خراسان/ چرا با رسیدن رمضان و نوروز، انگیزه و امید به تغییر در ما بیشتر می‌شود؟ پاسخ در اثر «شروع تازه» نهفته است این پدیده قدرتمند روان‎شناسی با ایجاد حس جدایی از گذشته، به لحاظ روانی این فرصت را به ما می‌دهد که در زمینه‌های مختلف معنوی، توسعه فردی و... با انگیزه بیشتری به سمت تغییر حرکت کنیم
 این روزها به‌خاطر ماه مبارک رمضان از طرفی و در پیش بودن نوروز از طرف دیگر فرصت تغییر، گرفتن تصمیم‌های مهم و شروع تازه فراهم است؛ شاید از چرایی این فرصت بپرسید. حتماً برای شما هم پیش آمده که تصمیم گرفتید رفتاری تازه مثل ورزش کردن، درس خواندن و... را از شنبه شروع کنید. هرچند با این موضوع خیلی شوخی می‌شود؛ اما همیشه موقعیت‌هایی خاص وجود دارند که برای تغییر، شروع رفتاری تازه و تغییر عادت‌‎ها موثر هستند. این‌که مدام تغییر در زندگی را منوط به زمان تازه‌ای کنیم و تغییر را به تعویق بیندازیم، بهانه خوبی نیست؛ اما واقعیت این است که برخی زمان‌ها ظرفیت بیشتری در ذهن و روان ما برای ایجاد تغییر ایجاد می‌کنند. این موضوع به پدیده روان‌شناختی اثر «شروع تازه» برمی‌گردد که متاثر از آن افراد در زمان‌هایی که احساس می‌کنند فرصت یک «شروع تازه» دارند، بیشتر احتمال دارد که به اهداف خود متعهد شوند و تغییرات مثبتی در زندگی خود ایجاد کنند. این «شروع تازه» معمولاً با نقاط عطف زمانی مانند شروع سال نو، آغاز ماه جدید، شروع هفته، تولد، یا حتی شروع فصل جدید مرتبط است و اثر قدرتمندی هم دارد چون در این زمان‌ها، افراد احساس می‌کنند که از گذشته جدا شده‌اند و فرصتی برای بازنگری در رفتارها و اهداف خود دارند. پس حالا که هم در ماه مبارک رمضان هستیم و هم در آستانه نوروز، بد نیست با این اثر آشنا شویم تا بتوانیم از این دو پنجره مهم برای تغییر در زندگی‌مان به سمت بهترشدن استفاده کنیم.
چرا اثر شروع تازه مهم و اثرگذار است؟
آیا واقعاً این زمان‌های خاص در ما انگیزه خاصی برای تغییر ایجاد می‌کنند که باید به‌طور ویژه قدرشان را بدانیم؟ در ادامه اهمیت این اثر را بررسی می‌کنیم.
۱. افزایش انگیزه و تعهد   شروع‌های تازه به ما حس امیدواری و انگیزه می‌دهند. وقتی احساس می‌کنیم یک لوح سفید در اختیار داریم، احتمال بیشتری دارد که برای نوشتن داستان جدیدی از موفقیت و تغییرات مثبت مشتاق شویم. این انگیزه می‌تواند به ما کمک کند تا بر اهمال‌کاری غلبه کنیم و به سمت اهدافمان قدم برداریم.
۲. شکستن الگوهای قدیمی   شروع‌های تازه فرصتی عالی برای شکستن الگوهای رفتاری نامطلوب و عادات بد فراهم می‌کنند. احساس جدا شدن از گذشته و شروعی دوباره، به ما این امکان را می‌دهد که الگوهای قبلی را کنار بگذاریم و رفتارهای جدید و سالم‌تری را جایگزین کنیم.
۳.افزایش خودباوری   وقتی در یک «شروع تازه» موفق می‌شویم به اهداف کوچک یا بزرگی دست یابیم، خودباوری ما تقویت می‌شود. این موفقیت‌های اولیه می‌توانند به عنوان پایه‌ای برای تلاش‌های بعدی و دستیابی به اهداف بزرگ‌تر عمل کنند.
۴.مدیریت زمان و برنامه‌ریزی   شروع‌های تازه اغلب با برنامه‌ریزی و تعیین اهداف همراه هستند. این زمان‌ها فرصت خوبی را برای ارزیابی مجدد زندگی، تعیین اولویت‌ها و برنامه‌ریزی برای آینده فراهم می‌کنند.
اثر شروع تازه چگونه در زندگی ما اثر می‌گذارد؟
پس انداز رو دریاب   شروع سال مالی جدید یا ماه جدید می‌تواند زمانی مناسب برای بازنگری در بودجه، پس‌انداز و سرمایه‌گذاری باشد.
نوبت پروژه جدید  شروع یک فصل جدید یا یک پروژه جدید در محل کار می‌تواند فرصتی برای تعیین اهداف شغلی جدید، یادگیری مهارت‌های جدید یا بهبود عملکرد باشد.
بازنگری در زندگی   شروع سال نو یا تولد می‌تواند زمانی برای بازنگری در روابط، تعیین اهداف شخصی مانند یادگیری یک زبان جدید یا شروع یک سرگرمی جدید باشد.
کاهش اهمال‌کاری   اثر شروع تازه می‌تواند به ما کمک کند تا بر اهمال‌کاری غلبه کنیم. با شروع یک هفته جدید یا یک ماه جدید، می‌توانیم به خود قول بدهیم که دیگر کارها را به تعویق نیندازیم و به وظایفمان عمل کنیم.
سکوهای پرتاب به شروعی تازه
این روزها دو سکوی پرتاب جذاب یعنی ماه مبارک رمضان و سال نو را داریم؛ اما غیر از این دو مناسبت فرصت‌های زیادی برای شروع تازه هست که باید جدی‌شان بگیریم:
شروع ماه جدید   افراد ممکن است در ابتدای هر ماه تصمیم بگیرند که عادات سالم‌تری را در پیش بگیرند، مانند ورزش روزانه یا خواندن کتاب بیشتر.
تولد   خیلی از ما در روز تولدمان به گذشته نگاه می‌کنیم و برای سال جدید اهداف جدیدی تعیین می‌کنیم.
شروع فصل جدید   با تغییر فصل‌ها، ممکن است افراد احساس کنند که زمان مناسبی برای تغییر در سبک زندگی، فعالیت‌ها، یا حتی اهدافشان فرا رسیده است.
شغل یا مقطع تحصیلی جدید   گاهی یک شغل جدید، حضور در مقطع تحصیلی تازه، حتی اسباب‌کشی به خانه جدید و... می‌تواند زمینه شروعی تازه و پرانگیزه برای ما باشد تا عادت‌های خوب را تقویت و با شناسایی عادت‌های بد از آن‌ها پرهیز کنیم.
انتقال به شهر جدید   مهاجرت یا نقل مکان به یک محیط جدید باعث می‌شود فرد احساس کند که می‌تواند هویت یا عادت‌های خود را دوباره تعیین کند.
شروع یک پروژه بلندمدت   مثلاً ثبت‌نام در باشگاه ورزشی، یادگیری یک مهارت، یا آغاز پروژه‌ای جدید می‌تواند حس تازه‌ای برای فرد ایجاد کند.
سالگردهای خاص شخصی   مانند جشن گرفتن سالگرد ازدواج، سالگرد رسیدن به یک موفقیت بزرگ، یا عبور از یک بحران شخصی.
پایان یک رویداد مهم در زندگی   مثلاً اتمام درمان بیماری، پایان دوره عزاداری، یا عبور از یک بحران روحی می‌تواند فرد را به شروع تازه ترغیب کند.
بازنشستگی   ورود به دوران بازنشستگی می‌تواند فرصتی برای افراد ایجاد کند تا زندگی را با اولویت‌ها و اهداف جدید آغاز کنند.
اتفاق مهم در خانواده   مثلاً مادر یا پدر شدن، ازدواج یکی از اعضای خانواده، یا تشکیل یک خانواده جدید.
ورود به یک دهه جدید زندگی   تغییر سن مانند ورود به ۳۰، ۴۰ یا ۵۰ سالگی، فضایی برای بازبینی مسیر زندگی و تنظیم اهداف جدید ایجاد می‌کند.
چگونه از اثر شروع تازه به نفع خود استفاده کنیم؟
از نقاط عطف استفاده کنید   به جای این‌که منتظر شروع سال نو باشید، می‌توانید هر روز، هر هفته، یا هر ماه را به عنوان یک شروع تازه در نظر بگیرید.
 اهداف مشخص تعیین کنید   در زمان‌های «شروع تازه»، اهداف خود را به صورت واضح و قابل اندازه‌گیری تعیین کنید. نوشتن اهداف می‌تواند به شما کمک کند تا به آن‌ها متعهدتر بمانید.
برنامه‌ریزی کنید   برای دستیابی به اهدافتان برنامه‌ریزی کنید. برنامه‌ریزی گام به گام و تعیین مراحل کوچک‌تر می‌تواند مسیر را روشن‌تر و دست‌یافتنی‌تر کند.
 به خودتان پاداش بدهید   برای موفقیت‌های کوچک در مسیر رسیدن به اهدافتان به خودتان پاداش بدهید. این کار انگیزه شما را حفظ و احساس پیشرفت را تقویت می‌کند.
 انعطاف‌پذیر باشید   اگر در مسیر رسیدن به اهدافتان با موانع مواجه شدید، ناامید نشوید. انعطاف‌پذیر باشید و برنامه‌های خود را در صورت نیاز تغییر دهید، اما هدف اصلی را فراموش نکنید.
جذب حمایت اجتماعی   با درگیر کردن دوستان، خانواده، یا همکاران در فرایند تغییر خود، می‌توانید از حمایت و تشویق آن‌ها بهره‌مند شوید. حمایت اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در حفظ انگیزه و تعهد شما در طول مسیر ایفا کند.
رمضان؛ فرصتی برای تغییرات معنوی
ماه مبارک رمضان به عنوان یک فصل معنوی و روح‌افزا، زمان بسیار مناسبی برای ایجاد تغییرات معنادار در زندگی است. با بهره‌گیری از اثر شروع تازه، می‌توان در این ماه به خودسازی و بهبود جنبه‌های مختلف معنوی زندگی پرداخت.
تقویت ارتباط با خداوند   ماه رمضان، فرصتی است برای تقویت ارتباط با خداوند. می‌توانیم زمان بیشتری را به عبادات اختصاص دهیم، از جمله نماز اول وقت، تلاوت قرآن و دعا. این اعمال می‌تواند به ما آرامش بدهد و ارتباط معنوی ما را با خداوند عمیق‌تر کند.
ترک عادت‌های ناپسند   رمضان زمانی است که افراد می‌توانند به ترک گناهان و رفتارهای ناپسند مثل استعمال دخانیات یا غیبت بپردازند. روزه‌داری نه‌تنها از لحاظ جسمانی، بلکه از بعد روحانی هم فرصتی برای کنترل نفس و پرورش اخلاق مهیا می‌کند. می‌توانیم از این فرصت برای تمرین صبر، تحمل و کنترل خشم بهره ببریم.
تقویت مهربانی و عفو   تجربه این ماه می‌تواند تمرینی مهم برای بهبود روابط با دیگران باشد تا بعد از این ماه هم همین روند را ادامه دهیم. پس با استفاده از این حال و هوای معنوی می‌توانیم با فردی که اختلاف داریم آشتی کنیم، مهربانی و عفو را در وجود خود تقویت کنیم و از این طریق بهبود رابطه‌های اجتماعی‌مان را تجربه کنیم.
کمک و دستگیری از دیگران   ماه رمضان به ما یادآوری می‌کند که به نیازمندان کمک کنیم و به دستگیری از فقرا و مستمندان بپردازیم و از این طریق زندگی خود را از خودخواهی دور سازیم. افزایش انفاق و مصلحت‌اندیشی در این ماه، فرصت مناسبی برای تحقق این اهداف است.
نوروز؛ آغازی نو برای یک سال پربار
نوروز، نماد تجدید حیات و فرصتی برای آغاز دوباره است. این زمان سنتی و ملی، با استفاده از اثر شروع تازه، امکانات جدیدی برای تغییرات مثبت در زندگی فراهم می‌کند.
برنامه‌ریزی برای سال جدید   نوروز زمانی مناسب برای تعیین اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت است. می‌توانیم در ابتدای سال جدید، اهداف جدیدی تعیین کنیم، اعم از حرفه‌ای، شخصی یا اجتماعی. یک برنامه‌ریزی دقیق و مناسب می‌تواند به ما کمک کند تا به اهداف خود نزدیک شویم و موفقیت‌های جدید کسب کنیم.
یادگیری مهارت‌های جدید   نوروز می‌تواند زمان مناسبی برای اختصاص به آموزش و یادگیری مهارت‌های جدید باشد. ما می‌توانیم در این زمان به ثبت‌نام در دوره‌های آموزشی، خواندن کتاب‌های مفید یا حتی یادگیری یک زبان جدید بپردازیم و به رشد و توسعه خود بیفزاییم.
بهبود فردی   یکی دیگر از جنبه‌های اثر شروع تازه در نوروز، تمرکز بر نقاط قوت و ضعف خود است. ما می‌توانیم در این زمان به بررسی ویژگی‌های فردی خود بپردازیم، نقاط قوتمان را تقویت و برای بهبود نقاط ضعفمان تلاش کنیم.
ترک عادت‌های بد   نوروز فرصتی است که به ترک عادات نامطلوب مانند مصرف زیاد قند یا هر عادت دیگری بپردازیم. با استفاده از انرژی تازه و انگیزه جدید این زمان می‌توانیم این عادات را به شیوه‌ای سالم‌تر تغییر دهیم.
​​​​​​​​​​​​​​تکنیک‌های استفاده از اثر «شروع‌تازه» برای ترک عادت‌های بد
حالا که با اثر «شروع تازه» آشنا شدیم، شاید این سوال پیش بیاید که چطور می‌توانیم در فرصت‌های طلایی یک عادت بد را که طی مدت‌ها در وجود ما رخنه کرده است، کشف و رفتار درست را جایگزین آن کنیم؟ روندی که نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و اجرای مداوم است. در ادامه، به بررسی مراحل ترک عادت‌های بد و جایگزین کردن رفتارهای خوب می‌پردازیم.
۱. شناسایی ریشه‌های عادت بد
برای ترک یک عادت، ابتدا باید بفهمیم از کجا و چرا این عادت شکل گرفته است. بسیاری از عادات بد، پاسخی به محرک‌های محیطی، روانی یا حتی اجتماعی هستند. برای شناسایی ریشه‌ها، می‌توانید از پرسش‌های زیر استفاده کنید: چه زمانی این رفتار را انجام می‌دهم؟ (مثلاً بعد از خستگی، استرس یا در زمان بی‌حوصلگی) چه چیزی باعث می‌شود به سمت این عادت کشیده شوم؟ آیا به دنبال آرامش هستم؟ یا این عادت پاسخی به اضطراب است؟ چه احساسی بعد از انجام این عادت دارم؟  این فرایند خودآگاهی به شما کمک می‌کند تا بفهمید عادت بد چگونه در زندگی شما رخنه کرده است و از چه راهی باید جلوی آن را بگیرید.
۲. تغییر رفتار به جای حذف صرف عادت
یکی از اشتباهات رایج در ترک یک عادت بد، تلاش برای حذف کامل آن، بدون جایگزین کردن یک رفتار مثبت است. ذهن و بدن ما همیشه به دنبال یک جایگزین است. اگر جایگزینی مناسب نداشته باشیم، به عادت قبلی بازمی‌گردیم. برای موفقیت در ترک عادت، باید چیزی بهتر و مفیدتر جایگزین آن کنید. به این مثال توجه کنید: اگر عادت دارید هنگام استرس غذاهای ناسالم بخورید، می‌توانید اقداماتی مثل تنفس عمیق یا حتی پیاده‌روی را جایگزین کنید.
۳. مدیریت محرک‌ها
یکی از بهترین روش‌ها برای مدیریت عادت‌های بد، شناسایی و کنترل محرک‌هاست. این محرک‌ها می‌توانند افراد، مکان‌ها یا حتی حالت‌هایی احساسی باشند. بعد از شناخت محرک، تلاش کنید تا واکنش خود را در مواجهه با آن تغییر دهید. برای مثال: اگر دیدن تلویزیون شما را به سمت خوردن تنقلات ناسالم می‌کشاند، زمان تماشای تلویزیون را کاهش دهید یا هنگام تماشای برنامه‌ها میوه بخورید.
۴. تمرین صبر و ثبات
عادت‌ها به‌تدریج و با تکرار مداوم در ذهن ما ریشه می‌کنند، پس انتظار نداشته باشید که ترک یک عادت بد بلافاصله یا به‌راحتی رخ دهد.
هر بار که سعی می‌کنید عادت خود را بشکنید اما گاهی شکست می‌خورید، خودتان را سرزنش نکنید. از شکست‌ها به عنوان تجربه یاد بگیرید و آگاهانه تلاش کنید تا بهتر عمل کنید.
۵. تثبیت رفتارهای جدید
رفتارهای خوب زمانی به یک عادت تبدیل می‌شوند که مداوم و تکراری باشند. برای تثبیت آن‌ها به جای این‌که یک هدف بسیار بزرگ انتخاب کنید، تغییرات کوچک ولی مداوم ایجاد کنید. مثلاً ابتدا روزانه ۵ دقیقه ورزش کنید و به‌تدریج زمان را افزایش دهید. از طرفی رفتار جدید خود را به برنامه روزانه متصل کنید. نکته مهم دیگر این‌که با دیگران درباره هدف خود صحبت کنید یا از یک همراه برای پیگیری پیشرفت کمک بگیرید. حضور دیگران شما را متعهدتر می‌کند.
۶. تغییر نگاه به عادت‌ها
بخش مهمی از ترک عادت، تغییر تعریف و طرز تفکر ما درباره خودمان است. اگر عادت بدی ترک شده یا رفتار خوبی آغاز شده، باید از آن به عنوان بخشی از هویت جدیدتان صحبت کنید. مثلاً به جای گفتن «من در تلاشم سیگار را ترک کنم»، بگویید «من یک فرد غیرسیگاری هستم.» این تغییر دیدگاه به شما کمک می‌کند عادت‌های تازه را به شخصیت خود پیوند دهید.
۷. قدردانی از خود در مسیر پیشرفت
 در طول فرایند ترک عادت‌های بد و جایگزینی آن‌ها با رفتارهای خوب، از خودتان قدردانی کنید. حتی اگر پیشرفت شما کوچک باشد، قدر آن را بدانید. این نگرش مثبت باعث می‌شود انگیزه شما در مسیر باقی بماند.

نویسنده: سید مصطفی صابری  |  روزنامه‌نگار