اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

روزنامه اعتماد در راستای واکاوی محور رایزنی‌ها و تحولات احتمالی بعد از انجام دیدار مهم میان ترامپ و نتانیاهو با حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.

بهشتی‌پور ضمن تبلیغاتی خواندن این دیدار تاکید کرد که مواردی چون آتش‌بس در غزه و وضعیت حماس و همچنین آینده برنامه هسته‌ای ایران در کانون توجه‌ها و رایزنی‌ها قرار دارد، با این همه به باور این کارشناس، فارغ از نزدیکی رهبران دو بازیگر، اختلاف‌نظرهای موجود مانع از توافق قاطع خواهد شد. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

ارزیابی شما از سفر نتانیاهو به واشنگتن و حضور در کاخ سفید به عنوان اولین مهمان دونالد ترامپ در دولت دوم چیست؟ با لحاظ کردن شرایط کنونی خاورمیانه این دیدار ممکن است چه سیگنال‌هایی را به بازیگران ثالث چون ایران مخابره کند؟

به اعتقاد من این دیدار بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد. دلیل آن نیز به سرخوردگی‌های شدید نتانیاهو از عدم موفقیت در ملاقات با بایدن بازمی‌گردد، چراکه بایدن در مقاطع مختلفی به نتانیاهو سیاست‌های او را بایکوت کرد. اما مناسبات ترامپ با نتانیاهو متفاوت از بایدن است. از طرفی ترامپ، با خودشیفتگی خاصی که در درونش دارد، از این موضوع فرصت‌سازی خواهد کرد. اما مهم‌تر اینکه بدون شک، آینده خاورمیانه و تحولات پس از آتش‌‌بس در غزه مهم‌ترین محور گفت‌وگوی ترامپ و نتانیاهو خواهد بود. اما واقعیت این است که نتانیاهو با شخصی روبه‌رو است که وعده‌های زیادی می‌دهد بدون اینکه توجه کند چقدر می‌تواند وعده‌ها را محقق سازد. به عنوان مثال درباره آینده غزه باید گفت واضح است که مصر و اردن آمادگی پذیرش پناهندگان غزه که پیشنهاد ترامپ است را ندارند، چراکه بیشتر نگران امنیت خود هستند تا دلسوز آوارگان فلسطینی. در حال حاضر نزدیک به دو میلیون فلسطینی در اردن زندگی می‌کنند و این کشور را با چالش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بزرگی مواجه کرده است. همچنین، دولت مصر نگرانی‌های مشابهی دارد. بنابراین، به باور من فشار نتانیاهو و ترامپ برای تحقق این موضوع به احتمال زیاد به نتیجه نخواهد رسید. البته هیچ غیرممکنی وجود ندارد، اما احتمال اینکه مردم غزه در مصر یا اردن مستقر شوند، بسیار کم است. لذا این واقعیت‌ها به ترامپ نشان خواهد داد که تحقق وعده‌ها به سادگی امکان‌‌پذیر نیست و موانع متعددی وجود دارد. شرایط خاورمیانه طی یک سال اخیر به ‌شدت دشوارتر شده و اجرای طرح‌های بلندپروازانه ترامپ در خاورمیانه با چالش‌‌های جدی‌تری مواجه است.

با وجود مخالفت‌خوانی‌های اعضای راست افراطی کابینه نتانیاهو مبنی بر ورود به فاز دوم آتش‌بس و همزمان تاکید ترامپ برای ورود به این مرحله، اساسا طرفین می‌توانند به دستورالعمل خاصی در این زمینه دست یابند؟

به باور من به احتمال بسیار زیاد آتش‌‌بس وارد فاز دوم خواهد شد، چراکه نیاز به این موضوع برای تمامی طرف‌ها ازجمله اسراییل و امریکا احساس می‌شود، چراکه این قبیل اظهارات بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند و هدف از آنها مطرح کردن خواسته‌های بیشتری از طرف فلسطینی‌ها است. اما مساله مهم‌تر این است که بعد از آزاد شدن تمامی گروگان‌ها چه خواهد شد؟ در این راستا، دو سناریو می‌توان درنظر گرفت: سناریوی اول اینکه آزادی گروگان‌ها می‌تواند موقعیت نتانیاهو را تثبیت کند و راست‌‌گرایان افراطی نیز از او حمایت کنند. ترامپ نیز به حمایت‌های خود از نتانیاهو ادامه دهد و او همچنان در قدرت بماند. یکی از مشکلات نتانیاهو برای پذیرش آتش‌‌بس این بود که می‌دانست اگر جنگ متوقف شود بدون آزادی گروگان‌ها، محاکمه خواهد شد و به نوعی باید با قدرت خداحافظی کند. بنابراین، در این سناریو، نتانیاهو انتظار دارد که با آزادی گروگان‌ها، حمایت ترامپ را جلب کند و همچنان در قدرت باقی بماند. در سناریوی دوم اما ممکن است مخالفت تندروهای کابینه باعث شود که مخالفان جدی از کابینه نتانیاهو خارج شوند و کابینه از اکثریت بیفتد. برگزاری انتخابات در این شرایط برای نتانیاهو بسیار دشوارتر از دو سال قبل خواهد بود. ازسوی دیگر، مخالفان بیرونی کابینه نیز در موقعیت قوی‌‌تری قرار دارند و بحث پیش‌ کشیدن کمیسیون تحقیق درباره دلایل وقوع عملیات ۷ اکتبر و آسیب‌های اطلاعاتی سنگین اسراییل، شرایط را برای نتانیاهو دشوارتر خواهد کرد. در این سناریو، نتانیاهو ممکن است مجبور به کناره‌گیری شود. حمایت‌های ترامپ در این زمینه برای نتانیاهو اهمیت زیادی دارد و باید دید که ترامپ چه رویکردی را در پیش خواهد گرفت. باید منتظر بمانیم و ببینیم نتیجه مذاکرات چه خواهد بود و بعد از آزادی تمامی گروگان‌‌ها، چه تحرکاتی در اسراییل رخ خواهد داد. واقعیت این است که نتانیاهو از لحاظ سیاسی در وضعیت مناسبی قرار ندارد و با توسل به زور می‌خواهد با بحران‌سازی بقای خود را تضمین کند. به اعتقاد من، سناریوی دوم محتمل‌تر به نظر می‌‌رسد. اما فراموش نکنیم در شرایط بحرانی امریکا حمایت‌های خود را از تل‌آویو قطع نخواهد کرد. بنابراین، تصور می‌کنم باید همچنان منتظر باشیم که نتانیاهو چه کارت بازی جدیدی را روی میز مذاکره با ترامپ خواهد گذاشت.

درمورد مقوله‌های دیگر که مورد رایزنی طرفین قرار خواهد گرفت ازجمله پروژه عادی‌سازی و مشخصا ورود ریاض به این توافق، فکر می‌کنید این ملاقات ماحصل ویژه‌ای داشته باشد؟

واقعیت این است که موضوع عادی‌سازی و آتش‌‌بس به‌ طور جدی با یکدیگر مرتبط هستند، زیرا شرط اصلی عربستان‌سعودی و سایر کشورهای عربی برای این امر، پذیرش پروژه دودولتی ازسوی امریکا و اسراییل است. بدون این شرط، به نظر می‌‌رسد که عربستان‌سعودی زیربار پروژه عادی‌سازی نخواهد رفت. بنابراین، این دو موضوع یعنی بحث دو دولتی و توافق ابراهیم به‌طور مشخص لازم و ملزوم یکدیگر هستند و بنابراین باید تکلیف غزه و آینده فلسطین مشخص شود. لذا ابتدا باید مساله غزه حل شود و سپس طرح دو دولتی و بعد از آن نیز عادی‌سازی مطرح گردد.

در رابطه با ایران پیش‌بینی می‌کنید طرفین به دستورالعمل یا سناریوی واحدی در باب تهران و برنامه هسته‌ای ایران دست یابند، بالاخص آنکه نخست‌‌وزیری اسراییل توقف برنامه هسته‌ای ایران را یکی از اهداف کلیدی ادعایی‌اش عنوان کرده است؟

در رابطه با ایران باید گفت اسراییلی‌ها به دنبال این هستند که امریکا را به درگیری با ایران بکشانند، اما به نظر می‌‌رسد که امریکا در حال حاضر تمایلی به درگیری ندارد. به اعتقاد من سکوتی که تاکنون آقای ترامپ در پیش گرفته است نشان می‌دهد به سیاست ابهام در مورد ایران روی آورده است تا ارزیابی‌‌های لازم را انجام دهد و مشخص کند که باید با ایران چه کرد. اما گفتنی است در حال حاضر، تمام نشانه‌ها و شواهد نشان می‌دهد که ترامپ به دنبال درگیری مستقیم با ایران نیست. بنابراین، به احتمال زیاد، او به سمت مذاکره با ایران خواهد رفت تا هر دو طرف با مواضع یکدیگر آشنا شوند و بتوانند تصمیم‌گیری‌های لازم را انجام دهند. با این حال اما اسراییلی‌‌ها به‌ طور کلی هرگونه توافق میان ایران و امریکا را تحمل نمی‌کنند مگر اینکه ابتدا خود با ایران به توافق رسیده باشند. بنابراین، به نظر نمی‌‌رسد که در این مذاکرات ترامپ و نتانیاهو به دستور کار مشخصی در مورد ایران برسند، اما قطعا نقش و جایگاه ایران در تحولات آتی خاورمیانه مورد بررسی و رایزنی طرفین قرار خواهد گرفت.