دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

رحمن قهرمانپور| مهم‌ترین عامل و متغیر در روابط ایران و چین، داشتن ارزیابی واقع‌‌‌بینانه از اهمیت ایران و منطقه خاورمیانه برای چین است. چنین به نظر می‌رسد که در داخل کشور برخی در خصوص اهمیت جایگاه و ژئوپلیتیک ایران برای چین قدری اغراق کرده و آن را بیش از حد واقعی ارزیابی می‌کنند و بر همین اساس این انتظار را دارند که چین در مقابل فشارهای آمریکا بر ایران ایستادگی کند.
 
این مساله بسیار مهم است و با روی کار آمدن دونالد ترامپ باید این واقعیت را بپذیریم که چین اولویت‌‌‌های گسترده‌‌‌ای در سیاست جهانی دارد و براساس آنها اقدام می‌کند. وقتی مشاهده می‌‌‌کنیم که روابط اقتصادی و همکاری نظامی چین با عربستان بسیار گسترده‌‌‌تر از ایران و واردات نفتش از عربستان هم بیشتر است، به‌خوبی نشان می‌دهد که وزن عربستان برای چین در خاورمیانه از ایران بیشتر است. دلیل آن روشن است مبنی بر اینکه چین چون می‌‌‌خواهد به قدرتی هم‌وزن آمریکا تبدیل شود، برهم‌خوردن سریع نظم جهانی و برهم‌خوردن سریع جهانی شدن تجارت را به نفع خود نمی‌‌‌داند. بنابراین سعی می‌کند در انتخاب میان ایران و عربستان به کشوری نزدیک‌‌‌تر شود که احساس کند چالش کمتری برای آن ایجاد می‌کند و سود بیشتری برایش دارد. 

به عبارت دیگر تا زمانی که ایران مزیت نسبی خود را در حوزه ژئوپلیتیک و امنیت تعریف کرده و مساله اقتصاد و توسعه تجاری برای آن اهمیت ندارد، روابط با چین از حد معینی فراتر نخواهد رفت و میزان ایستادگی پکن در برابر فشارها و تحریم‌‌‌های آمریکا تابعی از ارزیابی کلی چین از اهمیت، موقعیت و وزن ایران در مناسبات جهانی و منطقه‌‌‌ای‌‌‌ است. در این میان این پرسش شکل می‌گیرد که آیا ایران در وضعیت تحریم می‌‌‌تواند در مسیر توسعه تجاری گام بردارد یا خیر؟ در این خصوص باید گفت چین نمی‌‌‌گوید که همکاری با ایران منوط به حل تحریم‌‌‌هاست، بلکه می‌‌‌گوید در وضعیت موجود ایران، من می‌‌‌توانم در این حد همکاری کنم؛ طبیعتا اگر ایران موقعیت خود را تغییر دهد و اصلاحات سیاست خارجی و اقتصادی انجام دهد، نوع برخورد پکن با ایران حتما متفاوت و براساس وزن ایران خواهد شد.

در نگاهی به سیر روابط تهران و پکن باید به روابط ایران و روسیه نیز نیم‌‌‌نگاهی داشت. نکته نخست اینکه چینی‌‌‌ها در یک مسابقه دو سرعت با آمریکا قرار گرفته‌‌‌اند و سعی دارند تمام قراردادهایی که امضا می‌کنند سریع اجرایی و به پول و قدرت اقتصادی تبدیل شود. بنابراین با کشورهایی که در آنها بوروکراسی نسبتا ناکارآمد و اجرای قراردادها زمان‌بر است، وارد تعامل جدی نمی‌‌‌شوند که ایران نیز یکی از این کشورهاست.

درواقع عملیاتی شدن قراردادهایی همچون قرارداد همکاری ۲۵ساله ایران و چین بسیار زمان‌بر است و پکن می‌‌‌گوید که فرصت صبر کردن بیش از حد را ندارد. نکته دیگر این است که چین برخلاف روسیه نمی‌‌‌خواهد به‌سرعت نظم موجود جهانی یعنی نظم لبیرال فروبپاشد. روسیه چون یک قدرت در حال افول است، به دنبال فروپاشی سریع نظم موجود جهانی است، اما چین به این نظم احتیاج دارد و نگران است که اقدامات ایران و روسیه باعث شود تنش در نظام بین‌الملل از کنترل خارج شود که این مساله را به ضرر خود می‌‌‌دانند.

در نهایت باید در نظر داشت که چین شرایط منطقه بعد از ۷اکتبر را به ضرر خود می‌‌‌بیند؛ زیرا قدرت مانور این کشور را در منطقه کاهش داده است. هر چه منطقه امنیتی‌‌‌تر شود، حضور و نفوذ چین در خاورمیانه کمتر خواهد شد. بنابراین یکی از اولویت‌‌‌های چین این است که در فضای بدون تنش وارد منطقه شود؛ زیرا هرچه فضا امنیتی‌‌‌تر شود، توجه چین به منطقه کمتر خواهد شد. بنابراین وقتی ارزیابی چین این است که ایران در مسیر تنش حرکت می‌کند، انگیزه آنها برای همکاری و گسترش همکاری با تهران کمتر می‌شود.