غزال زیاری: چندی پیش دانشمندان در قطب جنوب جمجمه جدید و تقریباً کاملی از Vegavis iaai را کشف کردند که نشان می‌دهد که پرندگان مدرن، قبل از انقراض دسته‌جمعی کرتاسه به وجود آمده‌اند.

طبق بررسی‌های دانشمندان، این جمجمه احتمالاً متعلق به قدیمی‌ترین پرنده مدرنی است که تاکنون پیداشده و همین فسیل ۶۹ میلیون ساله می‌تواند نهایتاً بحث طولانی در مورد منشأ پرندگان مدرن را به پایان برساند.

جمجمه‌ای متعلق به پدربزرگ اردک‌ها

این جمجمه تقریباً کامل کشف‌شده مربوط به جانداری به نام Vegavis iaai (به‌طور خلاصهV. iaai) است؛ گونه‌ای از پرندگان آبزی که احتمالاً خویشاوند باستانی اردک‌ها و غازهای امروزی است. مطالعه جدید نشان می‌دهد که این‌گونه، هم‌زمان با دایناسورهایی مثل تی-رکس زندگی می‌کرده و احتمالا از انقراض دسته‌جمعی پایان دوره کرتاسه جان سالم به دربرده است.

جولیا کلارک، دیرینه‌شناس دانشگاه تگزاس و یکی از نویسندگان این مطالعه، مشاهده اولین فسیل V. iaaiدر جزیره وگا در قطب جنوب را در سال ۱۹۹۲ گزارش کرد. این فسیل حدود ۶۶ تا ۶۸ میلیون سال قدمت داشت. او معتقد بود که این‌گونه، با پرندگان مدرن، به‌ویژه پرندگان آبزی مرتبط است. هرچند که همه در این راستا با او موافق نبودند؛ چراکه یک قطعه کلیدی از پازل، یعنی جمجمه این موجود، گم‌شده بود.

پاتریک اوکانر، زیست‌شناس تکاملی دانشگاه اوهایو و یکی از دیگر نویسندگان مطالعه دراین‌باره گفت: «فسیل اولیه فقط بخش کاملاً متفاوتی از اسکلت بود. در فسیل پرندگان، جمجمه دارای ویژگی‌های فیلوژنتیک یا اطلاعاتی زیادی است که به شما در شناسایی گونه آن کمک می‌کند.»

آغاز بررسی‌ها بر روی یک فسیل کامل‌تر

اما فسیلی که در این مقاله به آن پرداخته‌شده، فسیل جدیدی از  V.iaaiاست که سن آن بین ۶۸ تا ۶۹ میلیون سال تخمین زده‌شده و در یک سفر اکتشافی در سال ۲۰۱۱ پیدا شد و اخیراً تجزیه‌وتحلیل برروی آن آغازشده است.

کشف جمجمه جدید این امکان را برای دانشمندان فراهم کرد تا در مورد این‌گونه و نحوه قرار گرفتن آن در شجره خانواده پرندگان اطلاعات بیشتری کسب کنند. آن‌ها متوجه شدند که V. iaai برخلاف پرندگان ماقبل مدرن که در دوره‌های ژوراسیک و کرتاسه (۲۰۱.۳ میلیون تا ۶۶ میلیون سال پیش) وجود داشتند، دارای ویژگی‌هایی شبیه به پرندگان امروزی است؛ ازجمله شکل مغزی معمولی پرندگان مدرن و یک استخوان منحصربه‌فرد در منقار بالایی.

این در حالی است که منقار بالایی اکثر پرندگان ماقبل مدرن، از یک استخوان تشکیل‌شده که فک بالا نامیده می‌شود و در نوک آن کمی از نوع دیگری از استخوان به نام پیش ماگزیلا به چشم می‌خورد.

کریستوفر تورس، دیرینه‌شناس دانشگاه استاکتون و دیگر نویسنده این مطالعه گفت: «وقتی به V. iaai نگاه کردیم، دیدیم که تا آخر ماگزیلا قرار دارد. فک بالا کوچک است، دقیقاً همان چیزی که در پرنده‌های مدرن شاهدش هستیم.»

دانشمندان با بازسازی سه‌بعدی، نشان دادند که این پرنده دارای منقار بلند و باریکی است که با عضلات قدرتمند فک تقویت‌شده؛ دقیقاً مثل پرنده‌های غواص مدرن که از این منقار برای صید ماهی استفاده می‌کنند.

خوان بنیتو مورنو، دیرینه‌شناس دانشگاه کمبریج که در این مطالعه شرکت نداشت هم گفت: «با دیدن پیچیدگی‌های این جمجمه تحت تأثیر قرار گرفتم. یک ویژگی اکولوژیکی فوق‌العاده در اوایل تکامل که شگفت‌انگیز بود.»

سیارک غول‌پیکری که در پایان دوره کرتاسه (۱۴۵ میلیون تا ۶۶ میلیون سال پیش) به زمین برخورد کرد، نسل همه دایناسورهای غیر پرنده را از بین برد. پرندگان خشکی (Galliformes) و پرندگان آبزی (Anseriformes) از اولین پرندگان مدرن امروزی بودند که در عصر دایناسورها وجود داشتند.

تورس دراین‌باره توضیح داد: «پس از انقراض دسته‌جمعی، تکامل سریعی رخ داد؛ مطالعاتی که به مقایسه ژنومی پرندگان مدرن می‌پردازند، پیش‌بینی می‌کنند که اولین واگرایی، قبل از آن انقراض دسته‌جمعی اتفاق افتاده است؛ اما سابقه فسیلی آن‌ها به طرز خارق‌العاده‌ای کمیاب است.» او در ادامه به این نکته اشاره کرد که درحالی‌که شواهد نشان می‌دهند که V. iaai با پرندگان مدرن مرتبط است، هنوز مشخص نیست که آیا واقعاً یکی از بستگان اردک‌ها و غازهای مدرن بوده‌اند یا خیر.

دانیل کسپکا، دیرینه‌شناس موزه بروس کنتیکت که در این مطالعه شرکت نداشت، موافق نظر اوست: «به نظر می‌رسد V. iaa یک اردک عجیب‌وغریب بوده؛ به شرطی که فیلوژنی درست باشد، یک جانور اردک مانند باید در طول دوره کرتاسه تکامل‌یافته باشد اما توسط Vegavis در تاریخ گم‌شده یا چندین بار به‌طور مستقل تکامل‌یافته. جالب است ببینیم آیا فسیل‌های آینده یکی از این سناریوها را تأیید می‌کنند یا خیر.»

V. iaai زمانی در کره زمین زندگی می‌کرد که دما به‌مراتب بالاتر از امروز بود؛ در آن روزگار، قطب جنوب آب‌وهوای معتدلی داشت و پوشیده از پوشش‌های گیاهی بود.

برای اوکانر، این مطالعه آغازی برای اکتشافات بیشتر در سنگ‌های کرتاسه قطب جنوب است: «داستان پرندگان عالی است، اما بحث گروه‌های دیگری از حیوانات و مهم‌تر از همه، گیاهان مطرح است که می‌توانیم شرایط آن‌ها در جریان آن رویداد انقراض دسته‌جمعی را ردیابی کنیم؛ بدین ترتیب این امکان برایمان فراهم خواهد شد تا در مورد واکنش اکوسیستم به یک آشفتگی زیست‌محیطی جهانی کنترل بهتری داشته باشیم.»

منبع: