مسئله اصلی در این منازعه، ادعای نگرانی‌های امنیت ملی آمریکا درباره مدیریت داده‌های کاربران و مالکیت چینی این اپلیکیشن محسوب می‌شود. واشنگتن این پلتفرم را به‌عنوان یک تهدید بالقوه در حوزه امنیت سایبری و حفاظت از حریم خصوصی کاربران ارزیابی کرده و به دنبال تغییر در ساختار مالکیتی آن است. در مقابل، پکن نیز بارها اتهامات مطرح شده از سوی مقامات آمریکایی را تکذیب کرده و بی اساس خوانده است.

این نوشتار کوتاه ضمن بررسی ابعاد حقوقی، اقتصادی و سیاسی این پرونده، به تحلیل تأثیرات ژئوپلیتیکی آن پرداخته و امکان‌سنجی سناریوهای مختلف برای آینده تیک‌تاک را مورد بحث قرار می‌دهد.

همچنین، پیامدهای احتمالی این رویارویی در چشم‌انداز حکمرانی دیجیتال، روابط اقتصادی چین و آمریکا و مدل‌های نوین نظارت دولتی بر پلتفرم‌های فناوری نیز در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته است.

با افزایش وابستگی جهانی به فناوری‌های دیجیتال، مناقشات پیرامون حکمرانی داده‌ها، امنیت سایبری و استقلال دیجیتال به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بین‌المللی تبدیل شده است. رقابت قدرت‌های جهانی بر سر کنترل داده‌ها و حکمرانی فناوری، به‌ویژه در حوزه‌های هوش مصنوعی و کلان‌داده، به گسترش محدودیت‌های اقتصادی و امنیتی منجر گشته است.

در این میان، تیک‌تاک، اپلیکیشنی متعلق به شرکت بایت‌دنس، به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از این منازعه، در کانون تنش‌های اقتصادی و استراتژیک میان ایالات متحده و چین قرار دارد. این پلتفرم، با بیش از یک میلیارد کاربر فعال در سراسر جهان، طی سال‌های اخیر نه‌تنها از منظر اقتصادی، بلکه از جنبه‌های فرهنگی و امنیتی نیز اهمیت فزاینده‌ای یافته است. دولت ایالات متحده، با استناد به خطرات بالقوه امنیتی ناشی از مدیریت داده‌های کاربران توسط یک شرکت چینی، سیاست‌هایی را برای محدودسازی یا تغییر ساختار مالکیتی این اپلیکیشن اتخاذ نموده است. از دیدگاه بسیاری از کارشناسان، این تصمیمات در چارچوب گسترده‌تر رقابت فناوری میان آمریکا و چین ارزیابی می‌شود؛ رقابتی که فراتر از یک مناقشه تجاری صرف بوده و به بستر وسیع‌تری از مسائل حکمرانی دیجیتال و امنیت سایبری مرتبط است.

اکنون طیف گسترده‌ای از متخصصان در پی پاسخ به این پرسش هستند که آیا انتقال مالکیت تیک‌تاک به یک نهاد آمریکایی می‌تواند نگرانی‌های امنیتی واشنگتن و چالش‌های ژئوپلتیک آمریکا با چین را برطرف کند، یا اینکه گزینه‌های دیگری مانند ممنوعیت کامل این پلتفرم و اعمال نظارت شدیدتر بر آن اجتناب ناپذیر هستند؟

ابعاد حقوقی و تجاری انتقال مالکیت تیک‌تاک

انتقال مالکیت تیک‌تاک یکی از پیچیده‌ترین موضوعات در حوزه حقوق فناوری و تجارت بین‌المللی به شمار می‌رود. از یک سو، این فرآیند می‌تواند به‌عنوان یک راهکار موقت برای رفع نگرانی‌های امنیتی دولت آمریکا مطرح شود، اما از سوی دیگر، موانع متعددی از جمله قوانین مالکیت فکری، محدودیت‌های دولت چین و ارزش‌گذاری اقتصادی این پلتفرم، روند معامله را دشوار ساخته‌اند.

راوی رامامورتی، استاد استراتژی کسب‌وکار در دانشگاه نورت‌ایسترن، تأکید دارد که موفقیت این معامله به تفکیک مالکیت از دارایی‌های فناورانه کلیدی تیک‌تاک، به‌ویژه الگوریتم پیشنهادی آن، بستگی دارد. این الگوریتم که راز موفقیت پلتفرم مذکور محسوب می‌شود، نقش اساسی در حفظ تجربه کاربری و درآمدزایی تیک‌تاک دارد. چین این الگوریتم را بخشی از «دارایی‌های فکری راهبردی» خود قلمداد کرده و انتقال آن را ممنوع ساخته است، امری که می‌تواند جذابیت خرید این پلتفرم را برای شرکت‌های آمریکایی به شکل محسوسی کاهش دهد.

افزون بر این، چالش‌های حقوقی مرتبط با حاکمیت داده‌ها نیز بر پیچیدگی این معامله افزوده است. ایالات متحده به دنبال اجرای قوانینی است که تضمین کند داده‌های کاربران آمریکایی تحت مدیریت شرکت‌های داخلی باقی بماند. با این حال، هنوز مشخص نیست که صرف توافق برای انتقال مالکیت بتواند چنین تضمینی را فراهم کند. در نتیجه، خریداران بالقوه نه‌تنها با مسائل فناورانه و امنیتی، بلکه با چالش‌های پیچیده حقوقی نیز روبه‌رو هستند؛ شرایطی که ارزش‌گذاری این پلتفرم را به یک مسئله چندوجهی تبدیل کرده است.

نگرانی‌های امنیت ملی و استراتژی ایالات متحده

دولت ایالات متحده تیک‌تاک را به‌عنوان یک تهدید بالقوه برای امنیت ملی معرفی کرده و معتقد است که این پلتفرم می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات کاربران آمریکایی مورد استفاده قرار گیرد. نگرانی واشنگتن عمدتاً بر قوانین چین متمرکز است که شرکت‌های فناوری را ملزم به همکاری با دولت در امور اطلاعاتی و امنیتی می‌کنند. همین نگرانی‌ها منجر به اعمال فشار فزاینده بر بایت‌دنس برای فروش بخش آمریکایی این پلتفرم شده است.

کارشناسان امنیت سایبری همچون لیندزی گورمن از سازمان غیرانتفاعی «اتحاد برای دموکراسی» بر این باورند که انتقال داده‌های کاربران آمریکایی به شرکت‌های داخل این کشور ممکن است تا حدودی خطرات را کاهش دهد، اما لزوماً تهدیدات مرتبط با امکان نفوذ دولت چین را به‌طور کامل از بین نمی‌برد. از دیدگاه آنان، مدل حکمرانی چین بر فضای دیجیتال و کنترل سخت‌گیرانه بر شرکت‌های فناوری، همچنان مخاطرات بالقوه‌ای برای حریم خصوصی و امنیت ملی آمریکا ایجاد خواهد کرد.

چشم‌انداز خرید تیک‌تاک و رقابت میان خریداران بالقوه

با نزدیک شدن به موعد نهایی برای تعیین تکلیف این پلتفرم، نام‌هایی همچون ایلان ماسک، مدیر عامل تسلا، لری الیسون، رئیس اوراکل، شرکت مایکروسافت و حتی سرمایه‌گذارانی مستقل مانند جیمی دونالدسون (یوتیوبر معروف به «MrBeast») به‌عنوان گزینه‌های احتمالی خرید این اپلیکیشن مطرح شده‌اند.

با این حال، معامله‌ای در این مقیاس با چالش‌های متعددی مواجه است. همان‌طور که ذکر شد، مهم‌ترین مانع، سیاست‌های محدودکننده دولت چین در خصوص انتقال الگوریتم اصلی تیک‌تاک است که بخش عمده‌ای از ارزش این پلتفرم را تشکیل می‌دهد.

تحلیلگران بر این باورند که بدون این الگوریتم، خریداران تنها به یک پایگاه کاربری گسترده دست خواهند یافت که مدیریت و توسعه آن مستلزم سرمایه‌گذاری هنگفتی در بخش فناوری و تحلیل داده‌ها خواهد بود.

در این میان، برخی شرکت‌ها، از جمله اوراکل و مایکروسافت، به دنبال استفاده از توانایی‌های خود در پردازش ابری و هوش مصنوعی برای جایگزینی الگوریتم بایت‌دنس هستند، اما موفقیت چنین پروژه‌ای در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از سوی دیگر، ارزش اقتصادی این پلتفرم بدون سیستم تحلیل محتوای پیشرفته آن، به‌شدت کاهش خواهد یافت، زیرا همین فناوری است که تعاملات کاربران را بهینه کرده و موجب حفظ جذابیت تیک‌تاک شده است.

در همین حال، دولت آمریکا نیز در نظر دارد نظارت سخت‌گیرانه‌تری بر فرآیند فروش و کنترل داده‌های کاربران اعمال کند. برخی از سیاست‌گذاران پیشنهاد کرده‌اند که علاوه بر تغییر مالکیت، تدابیری همچون الزام به ذخیره‌سازی داده‌های کاربران آمریکایی بر سرورهای داخلی و نظارت مداوم بر نحوه عملکرد الگوریتم‌های پیشنهادی نیز در نظر گرفته شود.

پیامدهای ژئوپلیتیکی و آینده حکمرانی دیجیتال

همان‌طور که ذکر شد، مسئله تیک‌تاک فراتر از یک معامله تجاری صرف، به‌عنوان شاخصی از رقابت راهبردی میان چین و ایالات متحده در حوزه حکمرانی دیجیتال مطرح است. این پرونده بیانگر تغییرات بنیادین راهبردهای ملی کشورها در زمینه مدیریت فضای دیجیتال و کنترل زیرساخت‌های ارتباطی است. سیاست‌گذاری‌های اخیر ایالات متحده نشان می‌دهد که این کشور به‌تدریج به سوی اتخاذ مدل‌هایی مشابه سیاست‌های چین در خصوص کنترل شرکت‌های فناوری خارجی حرکت می‌کند. در حالی که چین مدت‌هاست با اجرای سیاست‌های سخت‌گیرانه، پلتفرم‌های خارجی را از بازار داخلی خود کنار گذاشته، اکنون ایالات متحده نیز در تلاش است تا با اعمال محدودیت مشابه بر شرکت‌های فناوری خارجی، کنترل بیشتری بر داده‌ها و پلتفرم‌های دیجیتال خود داشته باشد.

به زعم بسیاری از کارشناسان، این وضعیت می‌تواند به تشدید شکاف‌های دیجیتال در سطح بین‌المللی منجر شود و مفهوم اینترنت جهانی را به چالش بکشد.

اگر این روند ادامه پیدا کند، احتمال شکل‌گیری مدل‌های مجزا از حکمرانی اینترنت در کشورهای مختلف افزایش خواهد یافت و در نتیجه، امکان همکاری‌های بین‌المللی در حوزه نوآوری‌های دیجیتال و تعاملات تجاری کاهش خواهد یافت. افزون بر این، رویکرد ایالات متحده در قبال تیک‌تاک می‌تواند الگویی برای سایر کشورهای غربی مدعی آزادی بیان و دموکراسی باشد و در نهایت منجر به ایجاد فضایی شود که در آن کشورهای مذکور به صورت مستقل قوانین سخت‌گیرانه‌ای را بر پلتفرم‌های دیجیتال خارجی اعمال کنند.

سخن پایانی

با عنایت به مفروضات مطرح شده، می‌توان نتیجه گرفت که آینده تیک‌تاک در ایالات متحده همچنان با ابهامات فراوانی مواجه است. درحالی‌که برخی تحلیلگران بر این باورند که این پلتفرم از طریق یک معامله مشروط می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد، برخی دیگر هشدار می‌دهند که در صورت عدم انتقال فناوری‌های کلیدی، به‌ویژه الگوریتم پیشنهادی آن، ارزش و تأثیرگذاری این پلتفرم به‌شدت کاهش خواهد یافت.

به این ترتیب، هرگونه توافق احتمالی باید شامل راهکارهایی برای حفظ پویایی فنی و اقتصادی تیک‌تاک باشد تا این پلتفرم بتواند همچنان در بازار آمریکا به رقابت بپردازد.

از سوی دیگر، نحوه تعامل و تقابل ایالات متحده و چین در قبال این پرونده می‌تواند پیامدهای عمیق و گسترده‌ای برای حکمرانی دیجیتال جهانی و تعاملات فناوری بین‌المللی داشته باشد. این مسئله صرفاً یک منازعه تجاری محدود نیست، بلکه نشانه‌ای از تغییرات بنیادی در سیاست‌گذاری‌های دیجیتال و تحول در موازنه قدرت اقتصاد جهانی محسوب می‌شود. در این زمینه، ظهور سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر در مدیریت داده‌ها، نظارت بر فناوری‌های خارجی و رقابت میان اقتصادهای دیجیتال بر آینده توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در سطح بین‌المللی تأثیر خواهند گذاشت.