دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 عربستان‌سعودی دیروز سه‌شنبه (۳۰بهمن) میزبان دو اتفاق مهم بود: اول، دیدار مارکو روبیو (وزیر امور خارجه آمریکا) از این کشور، پس از سفرش به اسرائیل که قرار بود در مورد آینده غزه و نقش اعراب و همچنین سرنوشت روابط عربستان با اسرائیل گفت‌وگو کند؛ دوم، برگزاری نشستی مشترک میان آمریکا و روسیه بر سر اوکراین.

اول) روبیو، عربستان و سرنوشت غزه
محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان‌سعودی، روز دوشنبه (۲۹بهمن) با سه‌تن از اعضای ارشد دولت ترامپ، روبیو (وزیر امور خارجه)، مایک والتز (مشاور امنیت ملی) و استیو ویتکاف (فرستاده ترامپ در خاورمیانه) دیدار کرد. این دیدار در بحبوحه انتقادهایی انجام شد مبنی بر اینکه دولت ترامپ بدون مشورت با شرکای خارجی مرتبط، در مورد جنگ‌‌‌های غزه و اوکراین عمل می‌کند.

«پاتریک کینگزلی» و «اسماعیل نعر» در گزارش ۱۷فوریه در نیویورک‌تایمز نوشتند، روبیو پیش‌تر با فیصل بن‌فرحان، وزیر خارجه عربستان‌سعودی نیز دیدار کرده بود. ویدئویی از یک تبادل کوتاه بین مقامات آمریکایی و سعودی منتشر شده که در آن ولیعهد گفت از همکاری با دولت ترامپ خوشحال است. گزارشگران نیویورک‌تایمز این احتمال را از نظر دور نداشتند که هیات آمریکایی تلاش داشت رهبری عربستان را تحت فشار قرار دهد تا چشم‌اندازی برای غزه پس از جنگ ارائه دهد. ایده ترامپ برای کاهش جمعیت و اشغال این سرزمین، مخالفت‌های گسترده‌ای را در جهان عرب، از جمله در عربستان‌سعودی برانگیخته است. این امر باعث شد که روبیو و دیگر مقامات آمریکایی، رهبران عرب را تشویق کنند تا جایگزینی پیشنهاد دهند. به گفته «تامی بروس»، سخنگوی وزارت امور خارجه، پس از دیدار آنها، وزارت امور خارجه گفت که روبیو و ولیعهد در مورد تحولات غزه گفت‌وگو کردند و روبیو بر «اهمیت ترتیبی برای غزه که به امنیت منطقه کمک می‌کند» تاکید کرد.

«شان ماتیوس» هم در گزارشی در «میدل ایست‌آی» نوشت، روبیو به‌عنوان بخشی از یک سفر گسترده‌تر خاورمیانه که اولین توقف آن اسرائیل بود، وارد عربستان‌سعودی شد. اگرچه نتانیاهو به طرح جنجالی ترامپ مبنی بر «تسلط آمریکا بر غزه» روی خوش نشان داد، اما عربستان سخت برآشفت. در پی آن، ریاض بار دیگر پیش‌نیازهای خود را برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل تکرار کرد و افزود که چنین اقدامی تنها پس از ایجاد کشور فلسطینی اتفاق خواهد افتاد. در اسرائیل، اگرچه روبیو از طرح ترامپ به‌عنوان طرحی «جسورانه» دفاع کرد، اما در مصاحبه‌‌‌هایی، گفت که اگر کشورهای عربی با طرح ترامپ مخالف هستند، باید پیشنهاد خود را ارائه دهند. برخی از نزدیک‌‌‌ترین متحدان ترامپ در ایالات‌متحده هم این پرسش را مطرح کردند که چرا رئیس‌‌‌جمهور آمریکا می‌‌‌خواهد غزه را «مالک» شود. لیندسی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه، گفت که «اشتیاق بسیار کمی» برای تصرف غزه توسط ایالات‌متحده وجود دارد. ولیعهد محمد بن‌سلمان در اولین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ از روابط نزدیک با حلقه درونی ترامپ برخوردار بود.

عربستان‌سعودی قرار است روز پنج‌شنبه (۲اسفندماه) میزبان نشست چندجانبه کشورهای عربی برای بررسی پیشنهادهای مربوط به غزه پس از جنگ باشد. پیشنهاد مالکیت غزه از سوی دولت ترامپ مانع دیگری برای هدف طولانی‌مدت اسرائیل در جهت عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با عربستان‌سعودی ایجاد کرده است. رهبری عربستان‌سعودی گفته است که اگر فلسطینی‌ها از غزه آواره شوند یا اسرائیل از ایجاد مسیری برای حاکمیت فلسطین خودداری کند، اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد. وزارت خارجه عربستان‌سعودی همچنین اظهارات نتانیاهو را «ذهنیت افراطی و اشغالگر» دانست که اهمیت تاریخی و فرهنگی سرزمین فلسطین را درک نمی‌کند.

دوم) عربستان و جنگ اوکراین
«کینگزلی-نعر» در بخش دیگری از گزارش خود برای نیویورک‌تایمز نوشتند، این سه فرستاده ایالات‌متحده دیروز سه‌شنبه (۳۰بهمن) در نشستی به میزبانی ریاض با طرف روسی بر سر اوکراین گفت‌وگو کردند. ترامپ علاوه بر خشم متحدان عرب خود با پیشنهاد جنجالی‌اش برای غزه، هنگامی که هفته گذشته به طور یک‌جانبه با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه درباره آینده اوکراین صحبت کرد، شرکای خود در اروپا را نیز ناامید کرد. دولت او همچنین گفت که دولت‌‌‌های اروپایی به‌رغم درگیری‌‌‌هایی که در داخل مرزهای اروپا رخ می‌دهد، نقشی در مذاکرات آینده نخواهند داشت. این اقدامات باعث نگرانی در اوکراین و سایر نقاط اروپا شد؛ جایی که رهبران نگران هستند از بحث‌هایی که به آینده کشورهایشان مربوط است کنار گذاشته شوند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌‌‌جمهور اوکراین، در مصاحبه‌‌‌ای که روز یکشنبه پخش شد، تکرار کرد که اگر اوکراین در مذاکرات شرکت نکند، کشورش «هرگز» توافق صلح منعقدشده توسط ایالات‌متحده و روسیه را نمی‌‌‌پذیرد.

«شان ماتیوس» در «میدل ایست‌آی» نوشت که ترامپ به دنبال صفحه‌ای جدید در غزه و اوکراین است و همه راه‌ها به ریاض ختم می‌شود. اکنون ریاض «محل تلاقی حلقه درگیری‌ها از اوکراین تا غزه است.» در اوکراین، عربستان‌سعودی به‌عنوان یک «میانجی تسهیلگر» برای دولت ترامپ ظاهر شده است که بازتابی از سرعت چرخش سیاست خارجی ایالات‌متحده در اروپای شرقی است. با روی کار آمدن ترامپ و به حاشیه رانده شدن متحدان ایالات‌متحده در ناتو، ریاض به «بستر مرجح و بی‌طرف» برای کرملین و واشنگتن تبدیل شده تا بحث درباره پایان جنگ در اوکراین را آغاز کنند؛ مذاکرات تاریخی که به گفته تحلیلگران می‌تواند ساختار امنیتی اروپا را بازنویسی کند. هیات آمریکایی متشکل از روبیو، مایک والتز و استیو ویتکاف، دیروز سه‌شنبه در ریاض با هیاتی از مقامات روسیه از جمله سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه و یوری اوشاکوف، مشاور پوتین، دیدار کردند.

چرا عربستان میزبان مذاکرات آمریکا و روسیه است؟
شاید این پرسش نزد بسیاری مطرح باشد که هدف عربستان از میزبانی این نشست در ریاض چیست؟ در همین خصوص «مصطفی سالم» در تحلیلی برای سی‌‌‌ان‌‌‌ان نوشت، میزبانی عربستان از مقامات ارشد آمریکایی و روسی، آن هم برای یک نشست در راستای نزدیک‌‌‌سازی دیدگاه طرفین که با ریسک بالا همراه است، بر آرزوهای این پادشاهی برای تبدیل شدن به یک بازیگر جهانی که قادر به میانجی‌گری موفقیت‌‌‌آمیز در درگیری‌‌‌های بین‌المللی است، تاکید می‌کند. یکی دیگر از اهداف احتمالی عربستان این است که اهرم فشاری در مذاکرات آینده درباره سرنوشت غزه پسا‌جنگ داشته باشد. 

یک مقام سعودی به سی‌‌‌ان‌‌‌ان گفت که در نشست دیروز سه‌شنبه بین ایالات‌متحده و روسیه، این پادشاهی انتظار داشت برای «ایفای نقش میانجی‌گری فراتر از میزبانی عمل کند.» لازم به ذکر است که تیم سعودی توسط مشاور امنیت ملی این کشور هدایت می‌شد. مکان این گفت‌وگوها -که توسط «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی کرملین به عنوان مکانی «در مجموع مناسب» توصیف شد- یک پیروزی برای محمد بن‌سلمان، ولیعهد ۳۹ساله این پادشاهی تلقی می‌شود. او در تلاش است و ماموریت دارد تا کشور نفت‌‌‌خیز و بنیادگرایش را به کشوری تبدیل کند که بتواند قدرت نرم را از دل ثروت عظیمش بپروراند.

علی شهابی، مفسر سعودی، گفت: «فکر نمی‌‌‌کنم جای دیگر یا موضوع دیگری وجود داشته باشد که رهبر این کشور با ترامپ و پوتین بر سر آن روابط شخصی خوبی داشته باشد.» وی افزود: «این رویداد برای عربستان‌سعودی معتبر است و قدرت نرم عربستان را در منطقه و جهان تقویت می‌کند.» همه اینها بخشی از یک تغییر گسترده‌تر است. در سال‌های اخیر، عربستان‌سعودی با امید به جذب میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری که می‌تواند به دستیابی به «چشم‌انداز ۲۰۳۰» -برنامه ولیعهد برای تنوع‌بخشیدن به اقتصاد عربستان به دور از نفت- کمک کند، سیاست‌های خود را در جهت بی‌طرفی در درگیری‌های جهانی بازتنظیم کرده است. بن‌سلمان پس از سال‌ها جنگ با حوثی‌ها، به طور قابل‌توجهی از یمن عقب‌نشینی کرده، در حال اصلاح روابط با رقیب منطقه‌ای خود ایران است و روابط نزدیک خود را با چین و روسیه نیز حفظ کرده است؛ همه اینها در عین حفظ روابط نزدیک عربستان با غرب است.

عربستان‌سعودی علاوه بر میزبانی مسابقات بین‌المللی بوکس و جشنواره‌‌‌های موسیقی الکترونیک، به دنبال ارائه تصویری از یک حافظ صلح جهانی، میزبانی نشست‌‌‌های اهداکنندگان کمک و کنفرانس‌‌‌های صلح بوده است. در اوت ۲۰۲۳، عربستان میزبان یک نشست دو روزه صلح درباره اوکراین با نمایندگان بیش از ۴۰کشور (البته بدون روسیه) بود و در فوریه همان سال، در مورد ۴۰۰میلیون دلار کمک به اوکراین متعهد شد. 

صعود شاهزاده بن‌سلمان به عنوان یک میانجی‌گر در مذاکرات، برخاسته از رابطه نزدیک او با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکاست که از خانواده سلطنتی (در زمانی که در سطح بین‌المللی پس از قتل جمال خاشقجی توسط عوامل سعودی طرد شد) حمایت کرد. در سال ۲۰۱۷، ترامپ با انتخاب عربستان‌سعودی برای اولین سفر بین‌المللی خود، سنت‌شکنی کرد. حتی پس از شکست وی در انتخابات ۲۰۲۰، عربستان‌سعودی به روابط تجاری نزدیک خود با ترامپ ادامه داد و ۲میلیارد دلار در شرکتی به ریاست دامادش جرد کوشنر سرمایه‌گذاری و برنامه‌‌‌های خود را برای ساخت برج‌‌‌های ترامپ در پادشاهی اعلام کرد.

ولیعهد همچنین روابط گرمی با پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دارد که پس از قتل خاشقجی از منزوی کردن شاهزاده امتناع کرد. شاهزاده بن‌سلمان نیز در برابر فشار غرب برای طرد مسکو پس از تهاجم به اوکراین مقاومت کرد و به هماهنگی نزدیک با پوتین برای کنترل عرضه جهانی نفت ادامه داد و حتی با رد درخواست‌های دولت بایدن برای افزایش تولید نفت در سال ۲۰۲۲، از روسیه حمایت کرد. پوتین در سال ۲۰۲۳ از این پادشاهی دیدن کرد و از ریاض خواست تا به کشورهای بریکس بپیوندد. تحلیلگران می‌گویند که «مصون‌سازی» روابط عربستان‌سعودی در دنیایی که به طور فزاینده چندقطبی شده، سودمند بوده است. 

ویتکاف، فرستاده ترامپ در خاورمیانه، گفت که شاهزاده بن‌سلمان در آزادی معلم آمریکایی «مارک فوگل» از بازداشت روسیه در هفته گذشته نقش اساسی داشت. قابل ذکر است که مذاکرات دیروز سه‌شنبه شامل اوکراین نبود. با این حال، رئیس‌جمهور ولودیمیر زلنسکی که در ابوظبی پایتخت امارات متحده عربی به سر می‌برد، گفت که اواخر این هفته برای گفت‌وگوهای جداگانه با مقامات سعودی به عربستان‌سعودی سفر خواهد کرد.