هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

نشنال اینترست| جنگنده اف-۱۴ تامکت محصول کمپانی گرومن، یک جت جنگنده اسطوره‌ای است که دهه‌ها نمایانگر غرور و استثنایی بودن آمریکا بود. یکی از عوامل شهرت این جنگنده حضور پررنگ آن در فیلم سینمایی تاپ‌گان بود اما سال ۲۰۲۵ حدود نیم قرن پس از آنکه برای نخستین بار جنگنده اف-۱۴ معرفی شد، فقط یک کشور در جهان باقی مانده‌است که همچنان از این جنگنده استفاده می‌کند، آن کشور آمریکا نیست. طعنه‌آمیز اینجاست که تنها کشوری که از این جنگنده همچنان استفاده می‌کند، جمهوری اسلامی ایران است که یکی از مهم‌ترین دشمنان آمریکا محسوب می‌شود.

در دهه ۱۹۷۰ ایالات متحده آمریکا به دنبال مشتری برای جنگنده چندکاربره جدیدش، اف-۱۴ تامکت بود. گرومن، تولیدکننده این جنگنده با کانادا، آلمان و ژاپن در کنار تعدادی دیگر از مشتریان بالقوه تماس گرفت. هیچ‌یک از این کشورها علاقه‌مند به خرید این جنگنده نبودند. یک خریدار بالقوه، محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران بود. پهلوی، حاکم خودکامه ایران بود که پس از اشغال ایران در سال ۱۹۴۱ و سرنگونی پدرش از قدرت توسط بریتانیا بر کرسی قدرت نشانده‌شد.

بریتانیا رضاشاه را بیش از اندازه طرفدار آلمان تلقی می‌کرد. این وقایع در ذهن شاه جوان حک شد و تا پایان عمر در خاطرش ماند. او در تمام دوران باقی‌مانده سلطنتش به دنبال تقویت قدرت دفاعی ایران در مقابل حملات خارجی بود. او که تحت تاثیر نفوذ آمریکایی‌ها قرار داشت، سعی کرد جنگنده‌های مدرنی برای رهگیری جنگنده‌های میگ ۲۵ شوروی تهیه کند.

در آن دوران جنگنده‌های میگ ۲۵ شوروی به صورت مستمر در منطقه گشت‌زنی می‌کردند و عملیات شناسایی انجام می‌دادند. سال ۱۹۷۲ در دیدار ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت ایران با پهلوی، پیشنهاد فروش فناوری‌های جدید نظامی آمریکا به ایران مطرح شد. ایرانی‌ها هم به جنگنده اف-۱۴ علاقه‌مند بودند و هم به جنگنده جدید F-15 ایگل محصول مک‌دانل داگلاس که یک جنگنده جدید نسل چهارم بود. برای شاه و دیگر مقام‌های ارشد ایرانی یک مراسم نمایش توانمندی‌های این جنگنده‌ها در پایگاه هوایی اندروز برگزار شد.

ایرانی‌ها به شدت تحت تاثیر عملکرد اف-۱۴ قرار گرفتند و سفارش ۸۰ فروند جنگنده به اضافه ۷۱۴ موشک فینیکس و همچنین چندین سال تامین قطعات یدکی دادند. ایران سال ۱۹۷۶ نخستین محموله اف-۱۴ خود را دریافت کرد. سال ۱۹۷۹ وقتی بر اثر انقلاب در ایران حکومت پهلوی سرنگون شد، شرایط رابطه میان ایران و آمریکا به شکل اساسی تغییر کرد. جمهوری اسلامی ایران تاسیس شد که آیت‌الله روح‌الله خمینی با رویکرد ضدآمریکایی رهبری آن را بر عهده داشت. هرچند سفارش‌های تسلیحات غربی لغو شدند، اما این باعث نشد که حکومت جدید نتواند از تسلیحاتی که در گذشته دریافت کرده‌بود محروم شود.

در میان تسلیحات موجود در ایران ۷۹ فروند F-14 تامکت وجود داشت که قبل از انقلاب تحویل ایران شده‌بود. ایرانی‌ها در طول جنگ ایران و عراق که بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ طول کشید، به شدت بر اف-۱۴ تکیه کردند. این جنگنده در طول جنگ عملکرد بسیار خوبی بر جا گذاشت و ایرانی‌ها ادعا می‌کنند که ۱۶۰ جنگنده عراقی را توسط اف-۱۴ سرنگون کردند.

این ارقام چه درست باشد و چه مبالغه‌آمیز، مسئله اینجاست که اف-۱۴ توانست خودش را در مقابل عراقی نگه دارد که از سوی ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، فرانسه و عربستان سعودی حمایت می‌شد و مجموعه‌ای از جنگنده‌های وارداتی از میگ ۲۳، میگ ۲۵، میگ ۲۷ و میراژ اف-1 و میراژ 5 محصول داسوی فرانسه را در اختیار داشت. امروز همچنان تعدادی از جنگنده‌های اف-۱۴ توسط ایران بهره‌برداری می‌شوند. رقم دقیق این جنگنده‌ها مشخص نیست، اما برآورد می‌شود که هنوز ۳۰ جنگنده اف-۱۴ در نیروی هوایی ایران عملیاتی باشند.

عملیاتی نگه داشتن اف-۱۴ روزبه‌روز سخت‌تر می‌شود، چراکه قطعات یدکی موتور و دیگر قسمت‌های جنگنده روزبه‌روز نایاب‌تر می‌شوند. همین حالا هم تعدادی از جنگنده‌های اف-۱۴ ایرانی زمین‌گیر شده‌اند تا با قطعه‌قطعه شدن، قطعات یدکی دیگر هواپیما‌ها را جمع‌آوری کنند. این شرایط برای مدت طولانی نمی‌تواند ادامه پیدا کند.