دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

 کمتر از چند ساعت پس از استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد دولت چهاردهم از سوی مجلس شورای اسلامی، محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور نیز استعفای خود را تقدیم مسعود پزشکیان کرد تا دولت وفاق ملی در یک شب دو بازوی مهم خود را تحت فشارهای سیاسی از دست بدهد. «دنیای‌اقتصاد» در یک گزارش تحلیلی و یک گزارش خبری نظر دو نماینده مجلس و دو فعال سیاسی را مورد بررسی قرار داده است تا تصویر روشن‌تری از سمت و سوی وفاق پس از استیضاح-استعفا ارائه دهد.
 
دولت چهاردهم در یک شب دو بازوی مهم خود را تحت فشارهای سیاسی از دست داد. اول عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد که با استیضاح نمایندگان مجلس از ادامه همراهی با دولت بازماند و دوم محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور که شبانه خبر استعفایش در رسانه‌ها مطرح و چندساعت بعد تایید شد. همتی و ظریف در حالی از همراهی با دولت مسعود پزشکیان بازماندند که طی ۶ماهی که از عمر دولت چهاردهم می‌گذرد فشارهای سیاسی جناح رقیب و طیف رادیکال مجلس بر شانه‌های دولت تازه‌نفس پزشکیان به‌شدت سنگینی می‌کرد. سرانجام هم طیف رادیکال مجلس در یک حرکت، تیرکمان استیضاح را به بهانه بالارفتن نرخ دلار به سوی یکی از کلیدی‌ترین وزارتخانه‌های دولت چهاردهم نشانه گرفت و عبدالناصر همتی را با پس گرفتن رای اعتماد وادار به خداحافظی از دولت کرد و در حرکتی دیگر با فشارهای چند ماهه، محمد‌جواد ظریف را مجبور به ترک پاستور کرد.

اما قصه خداحافظی محمدجواد ظریف از دولت از جنس دیگری است. او از نخستین روزهای رقابت‌های انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، یار غار مسعود پزشکیان بود. همراهی او با پزشکیان، اما هیچ‌گاه به مذاق مخالفان قدیمی او خوش نیامد‌. آنها نه حضورش در کنار پزشکیان در برنامه‌های انتخاباتی و نه برنامه‌های او برای تشکیل کابینه چهاردهم باعنوان رئیس شورای راهبری دوره انتقال دولت چهاردهم را تحمل کردند.

انتصاب او به عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور و مسوولیت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بدترین اتفاق برای آنها بود. همین‌جا بود که برنامه برکناری او از دولت کلید خورد و ظریف را یک بار در تاریخ ۲۱مرداد ماه سال جاری مجبور به استعفا کرد و بار دیگر در شامگاه یکشنبه شب. استعفای اول اگرچه بازگشت داشت، اما استعفای دو شب پیش او بازگشتی نخواهد داشت.

آن‌طور که ظریف در شبکه ایکس از ماجرای دومین استعفایش روایت کرده است بنا بر توصیه رئیس قوه‌قضائیه و برای پیشگیری از فشار بیشتر بر دولت، تصمیم به استعفا و بازگشت به دانشگاه گرفته است. خبر استعفای ظریف از دولت ابتدا از سوی یکی از فعالان سیاسی در فضای مجازی مطرح شد‌. در ادامه برخی خبرگزاری‌ها از جمله خبرگزاری دولت و فارس خبر را تایید کردند. در ادامه نیز محمد‌جواد ظریف با انتشار پستی در شبکه اجتماعی ایکس ضمن تایید این خبر به بیان دلایل خداحافظی‌اش با دولت پرداخت.

او در متن خداحافظی‌اش نوشت: «گرچه در شش ماه گذشته با سخیف‌ترین توهین‌ها، افتراها و تهدیدها نسبت به خود و خانواده‌ام روبه‌رو بودم و حتی در درون دولت نیز تلخ‌ترین دوران خدمت ۴۰ ساله را گذراندم، اما به امید خدمت ایستادگی کردم. اهل فرار از سختی‌ها و دشواری‌ها در مسیر خدمت به این مرز و بوم نبوده و نیستم و در چهل و اندی سال گذشته، چه بسیار توهین‌ها و افتراها را برای نقش اندکی که در پیشبرد منافع ملی از پایان دادن به جنگ تحمیلی تا به سرانجام رساندن پرونده هسته‌ای داشته‌ام به‌جان خریده و برای خدشه‌دار نشدن منافع کشور در برابر سیل دروغ و تحریف دم فروبسته‌ام.» به گزارش «ایرنا»، ظریف ادامه داد: «دیروز به دعوت ریاست محترم قوه‌قضائیه به دیدار ایشان رفتم. ایشان با اشاره به شرایط کشور توصیه کردند که برای پیشگیری از فشار بیشتر بر دولت، به دانشگاه بازگردم. بنده نیز بی‌درنگ پذیرفتم.»

او اضافه کرد که همواره خواسته‌ام یار باشم و نه بار. با سپاس فراوان از ایشان که بار مسوولیت در برابر خدا و مردم را از دوش بنده برداشتند، امیدوارم با کنار گذاشتن بنده، بهانه‌ها برای سنگ‌اندازی در برابر خواست مردم و موفقیت دولت برداشته شود. هنوز به پشتیبانی از دکتر پزشکیان گران‌قدر می‌بالم و برای ایشان و دیگر خدمتگزاران راستین به مردم بهترین‌ها را آرزومندم. از پیشگاه خداوند بخشایشگر و شما مردم خوب، صبور و قدردان ایران، برای همه کاستی‌ها پوزش می‌خواهم.»

ماجرای دو خداحافظی ظریف چه بود؟
ظریف روز ۱۱مرداد در حکمی از سوی رئیس‌جمهوری به عنوان معاون راهبردی رئیس‌جمهور منصوب شد و مسوولیت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری به وی سپرده شد. پستی که به باور کارشناسان به معنای ارتقای سطح عملکرد مرکز پژوهش‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بود. همان زمان کارشناسان و چهره‌های سیاسی انتصاب ظریف در دولت را با توجه به سابقه او به عنوان وزیر امورخارجه و دیپلماتی برجسته به نفع پیشبرد اهداف دولت در عرصه سیاست خارجی توصیف کردند.

در مقابل اما بخشی از اصولگرایان به خصوص اصولگرایان وابسته به طیف رادیکال انتصابش را غیرقانونی می‌دانستند. دلیل مخالفان این بود که ظریف مشمول ماده ۲ قانون نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس می‌شود و ازهمین‌رو باید به حضورش در دولت پایان دهد.

براساس ماده ۲ قانون نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس، مصوب سال ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی که همان سال ازسوی شهید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری وقت برای اجرا ابلاغ شد، انتصاب اشخاص در مشاغل و پست‌های حساس در بندها و سه تبصره ممنوع است که بند الف آن «کسانی که خود، فرزندان یا همسر ایشان تابعیت مضاعف دارند» را در برمی‌گیرد. مخالفان حضور ظریف در دولت نیز در این مدت مدام به همین بند مسوولان دارای فرزندی با تابعیتی دوگانه، استناد کرده‌ و انتصاب وزیر خارجه سابق در دولت چهاردهم را در مغایرت با این بند می‌دانستند.

در این بین هرچند دولت تلاش کرد با ارائه لایحه‌ای به مجلس باعنوان لایحه اصلاح قانون انتصاب اشخاص در مشاغل حساس‌ به این استناد قانونی که علاوه برظریف می‌تواند برای برخی دیگر از کارکنان دولت مشکل‌ساز باشد پایان دهد، اما مخالفت مجلس با این لایحه راه را برای ادامه فعالیت ظریف در دولت بست.

البته درکنار طیف رادیکال مجلس، محمد‌باقر قالیباف، رئیس مجلس هم در این مدت بارها مخالفتش با حضور ظریف در دولت را اعلام کرده است. همچنان‌که او در نشست خبری‌اش در تاریخ ۷آذر ماه با تاکید بر اینکه انتصاب ظریف در دولت غیرقانونی است از او خواست تا به دولت کمک کند و با ظرافت این صندلی را ترک کند و برود. او بعدها هم چندین بار دیگر بر غیرقانونی بودن انتصاب ظریف در دولت تاکید کرده است.

در این مدت دو یادداشت ظریف در نشریه آمریکایی ‌فارین‌‌افرز‌ باعنوان «راه صلح از نظر ایران چه شکلی است؟» و مجله انگلیسی ‌اکونومیست‌ باعنوان «رهیافت جدید ایران برای پیشرفت و امنیت منطقه‌ای» که درباره ضرورت ایجاد «مودت» میان کشورهای اسلامی نوشته شد به فشارهای داخلی بر او افزود. مخالفان حتی حضور او در مجمع جهانی اقتصاد موسوم به اجلاس داووس و مصاحبه او با فرید زکریا در حاشیه این اجلاس را به دستاویزی برای هجمه به او و انتقاد از دولت بدل کردند.

مجموع همه این فشارها سرانجام موجب شد تا او برای دومین بار از دولت چهاردهم خداحافظی کند. او نخستین‌بار ۲۱مرداد ماه از سمت معاونت راهبردی دولت کناره‌گیری کرد، اما ۱۶ روز بعد مجدد با درخواست رئیس‌جمهور و رایزنی‌ها به دولت بازگشت. این‌بار اما به نظر می‌رسد هجمه علیه دولت پزشکیان آن‌قدر سنگین است که رئیس قوه‌قضائیه را به توصیه به او برای کناره‌گیری کشانده تا به گفته‌اش «بهانه‌ها برای سنگ‌اندازی در برابر خواست مردم و موفقیت دولت برداشته شود.»

به دنبال کناره‌گیری ظریف و استیضاح همتی، روز گذشته محمد‌رضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در پانزدهمین جلسه شورای اقتصاد، از نمایندگان مجلس خواست تا در مسیر وفاق پیش بروند و بدانند اولویت اول دشمنان، تفرقه‌انگیزی، ایجاد اختلاف و تلف کردن وقت و انرژی ما است. او همچنین گفت: نگاه دولت چهاردهم پایبندی به «وفاق» است و با آنکه متوجه برخی کم‌لطفی‌ها هستیم، اما معتقدیم «وحدت و همدلی»، لازمه ادامه کار و پاسخ به مطالبات مردم است.