باشگاه خبرنگاران/فضانوردان برای سفر به فضا چالش‌های زیادی را پشت سر می‌گذارند؛ اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود و این سفر عواقب بسیاری دارد.
 فضانوردان ناسا، سونیتا ویلیامز و بری ویلمور، در یک ماموریت هشت روزه به ایستگاه فضایی بین‌المللی سفر کرده اند؛ نزدیک به یک سال در فضا ماندند. بازگشت آن‌ها چندین بار به تعویق افتاده و اکنون برای مارس برنامه ریزی شده است. ویلیامز خودش اعتراف کرد که راه رفتن، نشستن و دراز کشیدن را فراموش کرده است.

الکساندر بلیاوسکی، استاد مؤسسه شماره ۶ هوافضا MAI، به یک نشریه روسی گفت که چگونه یک تأخیر برنامه ریزی نشده در فضا می‌تواند بر سلامت فضانوردان تأثیر بگذارد.

از جاذبه تا بی وزنی

فضانوردان آمریکایی سونیتا ویلیامز و بری ویلمور ماموریت خود را در ۵ ژوئن ۲۰۲۴ در ایستگاه فضایی بین المللی آغاز کردند و قرار بود فقط هشت روز را در فضا بگذرانند. با این حال، به دلیل مشکلات فنی کپسول بوئینگ، آن‌ها به زمین بازنگشتند و همچنان در ایستگاه هستند. تنها زمانی که آن‌ها ایستگاه فضایی را برای مدت کوتاهی ترک کردند، راهپیمایی فضایی اخیر بود. اکنون به فضانوردان وعده بازگشت در پایان ماه مارس داده شده، اما ممکن است این بازگشت یک بار دیگر به تعویق بیفتد؛ بنابراین فضانوردان به جای هشت روز، تقریباً ده ماه را در فضا سپری خواهند کرد.

در اواخر ژانویه، ویلیامز به دانش‌آموزان دبیرستان Needham، جایی که در سال ۱۹۸۳ فارغ‌التحصیل شد، گفت که راه رفتن، نشستن و دراز کشیدن را فراموش کرده است. وضعیت سلامتی این زن در حال حاضر باعث نگرانی کارشناسان شده است. به گفته دکتر وینی گوپتا، او نشانه‌هایی از کمبود قابل توجه کالری را دارد. همان طور که دکتر توضیح داد، بدن در فضا کالری بیشتری می‌سوزاند؛ زیرا با تغییرات گرانش سازگار می‌شود و سعی می‌کند دمای بدن را در شرایط سرد و سخت حفظ کند. برای جلوگیری از کاهش توده عضلانی و استخوانی، فضانوردان باید حدود ۲.۵ ساعت در روز ورزش کنند که این نیز به انرژی نیاز دارد.

اگر فضانوردان از رژیم غذایی و برنامه تمرینی خاصی پیروی نکنند، پس از بازگشت به زمین، توانایی حرکت را از دست خواهند داد.

الکساندر بلیاوسکی، استاد مؤسسه شماره ۶ هوافضا MAI، به یک نشریه روسی گفت: «انتقال از گرانش به بی وزنی برای فرد دشوار است. وقتی یک فرد به فضا می‌رود، در ابتدا، حالت تهوع را تجربه می‌کند. مخچه دیگر نمی‌تواند مانند روی زمین عمل کند. به زودی یک پوشش قرمز نیز جلوی چشم ظاهر می‌شود، صدایی در گوش‌ها شنیده می‌شود و سردرد‌های شدید رخ می‌دهد. این علائم معمولا چهار تا پنج روز طول می‌کشند.»

این کارشناس توضیح داد: «برای تسهیل سازگاری، خدمه قدیمی در ایستگاه می‌مانند تا زمانی که تازه واردان به شرایط جدید عادت کنند.»

به گفته وی، حتی آموزش دیده‌ترین متخصصان یعنی خلبانان با تجربه جنگنده‌ها نیز وحشت انتقال از گرانش زمین به بی وزنی را تجربه می‌کنند؛ زیرا قرار گرفتن در یک محیط فرازمینی، بدون راه رفتن عمودی و  بدون عملکرد طبیعی مخچه، آزمایشی دشوار برای هر موجودی است.

پس از دوره سازگاری، وضعیت فضانورد تثبیت می‌شود؛ اما این بدان معنا نیست که اثرات مضر محیط جدید متوقف شده است. در فضا، نه تنها تغییرات فیزیولوژیکی، بلکه تغییرات ذهنی نیز به دلیل انزوای طولانی مدت رخ می‌دهد.

فضانوردان و تهدیدهای تشعشعات

به گفته بلیاوسکی، حداکثر طول عمر یک انسان در فضا با در نظر گرفتن تأثیر مداوم چندین نوع تشعشع به طور همزمان، تقریباً سه سال است. تشعشعات کهکشانی که مولکول‌های DNA را از بین می‌برد و منجر به عدم امکان بازسازی سلولی و جهش می‌شود، تشعشعات خورشید، همچنین آنچه از کمربند‌های تشعشعی زمین می‌آید و مناطق اشباع شده با انرژی ذرات باردار که باعث تجزیه مولکول‌های آب در بدن و تبدیل آن‌ها به سایر ترکیبات شیمیایی ناسازگار با ادامه زندگی می‌شود، از انواع تشعشعات تهدیدآمیز هستند.

تشعشعات کهکشانی همچنین بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر منفی می‌گذارد و باعث اختلال شناختی می‌شود. همچنین بدن آسیب پذیرتر می‌شود. سفینه‌های فضایی هنوز در برابر تشعشعات کهکشانی حفاظتی ندارند، اما دانشمندان فعالانه روی آن کار می‌کنند. به ویژه، آن‌ها در حال توسعه مواد محافظ موثرتر برای سفینه‌های فضایی و لباس‌های فضایی هستند.

ممکن است روزی با کمک ابزار‌های ویژه منحصر‌به‌فرد، افراد همچنان بتوانند خود را با فضا وفق دهند، اما در حال حاضر چنین امکانی وجود ندارد.

آیا بهبودی فضانوردان بعد از بازگشت، امکان پذیر است؟

به گفته متخصص MAI، مهم نیست که چه کسی را به فضا بفرستیم؛ یک مرد، یک زن، یک فرد مسن یا یک کودک، صرف نظر از جنسیت و سن، همه به یک اندازه در خارج از زمین احساس ناراحتی خواهند کرد. بهبودی پس از پرواز به اندازه دوره سازگاری در فضا و گاهی طولانی‌تر خواهد بود.

به عنوان مثال، در فضا، بدون ورزش منظم، عضلات توده خود را از دست می‌دهند و به بافت چربی تبدیل می‌شوند. تبدیل مجدد چربی به عضله غیرممکن است. بنابراین، فضانوردان هشت ساعت در روز تمرین می‌کنند و زمان باقیمانده را به خواب و خدمات ایستگاه فضایی اختصاص می‌دهند. برای حفظ آمادگی جسمانی، آن‌ها مجموعه‌ای از تمرینات را دنبال می‌کنند که توسط متخصصان در زمینه پزشکی هوافضا ایجاد شده است. اما ورزش نمی‌تواند از تغییرات جلوگیری کند؛ ماهیچه‌ها همچنان شل می‌شوند، جرم آن‌ها کاهش می‌یابد و استخوان‌ها نازک‌تر می‌شوند و تراکم خود را از دست می‌دهند.

چندین گروه از کارشناسان در حال کار بر روی پیامد‌های حضور در فضا پس از بازگشت فضانوردان به زمین هستند. کیهان نورد ملزم به گذراندن یک دوره توانبخشی چند ماهه تحت نظارت مداوم پزشکی است. او توسط دانشمندان پزشکی، روانشناسان، زیست شناسان و سایر متخصصان که داده‌هایی را در مورد تأثیر فضا بر بدن انسان جمع آوری می‌کنند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کارشناسان هنوز رابطه روشنی بین سال‌های زندگی و زمان سپری شده در فضا شناسایی نکرده‌اند.

بهبودی امکان پذیر است، اما همیشه باید برای عواقب ناخوشایند آماده باشید.

به گفته این متخصص، دانشمندان مدت‌ها است که به دنبال راه‌هایی برای راحت‌تر کردن اقامت انسان‌ها در خارج از زمین بوده‌اند، اما همه چیز به این سادگی نیست. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا سونیتا ویلیامز، ۵۹ ساله، و بری ویلمور، ۶۲ ساله، پس از پرواز بهبود یابند.