دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

نشریه فارن پالیسی در مقاله‌ای به بررسی وضعیت خاورمیانه جدید بعد از اتفاقاتی که افتاده پرداخت و نوشت که برای دستیابی به پیشرفت منطقه‌ای، رهبران عرب باید اهمیت حل مساله فلسطین را یک بار برای همیشه بازبینی کنند. به گزارش فارن پالیسی، در مارس ۲۰۱۸ یک هواپیمای بوئینگ ۷۸۷ دریم لاینر ایر ایندیا از دهلی نو به مقصد تل‌آویو بلند شد. این نه‌تنها اولین پرواز تجاری بین دو پایتخت بود، بلکه مهم‌تر از آن، اولین سرویسی بود که به اسرائیل اجازه عبور از حریم هوایی عربستان سعودی داده شد. این نتیجه دیپلماسی ماهرانه بود و دو سال قبل از امضای توافق‌نامه ابراهیم اتفاق افتاد که اولین پیش‌نمایش خاورمیانه «جدید» را ارائه می‌کرد.
 
امروز اخبار منطقه تلخ‌تر از سال‌های گذشته است. درگیری گسترده‌تر اسرائیل و ایران در کانون توجه قرار گرفته است، غیرنظامیان غزه در بحبوحه توافق آتش‌بس ضعیف اسرائیل و حماس در حال بازگشت به محله‌های تخریب‌شده هستند و فروپاشی رژیم اسد در سوریه تنش‌های منطقه‌ای را تشدید کرده است.

قتل اخیر زوی کوگان، خاخام اسرائیلی-مولداویایی ۲۸ساله در ابوظبی توسط عاملان تایید‌نشده، به‌عنوان یک حمله تروریستی توسط اسرائیل طبقه‌بندی شده است. برای اسرائیلی‌ها، پرونده قتل کوگان تئوری دبی را به عنوان واحه ثبات و امنیت برای همه، ازجمله یهودیان، به چالش کشید.

این نشان می‌دهد که چگونه جنگ اسرائیل و حماس، نزدیکی اعراب و اسرائیل را که مشخصه روزهای سخت پس از توافق ابراهیم بود، از مسیر خود خارج کرد. برای کشوری مانند امارات متحده عربی که پلورالیسم و هماهنگی درون‌مذهبی را از طریق افتتاح کنیسه و معبد هندو در خاک خود ترویج کرده، حفاظت از دستاوردهای سیاسی-اجتماعی حیاتی است.

برای مدت طولانی، رشد اقتصادی کشورهایی مانند امارات عمدتا به دلیل سیاست‌های فردی دولت‌های آنها بود. بااین‌حال، پیشرفت منطقه‌ای امروز ممکن است نیازمند بازنگری در پایتخت‌های عربی در مورد اهمیت حل یک ‌بار برای همیشه مسئله فلسطین باشد.

بسیاری از محققان، روشنفکران و سیاستمداران بر این باورند که رویارویی با جنبه‌های خاورمیانه «قدیمی» که نادیده گرفته شده بود، مانند وضعیت سرزمین‌های فلسطینی و حقوق سیاسی فلسطینیان، اکنون در هر حرکت رو به جلوی منسجمی برای جهان عرب، اسرائیل و ایران به طور یکسان محور است.

همچنین کسانی مانند مروان کابالان هستند که معتقدند ۷ اکتبر تا حدی، اگر نگوییم به طور کامل، برای از بین بردن پیشرفت‌های در حال انجام مانند عادی‌سازی احتمالی عربستان و اسرائیل و موفقیت ایده‌های ژئواکونومیک بزرگ‌تر، مانند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) در حاشیه نشست G-۲۰ در سال ۲۰۲۳ طراحی شده است.  

جنگ اخیر بین اسرائیل و حماس در غزه و همچنین گسترش آن به لبنان بین اسرائیل و حزب‌الله نیز به‌سرعت سیاست‌های منطقه‌ای کشورهای عربی را تغییر داده است. واکنش زنجیره‌ای وقایع - از تنش‌زدایی بین ریاض و تهران با میانجی‌گری چین تا فروپاشی سریع کنترل خانواده اسد بر سوریه پس از بیش از ۵۰ سال حکومت‌ یک بار دیگر آرمان فلسطین را در اولویت و مرکز قرار داده است.

 مساله فلسطین اغلب به عنوان یک بحران برای مدیریت سیاست‌های منطقه‌ای از جمله توسط کشورهای عربی مورد استفاده قرار گرفته، اما اکنون با تاکید مجدد مخاطبان جهانی استقلال فلسطین، این امر ناگزیر باید تغییر کند.  توافق‌نامه ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ توسط گروهی از کشورهای عربی به رهبری امارات و اسرائیل امضا شد، به دنبال عادی‌سازی روابط سیاسی و دیپلماتیک و تعیین مسیری به سوی نظم منطقه‌ای جدید بود. رفاه، پیشرفت اقتصادی، توسعه - به عبارت دیگر پول، شعار امروزی است.

قدرت‌های منطقه‌ای مانند امارات و عربستان سعودی شروط خود را برای متحدان اعلام کرده‌اند. آنها علاوه بر روابط نزدیک با ایالات متحده، در حال گسترش روابط تجاری و سیاسی با چین و روسیه هستند. در ماه ژوئیه، نیروهای هوایی امارات و چین دومین رزمایش مشترک سالانه خود را در منطقه ناآرام چین سین کیانگ برگزار کردند، جایی که پکن خود را متعهد به سرکوب سیستماتیک جمعیت مسلمان اویغور خود کرده است.

تصاویر ماهواره‌ای که این تمرین‌ها را ثبت کرده است نشان می‌دهد که امارات تجهیزات نظامی عمدتا غربی خود از جمله هواپیماهای جنگنده Mirage ۲۰۰۰ ساخت فرانسه و هواپیماهای ترابری سنگین C-۱۷ Globemaster ساخت ایالات متحده را در اعماق سرزمین‌های چین به پرواز درآورده است.

در چارچوب‌بندی روابط بین‌الملل جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق ایالات‌متحده - از رقابت آشکار «دموکراسی در برابر استبداد» - پادشاهی‌های عربی به نقطه شیرینی برای پیشرفت رسیده‌اند.

نابسامانی منطقه‌ای خاورمیانه قوانین متفاوت و قدیمی‌تری دارد، جایی که مداخله طولانی‌مدت غرب با حسن‌نیت و سوءنیت - که به دلیل تمایل به تغییر شکل سیاست‌های منطقه‌ای مطابق با الزامات واشنگتن، لندن یا پاریس انجام می‌شود - در ایجاد نتایج منجر به پیشرفت پایدار شکست خورده است.

موضوع تکراری ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی نمونه بارز بازگشت قوانین قدیمی است. ایران به‌عنوان بخشی از دو استراتژی بلندمدت خود در حمایت از محور مقاومت و حفظ موضع «دفاع روبه‌رو»، از آرمان فلسطین یعنی حمایت از حماس و حزب‌الله دفاع کرده است.

ترور مقامات ارشد حماس و حزب‌الله توسط اسرائیل در ماه‌های اخیر ضربه‌هایی به استراتژی منطقه‌ای ایران وارد کرده است، اما ایران دور از میدان نبرد پیروزی‌هایی داشته است. عادی‌سازی روابط این کشور با عربستان سعودی ادغام قدیمی با جدید است.

درحال‌حاضر، سعودی‌ها از ایده عادی‌سازی روابط با اسرائیل فاصله گرفته‌اند و در مقابل، تاسیسات نفتی عربستان - که توسط حوثی‌های یمن در سال ۲۰۱۹ مورد حمله قرار گرفتند - از آن زمان در امان مانده‌اند. در‌حالی‌که این بدان معنا نیست که اصول رقابت عربستان و ایران حل شده است.

ریاض برای محافظت از تنوع اقتصادی، سیاسی و ایدئولوژیک جاری خود، به جای رویارویی آشکار، خود را به سمت بی‌طرفی سوق داده است. در میان همه این فعل‌وانفعالات، بازگشت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به‌عنوان یک شخص غیرقابل پیش‌بینی نیز رخ داده است.

ترامپ منویات شخصی خود را بر سیاست و خط‌مشی‌ها‌ ترجیح می‌دهد و این باعث می‌شود که او همه طرف‌ها، از جمله اسرائیل، را برای تنش‌زدایی و آتش‌بس بلندمدت تحت فشار قرار دهد، اما انتظار نمی‌رود که او مداخله ایالات متحده را به عصر چکمه‌ها یعنی زمانی که آمریکا مداخلات نظامی زیادی در دیگر کشورها می‌کرد، برگرداند یا حتی ترویج دموکراسی را سرلوحه خود قرار دهند.

اما ترامپ همان شخصی است که در زبان فارسی به بازاری معروف است، یعنی کسی که همیشه به دنبال معامله و توافق خوب است. اعراب، اسرائیلی‌ها و ایران به طور یکسان از این ویژگی آگاه هستند.

تا حدی این ممکن است دلیلی باشد که چرا ایران می‌تواند به‌عنوان یک کشور هسته‌ای در آستانه، راضی بماند تا ترامپ را در روایت خودستایش‌کننده‌اش به‌عنوان رئیس‌جمهوری که هیچ جنگی را آغاز نکرده، محاکمه کند.

پایان جنگ کنونی اسرائیل و حماس و تلاش برای راه‌حل دو دولتی بار دیگر به عنوان یک اجماع در منطقه ظاهر می‌شود. خرد قدیمی طراحی دو دولتی در سطح جهانی پیروز شده است، زیرا تنها نتیجه‌گیری قابل‌اجرا روی کاغذ است. این امر در درجه اول به این دلیل است که هیچ گزینه قابل دوام دیگری برای چندین دهه ارائه نشده است.

لیندسی گراهام، سناتور آمریکایی، مشاور و از نزدیکان ترامپ، گفته است که بهترین بیمه‌نامه در برابر حماس «اشغال مجدد غزه توسط اسرائیل نیست، بلکه اصلاح در جامعه فلسطین است» و تنها کشورهای عربی می‌توانند به آن دست یابند. اما به نظر می‌رسد که رهبران بسیاری در داخل کشورهای عربی مشتاق به بر عهده گرفتن مالکیت یکجانبه چنین وظیفه‌ای نیستند، حتی اگر از مزایای اقدام نظامی اسرائیل علیه حماس و حزب‌الله بهره‌مند شوند.

با وجود بیش از یک سال جنگ، پروژه‌های بزرگ اعم از اتصال به امنیت انرژی همچنان پیش‌بینی می‌شوند.

 آنچه از منطقه انتظار می‌رود این است که امنیت منطقه‌ای خود را در اختیار بگیرد؛ امری که برای پیشبرد اهداف اقتصادی کشورهای منطقه حیاتی است. برای این منظور، مدیریت تعارض، به جای حل تعارض، راه پیش روست.

میل به نظم جدید خاورمیانه ممکن است انگیزه کافی برای حل موانع ایجاد‌شده توسط تجدید حیات نظم قدیمی را فراهم کند. آتش‌بس در حال توسعه بین اسرائیل و حماس، لحظه‌ای از فرجه جنگ و گشایشی برای کشورهای عربی برای پرداختن به نقش فلسطینیان در منطقه در حال پیشرفت را نشان می‌دهد.  

در‌حالی‌که عادی‌سازی روابط ایران و عربستان نیز می‌تواند یک کاتالیزور باشد، قدرت‌های عربی، به‌ویژه پس از توافق‌نامه ابراهیم، نفوذ سیاسی کافی بر اسرائیل، ایران و سرزمین‌های فلسطینی دارند تا عصر جدیدی از گفت‌وگو، سازش و حل‌وفصل را پیش ببرند.