فرهیختگان/ در شرایطی که تنها یک هفته تا آغاز نمایش عمومی فیلم‌های نوروزی ۱۴۰۴ باقی‌ مانده، این روزها بار دیگر زمزمه‌ها درباره افزایش قیمت بلیت سینماها بالا گرفته و احتمال می‌رود پیشنهاد شورای صنفی نمایش برای افزایش بهای بلیت به ۱۰۰ هزار تومان که به سازمان سینمایی ارائه شده، تا پیش از شروع اکران سال جدید مورد موافقت قرار گرفته و اجرایی شود؛ اتفاقی که تبعات جدیدی را بر سینمای ایران تحمیل خواهد کرد.

   خلاف جهت جریان اقتصاد
تلاش‌ها برای افزایش قیمت بلیت سینما در حالی به جریان افتاده و فضاسازی رسانه‌ای برای آن در شرایطی آغاز شده که به نظر می‌رسد این افزایش بهای بلیت همخوانی چندانی با وضعیت اقتصادی کنونی کشور ندارد. در حالی که به طور معمول با افزایش نرخ ارز و به تبع آن گرانی اغلب کالاهای ضروری و غیرضروری، سفره خانوار ایرانی تا اندازه‌ای کوچک‌تر از گذشته می‌شود، بدیهی است که بعضی از هزینه‌های غیرضروری از سبد مصرف خانواده‌های ایرانی حذف شود و در این شرایط، یکی از اولین انتخاب‌های اغلب خانواده‌ها، مصارف فرهنگی و در صدر آن‌ها سینماست. بنابراین تصمیم به افزایش قیمت بلیت سینما در شرایطی گرفته شده که با گرانی کالاهای مختلف، موج تازه‌ای از کاهش شمار تماشاگران سینمای ایران در راه خواهد بود.

   آخر هفته میلیونی
رقم ۱۰۰ هزار تومانی بلیت سینما، زمانی بیشتر به چشم می‌آید که سینما را به عنوان یک تفریح خانوادگی ببینیم و هزینه یک خانوار ۴نفره معمولی را برای تماشای یک فیلم در سالن سینما بررسی کنیم. در چنین شرایطی، با احتساب ۱۰ هزار تومان مالیات بر ارزش افزوده که قیمت بلیت را به ۱۱۰ هزار تومان می‌رساند، ۴ بلیت سینما ۴۴۰ هزار تومان برای این خانواده آب خواهد خورد که با احتساب یکی دو ظرف چیپس یا پاپ‌کورن، به راحتی از ۷۰۰ هزار تومان عبور می‌کند. این ارقام البته با احتساب هزینه رفت‌وآمد به پردیس‌های سینمایی، از این هم بیشتر شده و به مرز یک میلیون تومان نزدیک خواهد شد. پس تردیدی نیست که این توقع بی‌جایی است که بخواهیم خانواده‌های طبقه متوسط شهرنشین، برای یک تفریح خانوادگی آخر هفته، یک میلیون تومان (یا نزدیک به آن) هزینه کنند و طبیعی است که آن‌ها با کاهش بسامد مراجعه خود به سالن سینما، ترجیح خواهند داد تمایل‌شان به استفاده از محصولات دراماتیک را با سریال‌های خانگی مرتفع کنند یا در انتظار نمایش آنلاین فیلم‌های سینمایی در پلتفرم‌ها بمانند.
   بی‌توجهی به کشش قیمتی بلیت
از سوی دیگر، کاربرد علم اقتصاد، اثبات دیگری بر خطای تصمیم‌گیری اصناف سینمایی درباره بهای بلیت ارائه می‌کند. در بحث درباره بلیت سینما، به طور خلاصه می‌توان به متغیری ساده با عنوان «کشش قیمتی» اشاره کرد که رابطه میان افزایش قیمت یک کالا و کاهش مصرف آن را توضیح می‌دهد؛ به این معنا که هرچه قیمت بالا برود، چقدر مصرف کم می‌شود؟ به طور مثال، هرچه قیمت بعضی کالاها مثل نان، بنزین یا حتی نمک که اصطلاحاً «کم‌کشش» هستند، بالاتر برود، مصرف‌شان کاهش جدی نمی‌یابد، اما در مقابل، اغلب محصولات فرهنگی در دسته کالاهای «پرکشش» قرار می‌گیرند و با افزایش قیمت، به سرعت با کاهش مصرف مواجه می‌شوند. به همین دلیل است که افزایش قیمت این‌گونه کالاها مثل بلیت سینما، اقدامی خطرناک است و می‌بایست با دقت و حساسیت زیادی انجام شود؛ نه آنکه هر سال به راحتی ۲۰ تا ۵۰ درصد افزایش قیمت تجربه کنند. در چنین شرایطی است که بسیاری از خانواده‌ها -که همین حالا با بلیت ۸۰ هزار تومانی نیز به سختی سینما می‌روند- بعد از افزایش قیمت بلیت سینما به ۱۰۰ هزار تومان، آن را بیش از گذشته از سبد مصرفی خود حذف می‌کنند و با این تصمیم، عملاً این سینمای ایران است که متضرر خواهد شد.

   توهم فروش و کاهش مخاطب
تصمیم به افزایش قیمت بلیت، همچنین اگرچه به رکوردشکنی‌های متوالی گیشه‌ای انجامیده، ولی در جهت کاهش شمار تماشاگران عمل کرده است. در حالی که طی سال ۱۴۰۲، فیلم «فسیل» با جذب ۷.۵ میلیون تماشاگر توانسته بود گیشه‌ای ۳۲۵ میلیارد تومانی رقم بزند و لقب پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را به دست آورد، حالا فیلم «هفتاد سی» از همان سازندگان، با تماشاگرانی بسیار کمتر، در آستانه شکستن رکورد آن اثر قرار دارد. این فیلم در حالی فقط چند میلیارد با رکورد گیشه «فسیل» فاصله دارد که هنوز به ۵.۵ میلیون تماشاگر نرسیده و بیش از ۲ میلیون مخاطب، کمتر از آن اثر دارد. این در حالی است که سینمای ایران عملاً همه داشته‌های خود -از پژمان جمشیدی و سام درخشانی و بهرام افشاری گرفته، تا محسن تنابنده و هوتن شکیبا و حتی نوید محمدزاده- را در سینمای کمدی ۱۴۰۳ داشت، ولی هنوز هیچ فیلمی به نزدیکی میزان تماشاگران «فسیل» نرسیده و شکسته شدن این رکورد، نشان می‌دهد که اگرچه رقم فروش در حال افزایش است، ولی میزان تماشاگر فیلم‌های سینمایی کاهش یافته و رکوردشکنی‌های پی‌درپی، عملاً چیزی جز توهم جذب تماشاگر نیست.

   پلتفرم‌ها فهمیدند، اما...
نگاهی به صنعت نسبتاً موفق سریال‌های خانگی که در برابر فیلمسازی برای سالن‌های سینما، به وضوح فعالیتی سودآورتر به شمار می‌آید، نشان می‌دهد پلتفرم‌های وی‌اودی نزدیک به ۲ سال است که ارقام هزینه اشتراک خود را بالا نبرده‌اند. این تصمیم که از اواخر سال ۱۴۰۲ با آغاز نمایش آگهی‌های میان‌برنامه و استفاده تبلیغاتی از بیلبوردهای درون سریال‌ها همراه شد، در هفته‌های اخیر به نمایش چند آگهی متوالی در میانه سریال رسیده است. نکته مهم آن که با وجود این مسائل، نرخ اشتراک فیلیمو، فیلم‌نت و نماوا همچنان ثابت مانده که نشان از یک تصمیم کلان مدیریتی در این شرکت‌ها دارد. نتیجه آن که اگرچه صاحبان این سه سرویس، برای مدت‌ها آماج انتقادات کاربران خشمگین قرار گرفتند و حتی احتمالاً با موجی از عدم تمدید اشتراک هم مواجه شدند، ولی همچنان بهای اشتراک را در شرایط ناپایدار اقتصادی کشور ثابت نگه داشتند و این تصمیم نشان از درک درست کسب‌وکار پلتفرم‌داری نسبت به اقتصاد کنونی کشور داشت. عجیب آن که بعضی از مدیران پلتفرم‌ها، خصوصاً مدیران فیلم‌نت، از جمله چهره‌های تأثیرگذار صنفی سینما به شمار می‌روند، ولی موضع آن‌ها درباره بلیت سینما، در تضاد عملکردشان به عنوان مدیر پلتفرم است!

   یک تجربه مهم
فارغ از همه این موارد، مرور یک تجربه خاص در تاریخ سینمای ایران، جالب توجه و البته درس‌آموز است. اهالی سینما به خاطر دارند که در اوج ناآرامی‌های اجتماعی پاییز ۱۴۰۱ -که گیشه را به شدت زمین زده بود- مدیران وقت سازمان سینمایی، تصمیم گرفتند برای مدت دو هفته، بلیت سینماهای سراسر کشور را نیم‌بها عرضه کنند تا با تغییر در شمار تماشاگر و میزان فروش، وضعیت کمی بهتر از گذشته شود. بنابر این تجربه، در آن زمان با وجود نصف شدن بهای بلیت، نه‌تنها سینمای ایران با کاهش فروش مواجه نشد، بلکه با افزایش چشمگیر یک و نیم برابری شمار مخاطبان سینما، رقم گیشه سینما به رقم بدون بلیت نیم‌بها نزدیک شد. این در حالی بود که در آن ایام، شبکه‌های سیما تبلیغات چندانی برای سینما انجام ندادند و اینستاگرام نیز فیلتر شده بود و امکان اطلاع‌رسانی این مسئله برای اهالی سینما وجود نداشت.