هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 محسن صالحی‌خواه| یک سال و نیم پس از تکذیب‌ خبر بلوکه شدن مجدد پول‌های ایران در قطر، این خبر به‌طور رسمی از سوی عالی‌ترین مقام کشورمان تائید شد. مقام رهبری در دیدار هفته گذشته خود با امیر قطر گفتند: «ما کشور قطر را یک کشور دوست و برادر می‌دانیم اگرچه همچنان مسائل مبهم و حل‌نشده‌ای همچون بازگرداندن مطالبات ایران که از کره جنوبی به قطر منتقل شد، باقی است و هم اینکه می‌دانیم مانع اصلی عملی شدن توافقی که در این زمینه انجام شده بود، آمریکا است.» رهبری تاکید کردند: «ما اگر جای قطر بودیم، به فشارهای آمریکا اعتناء نمی‌کردیم و مطالبات طرف مقابل را بازمی‌گرداندیم و همچنان انتظار چنین اقدامی را از جانب قطر داریم.» 

۲۱ مهرماه یعنی کمتر از یک هفته بعد از حمله هفت اکتبر حماس به اسرائیل بود که رسانه‌های آمریکایی از قطع دسترسی ایران به این پول خبر دادند. آن‌ها مدعی بودند که قرار است جلوی انتقال منابع مالی به حماس و دیگر گروه‌های مسلح در منطقه گرفته شود. اصل این انسداد مجدد آن زمان از سوی افراد و دستگاه‌های مختلف به طور قطعی تکذیب شد اما جمله‌ای که نمایندگی ایران در سازمان ملل برای واکنش به این خبر استفاد کرد، امروز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد: «ما این موضوع را در چارچوب سیاست داخلی آمریکا و دعواهای سیاسی گروه رقیب می‌دانیم و این گزارش را غیر معتبر و به‌دور از واقعیت تلقی می‌کنیم. این رویایی است که تعبیر نمی‌شود.» پس از یک سال و نیم مشخص شد این ادعا رویا نبود یا اگر رویا بود، به راحتی تعبیر شد.

یک انتقال پرافتخار
انتقال پول‌های بلوکه‌شده ایران به قطر در شهریور ۱۴۰۲، بخشی از توافقی شامل آزادسازی زندانیان بود که میان ایران و آمریکا با میانجی‌گری دوحه اتفاق افتاد. توافق این بود که ایران از این ۶ میلیارد دلار برای خرید‌های غیرتحریمی انسان‌دوستانه یعنی تجهیزات پزشکی و مواد غذایی استفاده کند. این کار نیز امکان نداشت غیر از این که زیر نظر و با تائید دولت آمریکا انجام شود. 

علی صالح‌آبادی، سفیر ایران در قطر که آذر سال گذشته به این ماموریت فرستاده شد، در اولین مصاحبه خود با ایرنا به این خبر، اینگونه واکنش نشان داد: «این ادعا به‌هیچ‌وجه صحت ندارد. آنچه ما به‌طور عملی شاهد هستیم این است که چنین اتفاقی نیفتاده است. این پول‌ها کاملاً قابل دسترس است و فرایندهای بانکی کار در حال انجام است. ما در جریان جزئیات موضوعات مرتبط با این موضوع هستیم؛ ۶ بانک ایرانی با دو بانک قطری تعاملات خود را دارند و ما در جریان ریز این تحولات بانکی قرار داریم.»

پولی متعلق به مردم ایران
آنچه به عنوان تئوری اسب‌زین‌شده می‌شناسیم، مربوط به بعد از درگذشت رئیس‌جمهور فقید نبود. آن را باید قسمت پایانی پروژه دستاوردسازی بدانیم که در اوایل تابستان امسال به نقطه آخر رسید. در چند سال گذشته، همه چیز در خدمت این گزاره قرار گرفته بود که دولت سیزدهم، دولتی معجزه‌گر است. مثلاً زمانی که دولت جو بایدن به ایران چراغ سبز نشان داد که برای کنترل قیمت نفت به خاطر تحریم‌های روسیه و وقوع جنگ اوکراین به صورت انحصاری به چین نفت بفروشد، یک دستاورد محسوب می‌شد. یا اگر پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی تبدیل شدند به پول‌های بلوکه‌شده ایران در قطر، افتخار دیگری بود.

در مورد دستاورد اول هنوز معلوم نیست چین حاضر است با وجود سیاست فشار حداکثری ترامپ نفت تخفیفی ایران را بخرد، افتخار دوم نیز چند روزی است که دیگر وجود ندارد. دولت سیزدهم نیز مانند ۱۲ دولت پیش از خود نقاط ضعف و قوتی داشت اما برخی علاقه‌ای ندارند به نقاط ضعف دقت کنند.

۲۴ شهریور مصاحبه سیدابراهیم رئیسی با لستر هولت مجری شبکه NBC منتشر شد که به این موضوع پرداخته بود. رئیسی گفته بود: «این پول متعلق به جمهوری اسلامی ایران است و طبیعتاً بر اساس تشخیص، در مورد نیازهایی که وجود دارد به مصرف خواهد رسید. اینکه از پول‌مان چگونه استفاده کنیم، طبیعتاً در اختیار خودِ جمهوری اسلامی خواهد بود. این پول متعلق به مردم و دولت ایران است، تعیین‌تکلیف کردن برای این پول با دولت جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.

«بشردوستانه» یعنی آنچه که امروز مورد نیاز مردم هست، دولت این پول را در آن جهت استفاده می‌کند و طبیعتاً تشخیص نیاز مردم ایران با دولت ایران است.» اما با توجه به آنچه رخ داد، مشخص شد که اختیار این پول با دولت ایران نبود اگرچه پول به مردم ایران تعلق دارد. مشخص نیست رئیس‌جمهور فقید کشورمان در جریان این جزئیات در توافق میان دو کشور قرار داشته است یا نه. 

بار دیگر  هفت اکتبر
از زمانی که حمله هفت اکتبر حماس به اسرائیل رخ داد، ایران بسیار تلاش کرد که مرزبندی خود را با این اقدام مشخص کند تا تبعاتش دامن‌گیر کشور ما نشود. اما ادعای طرف‌های آمریکایی از سال گذشته این بود که به خاطر هفت اکتبر این انسداد را انجام دادند.

محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور که بهمن امسال به اجلاس داووس در سوئیس رفته بود نیز مطلبی را بیان کرد که می‌توان آن را کنار این قطع دسترسی قرار داد. ظریف گفت: «ما از هفتم اکتبر اطلاعی نداشتیم، ما نیز شوکه شدیم، زیرا قرار بود با آمریکایی‌ها درباره برجام در نهم اکتبر دیدار داشته باشیم که به‌خاطر عملیات طوفان‌الاقصی، دیداری صورت نگرفت.»

تاکنون حداقل دو تاثیر منفی عملیات هفت اکتبر بر سیاست خارجی ایران مورد توجه قرار گرفته است. نکته مهم اینکه تمام آنچه در این گزارش مورد توجه قرار دادیم، در دولت جو بایدن اتفاق افتاده بود. حالا که ترامپ در کاخ سفید است، باید دید وضعیت به چه صورتی خواهد بود.