اکو ایران/شاخص ادراک فساد در ایران طی ۱۲ سال گذشته روندی نزولی داشته؛ شاخصی که نزدیک شدن آن به صفر نشان‌دهنده نامطلوب‌تر شدن شرایط ادراک فساد است و بر اساس این شاخص، نمره ایران از ۲۸ در سال ۲۰۱۲ به ۲۳ در سال ۲۰۲۴ رسیده است.
 
 بررسی‌ها نشان می‌دهد که شاخص ادراک فساد ایران در سال 2024 میلای (تقریبا معادل با 1403 شمسی) نسبت به یک سال قبل بدتر شده است.


شاخص ادراک فساد (CPI) میزان فساد در بخش عمومی ۱۸۰ کشور را بر اساس نظرات کارشناسان و فعالان اقتصادی ارزیابی می‌کند. نمره کشورها بین صفر (بسیار فاسد) تا ۱۰۰ (بسیار پاک) است و رتبه آن‌ها جایگاه نسبی‌شان را در مقایسه با سایر کشورها نشان می‌دهد.

تغییرات جزئی در نمره همیشه مهم نیستند و تنها تغییرات بزرگ‌تر که در داده‌ها مشخص شده‌اند، اهمیت دارند. از سوی دیگر، برای اینکه یک کشور در این شاخص قرار بگیرد، باید حداقل در سه منبع از ۱۳ منبع داده حضور داشته باشد.

به طور کلی CPI، فسادهایی مانند رشوه، سوءاستفاده از قدرت دولتی، عدم شفافیت مالی مقامات و محدودیت در دسترسی به اطلاعات را بررسی می‌کند اما مواردی همچون پول‌شویی و فساد در بخش خصوصی را شامل نمی‌شود. این شاخص بر اساس برداشت افراد از فساد طراحی شده، چون فساد یک پدیده پنهان است و اندازه‌گیری مستقیم آن دشوار است.

از سال ۲۰۱۲ به بعد، نمرات کشورها در این شاخص قابل مقایسه هستند. نبود نام یک کشور در فهرست به این معنی نیست که در آنجا فسادی وجود ندارد، بلکه ممکن است اطلاعات کافی در دسترس نباشد. این داده‌ها تحت مجوز CC-BY-ND 4.0 منتشر می‌شوند و هر کسی می‌تواند با ذکر منبع (Transparency International) از آن‌ها استفاده کند. در نهایت، CPI فقط بخشی از تصویر کلی فساد را نشان می‌دهد و برای درک بهتر شرایط، باید از گزارش‌های ملی و بررسی‌های تکمیلی هم استفاده شود.

افزایش ادراک فساد در ایران طی 12 سال

ایران که در سال ۲۰۱۲ امتیاز ۲۸ را در این شاخص کسب کرده بود، در سال‌های اخیر به‌طور پیوسته روندی نزولی را طی کرده و در سال ۲۰۲۴ به ۲۳ رسیده است. این افت، نشان‌دهنده افزایش نگرانی‌ها نسبت به فساد اداری، عدم شفافیت و ناکارآمدی در برخورد با مفاسد اقتصادی است. به‌ویژه از سال ۲۰۱۶ که امتیاز ایران به ۲۹ رسیده بود، روند نزولی تسریع شد و در سال‌های اخیر به کمترین میزان خود رسید. کاهش این شاخص به معنای افزایش ادراک فساد است.


از سوی دیگر، روسیه که در سال ۲۰۱۲ نیز مانند ایران امتیاز ۲۸ را کسب کرده بود، ابتدا روندی نسبتاً پایدار را حفظ کرد و حتی در برخی سال‌ها شاهد بهبود نسبی بود؛ اما در نهایت، با افت محسوس، در سال ۲۰۲۴ به ۲۲ کاهش یافت. این روند نزولی، ناشی از افزایش کنترل‌های دولتی، سرکوب رسانه‌ها و کاهش شفافیت اقتصادی در سال‌های اخیر و به ویژه پس از شروع جنگ با اوکراین است.

این در حالی است که بررسی شاخص ادراک فساد در چین، نشان از روندی رو به رشد دارد. این کشور که در سال ۲۰۱۲ امتیاز ۳۹ را به خود اختصاص داده بود، طی سال‌های بعد شاهد تغییرات مثبت بود و در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ توانست امتیاز ۴۵ را کسب کند. گرچه در سال ۲۰۲۳ این شاخص تا ۴۲ کاهش یافت، اما در ۲۰۲۴ دوباره به ۴۳ رسید. این روند صعودی، ممکن است ناشی از سیاست‌های سختگیرانه دولت چین در مقابله با فساد مالی و ارتقای شفافیت در نهادهای دولتی باشد. البته توجه به این نکته ضروری است که چین یک کشور با نظام برنامه‌ریزی متمرکز است و کاملا بر روند انتشار آمارها نظارت دارد.

برزیل نیز در سال ۲۰۱۲ با امتیاز ۴۳ یکی از بهترین وضعیت‌ها را در این گروه داشت، اما طی ۱۲ سال اخیر با افت تدریجی روبه‌رو شده و در سال ۲۰۲۴ به ۳۴ رسیده است. این کاهش، ناشی از بحران‌های سیاسی، پرونده‌های فساد گسترده و کاهش اعتماد عمومی به نهادهای دولتی بوده است.

مقایسه شاخص ادراک فساد در این چهار کشور همچنین حکایت از این دارد که چین با اجرای اصلاحات ضد فساد توانسته عملکرد بهتری داشته باشد. برزیل نیز، اگرچه در وضعیت بهتری نسبت به ایران و روسیه قرار دارد، اما کاهش تدریجی امتیازات نشان از بحران‌های ساختاری در مقابله با فساد دارد. این گزارش بیانگر آن است که سیاست‌های حکمرانی و میزان شفافیت اقتصادی، نقش اساسی در تعیین شاخص ادراک فساد ایفا می‌کنند و کشورهایی که سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری در مقابله با فساد اجرا کرده‌اند، نتایج بهتری در این شاخص کسب کرده‌اند.