عصر ایران/ متن پیش رو در عصر ایران منتشر شده و انتشارش در آخرین خبر به معنای تایید آن نیست

مهدی خدیر در مطلبی نوشت:

اگرچه هنوز وجه ممیزه و برتر مراسم نسبت به آیین‌های مشابه در کشورهای دیگر حضور مردم است اما این که محدود به تودۀ مردم از یک طرف و نظامیان و روحانیان از جانب دیگر باشد و چهره‌های مدنی و مشهور اما غیر حکومتی غایب باشند یک کاستی است و مراسم را سال به سال حکومتی‌تر می‌کند.  به زبان روشن تر اگر برای حضار سه ضلعی مردم، مقامات و فعالان مدنی را ترسیم کنیم ضلع سوم سال به سال کم‌رنگ‌تر و ضلع دوم خصوصا در بخش نظامی سال به سال پررنگ تر شده است و این می تواند بر ضلع اول تأثیر بگذارد. 
در تصاویر منتشر شده از مراسم سی‌و‌چهارمین سال‌گردِ درگذشت امام خمینی چند بخش قابل تفکیک است:


1. بخش اول و محور اصلی طبعا آیت‌الله خامنه‌ای است که فردای درگذشت رهبر اول جمهوری اسلامی ایران به رهبری نظام انتخاب شدند و به جز دوران کرونا هر سال سخن‌رانِ اصلی 14 خرداد بوده‌اند. این سنت تنها در سخنرانی آغاز سال در مشهد مستمر بوده است. در نظر داشته باشیم اگرچه فردای 14 خرداد آغاز دوران رهبری ایشان است اما بر خلاف موارد دیگر مقامات و کارگزاران به دیدار نمی‌روند و رهبری خود در حرم حاضر می‌شود.

 

2. بخش دوم، تصاویر سازه حرم است و معماری آن. همه ساله و خصوصا در سال‌های اخیر این بحث درمی‌گیرد که ساخت‌و‌ساز حرم امام خمینی و آرایه‌های آن لازم بوده است یا نه. مهم‌ترین دلیل منتقدان این است که هر چند عنوان آرامگاه، حرم مطهر است اما با بارگاه‌های صرفا دینی خاصه امام هشتم در مشهد باید متفاوت باشد. دیگر این که خود رهبر فقید انقلاب ساده‌زیست بوده و سوم هم این که این ساخت‌و‌ساز تا کی ادامه دارد؟

 


در پاسخ این موارد مطرح می‌شود: همان‌گونه که ورزشگاه و بیمارستان معماری خاص خود را دارد "حرم" هم در باور شیعه این گونه است. اهل تسنن مسجد محورند و مردمان شرق، معبد محور و شیعیان هم به مقبره بها می‌دهند و از این رو در گردش‌گری مذهبی از مسجد و معبد و مقبره به عنوان سه نماد یاد می‌شود.


اگر کسی با حرم خواندن بارگاه و آرامگاه مشکل دارد و آیت‌الله خمینی را در وجه سیاسی منحصر می داند همین را باید بگوید وگرنه وقتی عنوان "حرم " گذاشته شده جز این نمی‌توان عمل کرد. دیگر این‌که گفته شده مکانی عمومی است و متعلق به شخص نیست. متولیان هم مالک نیستند چه رسد به متوفای خفته در آن. سوم هم این که در تشیع ساخت حرم و مقبره مختص معصومین نیست. اختلاف بر سر وجه میزان وجه سیاسی و مذهبی است. در پاسخ به این پرسش که ساخت و ساز آن کی تمام می شود هم به طعنه گفته می‌شود هر وقت ساخت و ساز مصلای تهران تمام شد!


3. بخش سوم در تصاویر طبعا حضور مردم است. مخالفان می‌گویند از سراسر کشور می‌آیند و از قبل برنامه‌ریزی می‌شود یا ادعاها و مواردی دیگر ولی به هر ترتیب همین که در 34‌مین سال‌گرد همچنان جمعیت حاضر است توفیقی است برای برگزار کنندگان و دستگاه‌های رسمی تبلیغاتی و روحیه بخش به تصمیم‌گیران و همان‌گونه که مانع مسافرت مردم به شمال کشور نمی‌شوند به جبر و زوز هم کسی را به این نقطه در جنوب تهران نمی‌برند.

 
4. نگاهی به تصاویر اما حضور دو طبقه خاص روحانیون و نظامیان را پررنگ جلوه می‌دهد. از نگاه ناظر خارجی که بر اساس این تصاویر بخواهد قضاوت کند بر ایران امروز روحانیون و فرماندهان نظامی حکومت می‌کنند.

در پاسخ احتمالا گفته خواهد شد اقشار دیگر هم هستند ولی چون این دو طبقه لباس متفاوت بر تن می‌کنند بیشتر به چشم می‌آیند حال آن که مثلا پزشکان و پرستاران با روپوش سفید نمی آیند و دانشجویان وجه مشخصه ندارند. یا این که عکاسان به چهره‌های مشهور روحانی و نظامی بیشتر توجه می‌کنند و طبعا سراغ مردم عادی نمی‌روند مگر این که ویژگی متمایز کننده‌ای در آنها باشد مثلا جانباز یا بسیار کهن‌سال یا خیلی خردسال باشند. اینها درست است ولی به هر حال در عکس ها فرماندهان نظامی و روحانیون بیشتر دیده می‌شوند.


5. همین که از سه رییس جمهوری سابق ایران دو تن در مراسم شرکت داشتند قابل توجه بود اما همچنان غیبت یکی دیگر پرسش‌برانگیز است. اتقاقا از آن سه تنها همان یکی را همان امام خمینی که در این بارگاه آرام گرفته "فرزند فاضل و باتقوا و متعهد" خود خوانده بود و به آن دو (‌حسن روحانی و محمود احمدی‌نژاد) حکمی نداده بود. 


6. به شکل کاملا آشکار مشهود است که از سه جریان اصلی حاکمیت (اصلاح طلبان، اصول‌گرایان و کارگزاران) حضور نمایندگان یک طیف پررنگ و پررنگ تر شده و مشخص نیست دیگران دعوت نمی‌شوند یا خود نمی‌آیند. به بیان دیگر یک‌دست شدن حاکمیت را در این مراسم می‌توان دید و حضور خود سید حسن نیز نه به عنوان مورد نقض که به اقتضای تولیت ارزیابی می‌شود.


7. اصرار بر انتساب همه عملکردها به اصل انقلاب در نگاه نسل جدید به رهبری فقید اثر گذاشته است. شاید بهتر آن باشد که از سال‌های بعد تنها بخش کاملا رسمی مراسم، همان سخنرانی رهبری باشد در 14 خرداد که انعکاس رسمی و ملی و فراملی دارد و در بقیه برنامه‌ها از غیر مقامات هم استفاده شود. هر چند عنوان حرم و ذات ستایشی مراسم مجال نقد و بررسی را از صاحب‌نظران می‌گیرد و چه بسا برای یادگار امام اسباب دردسر شود.


8. یک بار دیگر به عکس‌ها نگاه کنید. به جز شخص رهبری و نوع مواجهه ملاطفت آمیز ایشان با سید حسن خمینی - که مجالی برای توهین کنندگان سال‌های قبل باقی نمی‌گذارد - و حضور و ورود دو رییس جمهوری پیشین که 16 سال سکان امور اجرایی را در دست داشتند و کمک سه نفر برای جلوس رییس 96 ساله مجلس خبرگان رهبری و دبیر شورای نگهبان یا حضور دیپلمات طالب و چند زن بدون چادر بقیه تصاویر قابل حدس است. حال آن که در سال‌های قبل و خصوصا پیش از 88 چهره‌ها و دست کم سیاسیون متنوع‌تر بودند.

  
   کوتاه این‌که اگرچه هنوز وجه ممیزه و برتر مراسم نسبت به آیین‌های مشابه در کشورهای دیگر حضور مردم است اما این که محدود به تودۀ مردم از یک طرف و نظامیان و روحانیان از جانب دیگر باشد و چهره‌های مدنی و مشهور اما غیر حکومتی غایب باشند یک کاستی است و مراسم را سال به سال حکومتی‌تر می‌کند. 


به زبان روشن تر اگر برای حضار سه ضلعی مردم، مقامات و فعالان مدنی را ترسیم کنیم ضلع سوم سال به سال کم‌رنگ‌تر و ضلع دوم خصوصا در بخش نظامی سال به سال پررنگ تر شده است و این می‌تواند بر ضلع اول تأثیر بگذارد.