دنیای اقتصاد/متن پیش رو در «دنیای اقتصاد» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست

اظهارات فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران درخصوص شکل‌گیری ائتلاف دریایی در خلیج‌فارس، بار دیگر موضوع امنیت در این آبراه بین‌المللی را به میان کشیده است. از زمان طرح این موضوع توسط سایت لبنانی الجدید، نظرات زیادی نسبت به این موضوع از سوی تحلیلگران و برخی چهره‌های سیاسی و دیپلماتیک در فضای مجازی شکل گرفته است. تحلیلگران تنش‌زدایی گسترده در خاورمیانه و تردید بازیگران عرب خلیج‌فارس درخصوص نقش بلندمدت ایالات‌متحده در تامین امنیت منطقه‌ای خلیج‌فارس را از جمله دلایل چراغ سبز اعراب از جمله امارات عربی متحده می‌دانند که هفته گذشته اعلام کرد از ائتلاف دریایی به رهبری آمریکا کنار کشیده است.

اعلان این موضع به‌ویژه پس از توافق ایران و عربستان باعث شده تا دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش روز شنبه در یک گفت‌‌‌وگوی تلویزیونی اعلام کند که کشورهای منطقه امروز به این نقطه رسیده‌‌‌اند که اگر قرار است امنیتی در منطقه برقرار باشد حتما با هم‌‌‌افزایی و همکاری یکدیگر قابل انجام و برقراری است. فرمانده نیروی دریایی ارتش با اشاره به ائتلاف دریایی ایران، روسیه و چین بیان کرد: «این ائتلاف سه‌جانبه به همراه روسیه و چین که سالانه رزمایش‌‌‌هایی را هم در قالب آن برگزار می‌‌‌کنیم در حال توسعه است. علاوه بر این، ائتلاف‌‌‌های منطقه‌‌‌ای در حال شکل‌‌‌گیری است. به زودی شاهد آن خواهیم بود که منطقه ما از هر نیروی غیر‌موجه عاری شده و مردم منطقه با استفاده از سربازهای خود در حوزه امنیتی خود مسلط باشند.»

دریادار ایرانی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه کدام کشورها تقاضا دارند تا در اقدام اشتراکی منطقه‌‌‌ای به همراه ایران حاضر باشند، گفت: «ما پیش از این با عمان اقدام اشتراکی داشتیم و اکنون عربستان این هدف‌‌‌گذاری را انجام داده و به آن ورود کرده است. امارات، قطر، بحرین، عراق، پاکستان و هند جزو این کشورها هستند.» وی افزود: «تقریبا همه کشورهای حوزه شمال اقیانوس هند به این باور رسیده‌‌‌اند که باید در کنار جمهوری اسلامی ایران قرار گیرند و به صورت مشترک با هم‌‌‌افزایی قابل‌توجه امنیت را برقرار کنند.»

این اظهارات واکنش دنیس راس نویسنده و دیپلمات سابق آمریکایی را به دنبال داشت. راس در توییتی نوشت: «ائتلاف جدید برای ایمن کردن آب‌های خلیج [فارس]: ایران، عربستان سعودی، امارات، قطر و بحرین...»کاربران زیادی در واکنش به توییت دنیس راس نوشتند: ایران نفتکش‌‌‌ها را به تلافی توقیف غیرقانونی توسط آمریکا توقیف کرد. آمریکا از نیروهای دریایی ترکیبی خود برای انجام عملیات‌‌‌های دزدی دریایی و تهدید کشورها استفاده می‌کند. کشورهای خلیج‌فارس باید مدت‌‌‌ها پیش از این درباره امنیت آب‌‌‌های خودشان هماهنگی به عمل می‌‌‌آوردند. کاربر دیگری با رد ادعای راس نوشت: پایدارترین مدل امنیتی زمانی پدیدار می‌شود که کشورهای ساحلی یک مکانیزم منطقه‌ای مشترک برای حفاظت از آب‌های خود ایجاد کنند.

رابرت گرینوی، از مقام‌‌‌های سابق پنتاگون در دولت ترامپ هم خطاب به دنیس راس نوشت: سیاست‌‌‌های ما باید بنا به نتایج آن مورد قضاوت بگیرند. چند دهه است که کار ایران همین است اما چه شده که شرکای سابق‌‌‌مان ترغیب شده‌‌‌اند که الان برای تامین امنیت به ایران پول بدهند؟

وبگاه لبنانی الجدید چهارشنبه ۱۰ خرداد در گزارشی خبر داد که مذاکراتی میان کشورهای ایران، سعودی و امارات با نظارت چین در حال انجام است که هدف آن رسیدن به نیروی دریایی مشترک برای تضمین امنیت دریانوردی در خلیج‌فارس است. به نوشته این وب‌گاه کشورهای طرف مذاکره ایران متوجه شده‌اند که ایالات متحده اخیرا به صورت تدریجی و آگاهانه، روند عقب‌نشینی‌از وظایف کنترل امنیت دریایی خلیج‌فارس را آغاز و نقش این کشور به یک ناظر تبدیل شده و وضعیت در خلیج‌فارس از نظر این کشورها امن نیست و کشتیرانی و فرآیند حمل‌ونقل کالا و به‌خصوص نفت با تهدید مواجه است. ناظران در کشورهای خلیج‌فارس معتقدند که رفتار ایالات‌متحده ممکن است منجر به بی‌ثباتی در امنیت دریایی منطقه شود از این رو و به دلیل وجود تهدیدهای روزانه‌‌‌ای که نفتکش‌ها در معرض آن قرار دارند، تصمیم به برگزاری این مذاکره‌ها گرفته‌اند. یک روز پیش از انتشار این گزارش، امارات اعلام کرد دو ماه است که از ائتلاف دریایی خاورمیانه که سال گذشته با حضور برخی کشورهای منطقه و به رهبری ایالات‌متحده با هدف آنچه تهدیدهای دریایی ایران نامیده شد، شکل گرفته بود خارج شده است.

رسانه‌های آمریکایی از جمله وال‌استریت ژورنال تلاش کردند علت خروج امارات از این ائتلاف را بی‌عملی ایالات‌متحده در برابر اقدامات ایران در توقیف کشتی‌های متخلف از نظر جمهوری اسلامی قلمداد کنند اما وزارت خارجه امارات طی بیانیه‌ای نسبت به برداشت‌های غلط از مذاکرات امارات با ایالات‌متحده در این رابطه هشدار داد و به نوعی خبر وال‌استریت ژورنال را بدون اشاره مستقیم به آن، زیر سوال برد. هرچند کشورهای عربی خلیج‌فارس با رزمایش‌های منظم سالانه و رزمایش‌های غیرمنظم با حضور آمریکا و غرب تلاش کردند این پیام را به ایران منتقل کنند که از حمایت همه‌جانبه ایالات متحده از جمله حمایت دریایی این کشور در منطقه خلیج فارس برخوردارند اما اقدامات متعدد نیروی‌های دریایی ایران در خلیج فارس در مقابله با کشتی‌های متخلف و سکوت نیروی دریایی ایالات متحده در خلیج فارس، کشورهای عربی را به این نتیجه رسانده که ایالات‌متحده قصدی برای مقابله ندارد و چنانچه اقدامی نیز انجام دهد با واکنش سخت ایران مواجه خواهد شد و این موضوع امنیت کشتیرانی در منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد که این گزینه نیز به نفع ساحل‌نشینان جنوب خلیج‌فارس نخواهد بود. نیروی دریایی ایران در آوریل گذشته طی یک هفته دو نفتکش را در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرد که یکی از این کشتی‌ها از دبی خارج شده بود. به دنبال این اقدام ایالات‌متحده اعلام کرد پس از تهدیدهای ایران حضور نظامی خود را در خلیج فارس تقویت خواهد کرد. در چنین فضایی و در صورت صحت خبر الجدید به نظر می‌رسد کشورهای منطقه تصمیم به ایجاد ساختاری برای حفظ امنیت خلیج‌فارس با مشارکت تهران گرفته‌اند.

خواسته‌ای که ایران از سال‌ها پیش آن را مطرح کرده بود و با توافق اخیر تهران-ریاض به نظر می‌رسد امکان تحقق آن افزایش یافته است. موفقیت این روند باعث خواهد شد تا دکترین امنیت منطقه‌ای دولت سیزدهم و اولویت اول همسایگان با قدرت بیشتری به پیش برود و بال فعال شده در حوزه سیاسی- دیپلماتیک که با تنش‌زدایی منطقه‌ای به بار نشسته است، به بعد امنیتی و نظامی نیز پیوند خورده و توان نظامی و بازدارندگی جمهوری اسلامی را در یک روند مشارکتی با همسایگان جنوبی در خدمت صلح و ثبات منطقه‌ای قرار گیرد. تحقق چنین الگویی سبب خواهد شد تا سوءتفاهمات و ادراکات نادرستی که برای دهه‌ها نسبت به رویکرد سیاست خارجی ایران در منطقه شکل گرفته با این واقعیت جایگزین شود از جانب ایران خطری همسایگان را تهدید نمی‌کند.