادن امتیازات مختلف، به دلیل نداشتن نگاه استراتژیک، توفیقی در مناقشات آبی با افغانستان نداشته است.

فرشید عابدی