دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

حمید ملازاده| پس از سال‌ها تحریم و خروج ناگهانی شرکت‌های غربی از صنعت نفت و گاز روسیه، کرملین اکنون به‌دنبال راهی برای بازگرداندن سرمایه‌های از دست‌‌‌‌‌رفته است.
 
مقامات روسی با وعده‌‌‌‌‌های جذاب سرمایه‌گذاری، تلاش می‌کنند شرکت‌های بزرگ نفت و گاز را متقاعد کنند که بازگشت به روسیه، فرصتی سودآور خواهد بود، اما آیا غول‌های انرژی غربی که زمانی در روسیه حضور پررنگی داشتند، حاضرند دوباره به این میدان پرریسک قدم بگذارند یا آنچه در گذشته تجربه کرده‌اند، آنها را از ورود مجدد به بازاری که با نااطمینانی‌‌‌‌‌های سیاسی و اقتصادی احاطه‌شده، بازخواهد داشت؟ مقامات روسیه، از جمله کریل دیمیتریف، مسوول امور مالی کرملین، تلاش دارند با ارائه پیشنهادهای جذاب، شرکت‌های انرژی آمریکایی و اروپایی را به سرمایه‌گذاری مجدد در روسیه ترغیب کنند. این رویکرد، بخشی از تلاش‌های روسیه برای پایان‌دادن به تحریم‌های اقتصادی و کاهش فشارهای ناشی از جنگ اوکراین است. 

به‌نظر می‌رسد که کرملین امیدوار است با نشان‌دادن فرصت‌های اقتصادی عظیم، حتی دولت آمریکا را نیز در مسیر خود همراه سازد، اما کارشناسان معتقدند؛ اگرچه روسیه دارای ذخایر عظیم نفت و گاز است، اما شرکت‌های غربی قبل از بازگشت، باید هزینه‌های سیاسی و خطرات احتمالی را به‌دقت ارزیابی کنند. بن کیهیل، تحلیلگر انرژی دانشگاه تگزاس، در این‌باره می‌گوید: «در صنعت انرژی، مقیاس و حجم منابع مهم است، اما آنچه تعیین‌‌‌‌‌کننده است، ریسک‌های سیاسی و قانونی است که می‌تواند همه‌چیز را نابود کند.»

تجربه‌‌‌‌‌ای پر از شکست و خسارت
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شرکت‌هایی مانند اکسون‌موبیل، بی‌‌‌‌‌پی و شل در روسیه سرمایه‌گذاری‌های عظیمی انجام دادند و برای سال‌ها به‌عنوان بازیگران کلیدی در این کشور فعالیت می‌کردند، اما پس از حمله روسیه به اوکراین در سال‌۲۰۲۲، این شرکت‌ها با خروج ناگهانی،‌ میلیاردها دلار خسارت را متحمل شدند. شرکت چند ملیتی بریتانیایی بی‌‌‌‌‌پی که یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین سرمایه‌گذاران خارجی در روسیه بود، پیش از خروج، با مشکلات متعددی مانند یورش‌‌‌‌‌های پلیس به دفاتر و فشارهای سیاسی روبه‌رو شد. تین گوستافسون، استاد دانشگاه جورج‌‌‌‌‌تاون که چندین کتاب درباره صنعت انرژی روسیه نوشته، به صراحت می‌گوید: «چند شرکت غربی را می‌توان یافت که تجربه خوبی از کار در روسیه داشته‌‌‌‌‌اند؟» در این میان، اکسون‌موبیل یکی از قربانیان بزرگ این ماجرا بود. این شرکت مجبور شد پس از ۲۰ سال ‌فعالیت در پروژه نفتی جزیره ساخالین، دارایی‌های خود را رها کند و ۵‌میلیارد دلار زیان را در دفاتر مالی خود ثبت کند. جان گاوثرپ، تحلیلگر آرگوس مدیا، معتقد است؛ هنوز احتمال بازگشت شرکت‌هایی مانند اکسون وجود دارد، اما این امر به تغییرات عمده سیاسی بستگی دارد.

تحریم‌ها؛ دیوار بلند مقابل غرب
بزرگ‌‌‌‌‌ترین مانع برای بازگشت شرکت‌های غربی، تحریم‌های گسترده آمریکا و اتحادیه اروپا علیه صنعت نفت و گاز روسیه است. این تحریم‌ها نه‌تنها مشارکت مستقیم در پروژه‌های جدید را ممنوع کرده، بلکه دسترسی شرکت‌های غربی به منابع مالی و فناوری‌های ضروری برای توسعه این صنعت را نیز غیر‌ممکن ساخته‌است. در این میان، تحلیلگران معتقدند؛ اگر قرار باشد تغییراتی رخ دهد، شرکت‌های آمریکایی شانس بیشتری برای بازگشت دارند، چراکه سیاست‌های واشنگتن ممکن است در مقایسه با بروکسل، انعطاف‌‌‌‌‌پذیری بیشتری داشته‌باشد. ادوارد فیشمن، مقام سابق وزارت‌خارجه آمریکا، در این‌باره می‌گوید: «بسیار بعید است که هیچ شرکت آمریکایی، سرمایه‌گذاری بزرگی در روسیه انجام دهد.»

آیا روسیه به غرب نیاز دارد؟
نکته قابل‌توجه این است که روسیه طی سه سال‌گذشته، موفق به توسعه فناوری‌های داخلی شده و از حمایت گسترده چین و هند بهره‌مند شده‌است. این امر باعث‌شده که برخی کارشناسان تردید کنند که آیا مسکو همچنان تمایل دارد سرمایه‌گذاران غربی را به‌عنوان «شریک برابر» بپذیرد یا خیر. تاتیانا میترووا، محقق مرکز سیاست انرژی جهانی در دانشگاه کلمبیا، معتقد است؛ شرکت‌های غربی دیگر نمی‌توانند مانند گذشته از مزایای همکاری با روسیه بهره ببرند: «سوال اصلی این است که آیا اصلا روسیه حاضر است شرکت‌های آمریکایی را دوباره در صنعت نفت و گاز خود بپذیرد؟» در همین‌حال، جیمز وادل، تحلیلگر شرکت تحقیقاتی انرژی Aspects، تاکید می‌کند که ورود مجدد روسیه به بازارهای جهانی، مستقیما به ضرر آمریکا خواهد بود: «گاز مایع روسیه، رقیب مستقیم گاز مایع آمریکا در بازارهای جهانی است. این چیزی نیست که دولت ایالات‌متحده به‌راحتی از آن چشم‌‌‌‌‌پوشی کند.»

فرصت‌های جذاب‌‌‌‌‌تر
از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌های نفتی بزرگ جهان اکنون فرصت‌های جذاب‌‌‌‌‌تری در خلیج مکزیک، برزیل و گویان پیدا کرده‌اند. به گفته کارشناسان، این مناطق از نظر ریسک‌های سیاسی بسیار امن‌‌‌‌‌تر از روسیه هستند و سودآوری بیشتری نیز دارند. پیتر مک‌‌‌‌‌نالی، مدیر بخش تحلیل‌های انرژی در شرکت تحقیقاتی Third Bridge، بر این باور است که روسیه دیگر جذابیت گذشته را ندارد: «شرکت‌ها نمی‌توانند به سهامداران‌شان اعلام کنند که یک فرصت تاریخی را در روسیه از دست داده‌اند، زیرا دیگر چنین فرصتی وجود ندارد.» درمیان غول‌های نفتی غربی، شرکت توتال‌‌‌‌‌انرژیز فرانسه شاید بهترین موقعیت را برای بازگشت داشته‌باشد. این شرکت در سال‌۲۰۲۲، نزدیک به ۱۵‌میلیارد دلار از سرمایه‌گذاری‌های خود در روسیه را از دست داد، اما همچنان به واردات گاز مایع از تاسیسات «یامال» در قطب‌شمال روسیه ادامه داده‌است. از سوی دیگر، برخی شرکت‌های کوچک‌‌‌‌‌تر که در حوزه‌هایی مانند شکاف‌‌‌‌‌زنی هیدرولیکی و خدمات فنی فعالیت دارند، همچنان در روسیه حضور دارند. شرکت SLB(شلمبرگر سابق)، یکی از بزرگ‌‌‌‌‌ترین تامین‌‌‌‌‌کنندگان خدمات نفتی، همچنان در روسیه فعال است و می‌گوید که در چارچوب تحریم‌ها عمل می‌کند، با این‌حال تجربه گذشته نشان‌داده که حتی موفق‌‌‌‌‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها در روسیه، در نهایت به‌دلیل فشارهای دولتی، مصادره، یا تحریم‌ها به بن‌‌‌‌‌بست رسیده‌‌‌‌‌اند. 

نمونه بارز آن، بی‌‌‌‌‌پی است که پس از تصاحب ۲۰‌درصد سهام شرکت روس‌‌‌‌‌نفت، در نهایت مجبور به خروج شد و بیش از ۲۴‌میلیارد دلار خسارت دید، پس از خروج ناگهانی شرکت‌های غربی از صنعت نفت و گاز روسیه به‌دنبال موج تحریم‌ها، کرملین اکنون در تلاش است تا سرمایه‌های از دست‌‌‌‌‌رفته را احیا کند. مقامات روسی با وعده‌‌‌‌‌های پرسود،‌درصدد جلب نظر غول‌های انرژی غربی هستند و می‌‌‌‌‌کوشند بازگشت به بازار روسیه را به‌عنوان فرصتی طلایی جلوه دهند، اما آیا این شرکت‌ها که پیش‌‌‌‌‌تر تجربه‌‌‌‌‌ای تلخ از حضور در روسیه داشته‌‌‌‌‌اند، حاضرند‌بار دیگر قدم در این میدان پرخطر بگذارند یا سایه تهدیدهای سیاسی و اقتصادی، آنها را از این ریسک بزرگ دور نگه خواهدداشت؟