روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

درحالی‌که وزیر نیرو علت خاموشی تهران را به گردن وزارت نفت می‌اندازد، وزارت نفت این اتهام را رد کرده و می گوید سوخت را به نیروگاه‌ها رسانده است
بنا بر گزارش سازمان برنامه‌وبودجه، ۳۰ درصد سوخت تحویلی وزارت نفت به نیروگاه‌ها قاچاق می‌شود
روسای‌ جمهور و مجلس قبلاً اعلام کرده بودند که روزانه ۳۰میلیون لیتر سوخت قاچاق می‌شود
 
در زمستان سرد سال ۱۴۰۳ کشور به معنای واقعی با بحران انرژی مواجه است. یعنی، نه گاز به اندازه کافی داریم و نه برق. مدارس و ادارات تعطیل شده‌اند و مردم در سرما و تاریکی به سر می‌برند. این واقعاً یک پدیده عجیب است که ایران با وجود داشتن منابع عظیم نفت ‌و گاز در زمره کشورهایی است که هم ناترازی برق دارد و هم ناترازی گاز و نکته عجیب اینکه در زمستان که مصرف برق باید کاهش پیدا کند، بخشی زیادی از کشور در تاریکی فرو می‌رود و در تابستان هم بخش زیادی از کشور به همین مشکل گرفتار می‌شود. درحال حاضر کشورهای آفریقای جنوبی، پاکستان، نیجریه، لبنان، عراق، بنگلادش و بسیاری از کشورهای آفریقای زیر صحرا با ناترازی برق مواجه هستند. از سوی دیگر، ایران در ردیف کشورهایی مانند پاکستان، بنگلادش، اوکراین، ترکیه، چین و هند است که با ناترازی گاز مواجه هستند. در این میان، عباس علی‌آبادی و محسن پاک‌نژاد، دو وزیر کلیدی دولت چهاردهم درگیر اختلاف عمیق شده‌اند. اختلاف میان محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت و عباس علی‌آبادی وزیر نیرو، بر سر علل خاموشی‌ها و کمبود انرژی، به یک چالش جدی در دولت چهاردهم تبدیل شده است. درحالی ‌که وزارت نیرو کمبود سوخت را دلیل اصلی می‌داند، وزارت نفت این ادعاها را رد کرده و وزارت نیرو را به سوءمدیریت متهم می‌کند. این تناقض‌گویی‌ها نه‌تنها عصبانیت مردم را به دنبال داشته که بخشی بزرگی از جامعه را به دولت چهاردهم بدبین کرده است.

وزارت نیرو، وزارت نفت را مقصر می‌داند که سوخت کافی در اختیار نیروگاه‌ها قرار نداده و وزارت نفت با ادعای تامین سوخت کافی نیروگاه‌ها، وزارت نیرو را به بی‌تدبیری و فرافکنی متهم می‌کند. این درحالی است که براساس گزارش سازمان برنامه ‌و بودجه، ۳۰ درصد سوخت تحویلی وزارت نفت به نیروگاه‌ها، قاچاق می‌شود. در این میان، مردم که باید تاریکی و سرما را تحمل کنند، نمی‌دانند دعوای دو وزارتخانه را کجای دلشان بگذارند. وزیر نیرو که قول داده سال آینده ناترازی برق را حل کند، در زمستان هم قادر به تامین برق نیست و وزیر نفت هم نمی‌داند سوختی که به نیروگاه‌ها اختصاص داده، از کجا سر درآورده است. این اختلاف درحالی‌ که در ابتدای یک نااطمینانی بزرگ در زمینه روابط خارجی و میان یک شوک ارزی سنگین قرار داریم، در رسانه‌ها علنی می‌شود و هر وزیر تلاش می‌کند با ارائه اسناد و مدارک، دیگری را مسئول این بحران معرفی کند.

شروع اختلاف
در هفته‌های اخیر، اختلاف‌نظر میان محسن پاک‌نژاد وزیر نفت و عباس علی‌آبادی وزیر نیرو، درباره علل کمبود انرژی و خاموشی‌ها در ایران به موضوعی جنجالی تبدیل شده است. این اختلافات درحالی علنی شده که کشور با تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی به دلیل کمبود گاز و کسری برق مواجه است. اختلاف میان این دو وزیر عمدتاً بر سر مسئولیت تامین سوخت نیروگاه‌ها و مدیریت ناترازی انرژی است. وزارت نیرو مدعی است که کمبود گاز و سوخت مایع برای نیروگاه‌ها دلیل اصلی خاموشی‌ها و تعطیلی‌ها بوده است، درحالی‌ که وزارت نفت این ادعاها را رد کرده و وزارت نیرو را به سوءمدیریت و فرافکنی متهم می‌کند. برخی برآوردها نشان می‌دهد که مصرف نفت گاز بخش نیروگاهی به میزان ۲۷ میلیون لیتر در روز و نفت کوره نیروگاهی ۲۸ میلیون لیتر در روز است که طبق برآورد‌های ستاد و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ۳۰ درصد از سهم قاچاق در این حوزه را شامل می‌شود. درحال حاضر بدون ضابطه مشخص و بدون لحاظ مصرف و راندمان آنها به نیروگاه‌ها، سوخت‌رسانی می‌شود.
عباس علی‌آبادی و سخنگوی دولت، فاطمه مهاجرانی، اعلام کرده‌اند که خاموشی‌ها و تعطیلی‌ها به دلیل مشکل در تامین سوخت نیروگاه‌ها توسط وزارت نفت است. در همین زمینه وزارت نیرو در پیامکی به مردم اعلام کرده که ناترازی در تولید برق ناشی از کمبود سوخت است. با این حال وزیر نفت، با قاطعیت این ادعاها را رد و تاکید کرده است که تامین سوخت نیروگاه‌ها، ازجمله نیروگاه‌های پرند، دماوند و حاشیه تهران، به طور کامل انجام شده و خاموشی‌ها به افزایش فرکانس برق و مشکلات شبکه مرتبط است، نه کمبود سوخت‌. وزارت نفت در بیانیه‌ای اعلام کرد که تامین گاز و سوخت مایع حتی فراتر از تعهدات قانونی انجام شده است.
این اختلافات در اظهارات علنی وزرا و بیانیه‌های رسمی آشکار شده است. محسن پاک‌نژاد دیروز اعلام کرد که خاموشی‌های تهران به دلیل افزایش فرکانس برق و عملکرد رله‌های اتوماتیک بوده و هیچ ارتباطی با کمبود سوخت ندارد. او تاکید کرد که نیروگاه‌های تامین‌کننده برق تهران در وضعیت مناسبی از نظر سوخت هستند. وزیر نیرو نیز اما نظر متفاوت دارد و معتقد است که ناترازی انرژی و کمبود سوخت نیروگاه‌ها دلیل اصلی خاموشی‌هاست. این وزارتخانه مدعی است که وزارت نفت در تامین گاز و سوخت مایع کوتاهی کرده است . در همین زمینه وزارت نفت در پاسخ به ادعاهای وزارت نیرو، این وزارتخانه را به فرافکنی متهم کرد و اعلام داشت که وزارت نیرو به جای تمرکز بر سیاست‌گذاری صحیح و مدیریت سبد سوخت نیروگاه‌ها، تلاش دارد کمبود گاز را بهانه کند .
این اختلافات نه‌تنها به سردرگمی مردم و رسانه‌ها منجر شده، بلکه اعتماد عمومی به مدیریت بحران توسط دولت را کاهش داده است. کاربران شبکه‌های اجتماعی و برخی تحلیلگران این تناقض‌گویی‌ها را نشانه‌ای از ناکارآمدی و عدم هماهنگی در دولت دانسته‌اند‌. برخی دیگر معتقدند که این اختلافات نشان‌دهنده ضعف دولت پزشکیان در مدیریت بحران است و وزرا به جای حل مشکل، یکدیگر را مقصر جلوه می‌دهند. اگرچه هر دو وزارتخانه تلاش دارند مسئولیت را به دیگری نسبت دهند، اما برخی تحلیلگران معتقدند که ریشه این بحران به مشکلات ساختاری و سوءمدیریت در هر دو بخش بازمی‌گردد. به طور مشخص، با وجود ادعای وزارت نفت در تامین سوخت، ناترازی گاز در کشور همچنان یک مشکل جدی است. ایران با داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز جهان، در تامین نیازهای داخلی خود ناکام مانده که نشان‌دهنده ضعف در بهره‌برداری و توزیع است. از سوی دیگر وزارت نیرو در مدیریت سبد سوخت نیروگاه‌ها و افزایش ظرفیت تولید برق موفق نبوده است. فرسودگی زیرساخت‌ها و عدم سرمایه‌گذاری کافی نیز به این مشکلات افزوده است‌.

تعطیلی مدارس و ادارات
فرقی نمی‌کند، دولت سیزدهم یا چهاردهم، همه دولت‌ها در مواقع بحران یاد گرفته‌اند دکمه تعطیلی کشور را فشار دهند. این رفتار ناروا که به همه آحاد جامعه زیان می‌رساند، از دوران کرونا رایج شد و تا امروز دولت‌های روحانی و رئیسی و پزشکیان از این ترفند استفاده کرده‌اند. در روزهای اخیر، ایران شاهد تعطیلی گسترده مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی در بسیاری از استان‌ها بوده است. این تعطیلی‌ها که به دلیل کمبود گاز و کسری برق اعلام شده‌اند، زندگی روزمره شهروندان را تحت تاثیر قرار داده و نگرانی‌هایی درباره مدیریت منابع انرژی در کشور ایجاد کرده‌اند. براساس گزارش‌های رسمی، مقامات استانی و کارگروه‌های مدیریت مصرف انرژی در بیش از ۲۰ استان ازجمله تهران، اصفهان، خراسان‌رضوی، مازندران و البرز، به دلیل «مدیریت مصرف انرژی» و «آلودگی هوا» تصمیم به تعطیلی مدارس و ادارات دولتی گرفته‌اند. در برخی مناطق، نیروگاه‌های برق به دلیل کمبود سوخت گاز یا مازوت از مدار خارج شده‌اند. به‌عنوان مثال، خبرگزاری تسنیم گزارش داد که حداقل ۸۰ واحد از ۶۰۰ واحد نیروگاهی کشور به دلیل نبود سوخت کافی غیرفعال شده‌اند که این امر به کاهش ۱۴ درصد از ظرفیت تولید برق کشور منجر شده است. همچنین مصرف گاز خانگی و تجاری در روزهای سرد به ۶۵۰ تا ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است که این میزان از حد بحرانی گذشته و دولت را مجبور به اعمال محدودیت‌های شدید کرده است. در برخی استان‌ها، مانند تهران و البرز، ادارات به صورت دورکار فعالیت کرده و مدارس به آموزش غیرحضوری روی آورده‌اند. این تعطیلی‌ها تاثیرات گسترده‌ای بر جامعه داشته است. دانش‌آموزان و دانشجویان از ادامه تحصیل حضوری محروم شده‌اند و امتحانات دانشگاه‌ها به تعویق افتاده است‌. از سوی دیگر، قطع برق و گاز در برخی مناطق، زندگی روزمره مردم را مختل کرده و نارضایتی‌هایی را به دنبال داشته است‌. کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز از سوءمدیریت در اعلام تعطیلی‌ها و قطعی‌های بی‌برنامه برق انتقاد کرده‌اند‌. از منظر اقتصادی، تعطیلی ادارات و کاهش فعالیت صنایع به دلیل کمبود انرژی، خسارات قابل ‌توجهی به همراه داشته است. برخی کارشناسان این خسارات را تا ده‌ها میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. همچنین، استفاده از مازوت به جای گاز در نیروگاه‌ها به تشدید آلودگی هوا منجر شده و سلامت عمومی را تهدید کرده است‌.

دیدگاه انتقادی
اگرچه مقامات دولتی کمبود گاز و برق را به عواملی مانند سرمای شدید، افزایش مصرف خانگی و تحریم‌ها نسبت می‌دهند اما برخی تحلیلگران معتقدند که سوءمدیریت، فرسودگی زیرساخت‌ها و نبود سرمایه‌گذاری کافی در بخش انرژی نیز نقش مهمی در این بحران داشته است‌. پیش از این عباس علی‌آبادی به دلیل محاسبات اشتباه و طرح وعده‌های نشدنی، مورد انتقاد مقامات ارشد کشور قرار گرفته بود. چندی پیش مسعود پزشکیان اعلام کرد که محاسبات وزیر نیرو درباره قطع برق با هدف کاهش مصرف، اشتباه بوده است. آقای پزشکیان گفت: «‌ما نمی‌خواستیم مازوت بسوزانیم و وزیر نیرو گفته بود اگر دو ساعت خاموشی بدهیم مشکل حل می‌شود اما محاسبه درست نبود و متوجه شدیم که حتی اگر یک روز هم خاموشی می‌دادیم مشکل حل نمی‌شد». کار وزیر نیرو زمانی بیشتر گره خورد که رهبر معظم انقلاب نیز به او تذکر جدی دادند.

نتیجه‌گیری
در روزهای اخیر، ایران به دلیل ناترازی گاز و کمبود برق با تعطیلی گسترده مدارس، دانشگاه‌ها و ادارات دولتی در بیش از ۲۰ استان مواجه شد. این تعطیلی‌ها که به منظور مدیریت مصرف انرژی و کاهش آلودگی هوا اعلام شدند، خسارات قابل ‌توجهی به اقتصاد، آموزش و زندگی روزمره مردم وارد کرده است. براساس برآوردها، هر روز تعطیلی در ایران خسارات هنگفتی به اقتصاد وارد می‌کند. به‌عنوان مثال، برخی منابع اعلام کرده‌اند که تعطیلی‌ها روزانه ۲۸۰ میلیون دلار (معادل حدود ۲۶۰ هزار میلیارد تومان با نرخ دلار ۹۳ هزارتومانی) به اقتصاد کشور ضرر می‌رساند. همچنین مدارس و دانشگاه‌ها در بسیاری از استان‌ها ازجمله تهران، البرز و اصفهان به دلیل کمبود گاز و برق تعطیل شده و به آموزش غیرحضوری روی آورده‌اند. این موضوع کیفیت آموزش را کاهش داده و دانش‌آموزان و دانشجویان را از یادگیری حضوری محروم کرده است. تعطیلی مدارس و ادارات دولتی در روزهای گذشته به دلیل کمبود گاز و کسری برق، چالشی جدی برای جامعه ایران بوده است. این بحران نه‌تنها به مشکلات آموزشی و اقتصادی منجر شده، بلکه ناکارآمدی‌های ساختاری در مدیریت منابع انرژی را نیز آشکار کرده است. برای جلوگیری از تکرار چنین مشکلاتی، نیاز به اصلاحات زیرساختی، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و مدیریت بهینه مصرف احساس می‌شود.