دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

تحلیلگر روابط بین‌الملل، رحمن قهرمانپور، در سخنرانی خود مروری جامع بر سه سناریوی احتمالی توافق هسته‌ای برای ایران در سال۱۴۰۴ ارائه کرد. ایشان در این سخنرانی به بررسی ابعاد مختلف توافق از منظر تاثیرات منطقه‌ای، بین‌المللی و اقتصادی پرداخت و سناریوها را در سه رده کلی مطرح کرد:
 
۱. توافق جامع: در این سناریو، توافق هسته‌ای مانع بازگشت مکانیزم ماشه خواهد شد. این توافق ثبات قابل توجهی در روابط ایران با غرب به‌وجود خواهد آورد. رسیدن به توافق جامع به معنای برداشته شدن تحریم‌ها و پایان فشارهای حداکثری اقتصادی و سیاسی بر ایران خواهد بود.

۲. توافق غیرجامع: این سناریو که به‌عنوان گزینه‌ای بینابینی مطرح است، از بازگشت مکانیزم ماشه جلوگیری می‌کند، اما همچنان سطحی از تنش‌ها و اختلاف نظرها در روابط ایران با غرب باقی خواهد ماند. در این حالت، ایران از مزایای برخی تحریم‌های لغوشده بهره‌مند خواهد شد، اما فضای کلی تنش در روابط بین‌المللی همچنان پابرجا خواهد بود.

۳. ادامه وضعیت موجود: درصورت عدم دستیابی به توافق، مکانیزم ماشه دوباره فعال خواهد شد و تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل طبق قطعنامه۲۲۳۱، به همراه فشارهای جدید نفتی و احتمال درگیری‌های نظامی، بر ایران تحمیل خواهد شد.

تحریم‌های شورای امنیت، برخلاف تحریم‌های اولیه و ثانویه، با مشروعیت بین‌المللی همراه است. مشروعیت بین‌المللی به این معنا است که تمام کشورهای عضو سازمان ملل ملزم به گزارش‌دهی دوره‌ای (۶ ماهه یا سالانه) به کمیته مخصوص هستند. این کمیته که پس از برجام تعلیق شده بود، در صورت بازگشت مکانیزم ماشه، دوباره فعال می‌شوده و متحدان و مخالفان ایران را ملزم به ارائه گزارش‌هایی علیه ایران خواهد کرد. همچنین، قطعنامه۱۹۲۹ که در لبه مرز فصل۷ قرار دارد، در ماده۴۳ خود این اجازه را می‌دهد تا سازمان ملل کشورها را محاصره دریایی کند. نتیجه توافق ایران با غرب نقش مهمی در تعیین روابط بین‌المللی ایران ایفا خواهد کرد.

 چرا توافق هسته‌ای برای آمریکا اهمیت دارد؟
از دیدگاه آمریکا، توافق هسته‌ای ابزاری چندوجهی در جهت تغییر تعادل قدرت در منطقه محسوب می‌شود. بر اساس تحلیل‌های مطرح‌شده از سوی قهرمانپور، اهمیت توافق هسته‌ای برای آمریکا از جنبه‌های زیر است:

  ایجاد نظم منطقه‌ای: توافق هسته‌ای به آمریکا کمک می‌کند تا نظم مورد نظر خود را در خاورمیانه تثبیت کند.

  افزایش اعتبار سیاسی ترامپ: امضای توافق به‌عنوان دستاوردی مهم، اعتبار سیاسی رئیس‌جمهور ترامپ را در سطح جهانی تقویت خواهد کرد.

  نظم هسته‌ای بین‌المللی: توافق ایران منجر به حفظ پیمانNPTخواهد شد. به عبارت دیگر، تضعیف این پیمان به تعویق خواهد افتاد.

   تسهیل توافق ابراهیم: این توافق زمینه‌ساز روند نرمال‌سازی روابط میان کشورهای عرب و اسرائیل خواهد بود.

  فشار بر روسیه: توافق هسته‌ای می‌تواند فشارهای سیاسی بر روسیه را برای دستیابی به صلح در جبهه اوکراین افزایش دهد.

  اعمال قدرت در بازار نفت و انرژی: آمریکا از طریق این توافق می‌تواند نفوذ خود در بازار نفت و انرژی را به حداکثر برساند.

  کاهش احتمال جنگ در خاورمیانه: تثبیت وضعیت هسته‌ای می‌تواند منجر به کاهش تنش‌ها و احتمال درگیری‌های نظامی در منطقه شود.

  تضعیف محور مقاومت: توافق هسته‌ای می‌تواند محور مقاومت علیه آمریکا و متحدانش را کاهش دهد.

  تضعیف محور تجدیدنظرطلب: از طریق این توافق، محور تجدیدنظرطلبی که شامل کشورهایی نظیر چین، ایران، روسیه و کره شمالی می‌شود، در سطح بین‌المللی تضعیف خواهد شد.

 کدام توافق برای ایران ممکن و موثر است؟
رحمن قهرمانپور معتقد است که سناریوی توافق غیرجامع از نظر شرایط فعلی محتمل‌ترین گزینه برای ایران محسوب می‌شود.

دلایل این تحلیل عبارتند از:

  محدود کردن زمان‌بندی غروب برجام: توافق غیرجامع امکان محدود کردن غنی‌سازی در خاک ایران را برای آمریکایی‌ها فراهم خواهد کرد؛ به‌گونه‌ای‌که ایران بتواند برنامه‌های داخلی خود را بر اساس شرایط موجود بین‌المللی تنظیم کند.

  حفظ ظرفیت غنی‌سازی در خاک ایران: این سناریو اجازه می‌دهد فعالیت‌های غنی‌سازی در داخل کشور حفظ شود.

  لغو تحریم‌های ثانویه آمریکا: لغو بخشی از تحریم‌های ثانویه می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی کشور به‌ویژه بخش مالی کمک کند.

  عدم بازگشت مکانیزم ماشه: جلوگیری از بازگشت مکانیزم ماشه، یکی از مزیت‌های کلیدی توافق غیر جامع به شمار می‌رود.

  حفظ مواد غنی‌شده: ایران در حال حاضر بیش از ۱۶۰کیلوگرم اورانیوم ۶۰درصد و ۲۰درصد دارد. بر اساس این توافق امکان حفظ مواد غنی‌شده در خاک ایران یا انتقال آن به طرف سوم مورد اعتماد فراهم خواهد شد. نقش روسیه در این مورد بسیار مهم است.

  افزایش فروش نفت: به‌صورت خوش‌بینانه در این سناریو فروش نفت ایران در سطح ۱.۵ تا ۲میلیون بشکه خواهد رسید.

  عدم پذیرش رژیم کنترل موشکی: مساله بحث‌برانگیزی در زمینه برد موشک‌ها وجود دارد. در حال حاضر پیمان الزام‌آوری در زمینه موشک وجود ندارد. تنها رژیم کنترل موشکی (MTCR) است که الزام‌آور نیست.

  حفظ چرخه سوخت هسته‌ای در خاک ایران: حفظ چرخه سوخت هسته‌ای در داخل کشور، برای توسعه فناوری هسته‌ای اهمیت دارد.

  حفظ فناوری‌های پیشرفته: توافق غیرجامع موجب حفظ سانتریفیوژهای پیشرفته و برنامه‌های R&D در ایران خواهد شد.

تضعیف محور تجدیدنظرطلب: از طریق این توافق، محور تجدیدنظرطلبی که شامل کشورهایی نظیر چین، ایران، روسیه و کره‌شمالی می‌شود، در سطح بین‌المللی تضعیف خواهد شد.

چرا توافق غیرجامع محتمل‌ترین سناریو برای ایران است؟
قهرمانپور با توجه به دلایل خود، سناریوی توافق غیرجامع را در شرایط فعلی محتمل‌ترین گزینه برای ایران دانسته است. دلایل این تحلیل عبارتند از:

۱. بازگشت مکانیزم ماشه ایران را در شرایط پیچیده‌ای قرار خواهد داد که برای آن آمادگی نخواهد داشت.

۲. توافق نکردن، احتمال حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران را افزایش خواهد داد.

۳. عدم فروش نفت، درآمدهای دولت را محدود خواهد کرد.

۴. عدم توافق باعث تداوم نارضایتی افکار عمومی خواهد شد که احتمال اعتراضات داخلی را تقویت خواهد کرد.

۵. عدم توافق تنش در منطقه را افزایش خواهد داد.

۶. گره خوردن هویت جمهوری اسلامی به اختلافات با غرب، احتمال توافق جامع را به صفر می‌رساند.

۷. خاورمیانه اهمیت سیاسی خود را از دست داده است.

۸. توافق جامع اختلافات داخلی را به حداکثر می‌رساند؛ در نتیجه توافق غیرجامع ترجیح داده خواهد شد.

 اثرات توافق غیر جامع برای ایران چیست؟
وی بر اساس پیش‌بینی‌ها، اثرات مثبت توافق غیرجامع را برای ایران این‌گونه بیان کرد:

  ثبات نسبی در روابط ایران و آمریکا: با ایجاد یک ثبات نسبی، روابط ایران و آمریکا به صورت پیش‌بینی‌پذیرتری شکل خواهد گرفت.

  تاثیر مثبت بر مبادلات تجاری: کاهش تنش‌ها با اروپا موجب بهبود مبادلات تجاری ایران با این قاره خواهد شد.

  حفظ درآمدهای نفتی: با تداوم فروش نفت، درآمدهای فعلی دولت حفظ می‌شود.

 لغو بخشی از تحریم‌ها: با لغو برخی تحریم‌ها، فضای اقتصادی کشور آزادتر خواهد شد.

  افزایش سرمایه‌گذاری: ممکن است سرمایه‌گذاری کشورهای منطقه و اروپایی به‌صورت محدود افزایش یابد.

  کاهش عدم قطعیت بازارها: کاهش نسبی عدم قطعیت در بازارهای مالی و اقتصادی از دیگر اثرات مثبت است.

  ادامه همکاری‌های فعلی: کشورهایی نظیر امارات، چین و ترکیه همکاری‌های تجاری و ارزی خود را در سطح فعلی با ایران حفظ خواهند کرد؛ اگرچه گشایش‌های جدی در این زمینه نخواهیم داشت.

  ثبات روابط با همسایگان: روابط ایران با همسایگان در حد فعلی باقی خواهد ماند.

  بهبود مناسبات مالی: بهبود در مناسبات مالی ایران تا حد قابل توجهی به پذیرش FATF وابسته خواهد بود.