شایان آتابای متخصص روانشناسی سلامت و روانشناس بالینی در گفتگو با در رابطه با اختلال وسواس، دسته بندی و چگونگی درمان این نوع بیماری گفت: اسم دقیق اختلال وسواس(OCD)، اختلال وسواسی جبری است که وجود وسواس‌های فکری یا عملی مکرر و شدید در فرد بوده و باعث رنج و مشکلات بزرگی برای فرد و اطرافیانش می‌شود.

وی ادامه داد: اختلال وسواس به دو بخش وسواس فکری و وسواس عملی تقسیم می‌شود، اما این دو مقوله به طور کامل از یکدیگر جدا نیستند. در حقیقت بسیاری از وسواس‌های عملی به دلیل بروز و ایجاد وسواس فکری است که شخص برای برطرف کردن و کنترل کردن اضطراب ناشی از فکرهای وسواسی به رفتارهای وسواسی اعم از مرتب کردن و مسائلی که بتواند اضطراب را کاهش دهد، روی می‌آورد.

آتابای مطرح کرد: وسواس فکری یعنی احساس اندیشه یا داشتن حسی تکراری و مزاحم که ذهن فرد را مشغول خود کرده و مانع تفکر او نسبت به موضوعات دیگر می‌شود، وسواس عملی نوعی رفتار اجباری نظیر شمارش، بررسی یا چک کردن مجدد گفته می‌شود.

نشانه‌ها و علائم وسواس فکری

متخصص روانشناسی سلامت اذعان کرد: افرادی که مبتلا به اختلال فکری هستند علائمی اعم از چک کردن مجدد، جست‌جو، شمارش مجدد، توجه به تقارن و یا کسانی که در مورد آلودگی یا بیماری‌های جسمانی یا سایر مسائل مشکلاتی دارند همه در زیر شاخه وسواس‌های فکری قرار می‌گیرند. اما اکثر افراد این علائم را تحت عنوان وسواس عملی می‌بینند.

وی افزود: مورد بعدی اختلالی است که به عنوان شخصیت وسواسی شناخته می‌شود، به دلیل دقت انتقادگری و فشار برای انجام کارها به شکل درست و افراطی بوده که یک مقدار از اختلال وسواس جدا در نظر گرفته می‌شود؛ به نوعی یک نظم، ترتیب از یک عمل خاصی که برای خودشان است، معتقدند برای بقیه افراد نیز به کار ببرند.

علائم وسواس

آتابای اظهار داشت: اختلال وسواس علائم واضحی دارد که اعضای خانواده می‌توانند متوجه بروز این اختلال در فرد شوند اما در اوایل مشاهده علائم ممکن است با کلماتی اعم از حساس یا تمیز بودن کار را توجیه کنند اما به مرور زمان این حساس بودن یا تمیز بودن شدت پیدا کرده و در زندگی روزمره فرد آشکار می‌شود. همچنین از عوارض این نوع اختلال می‌توان به آزار و اذیت کردن افراد دیگر اشاره داشت.

روش‌های درمان وسواس

روانشناس بالینی در ادامه گفت: در حال حاضر روش‌های درمانی روی درمان بیماری یا اختلال است، مانند اکثر اختلال‌های روانی دو دسته دارو اعم از دارو درمانی و روان درمانی وجود دارد. دارو درمانی یک نیاز برای بیماران وسواسی است، همچنین اکثر داروهایی که برای بیماری افسردگی به خصوص بازدارنده‌های انتخاب به کار می‌رود روی بیماری وسواس هم نتیجه می‌گذارد. یکی از مشکلاتی بیماران وسواس این است که به خاطر این اختلال و نگرانی‌هایی که دارند ممکن است روند درمان دارویی را به طور کامل انجام ندهند، گاهی اوقات خود مصرف دارو یک نوع اشتغال ذهنی ایجاد کند، بنابراین درگیری اطرافیان و خانواده برای هدایت فرد بیمار اهمیت بسیاری دارد.

وی افزود: امروزه روان درمانی برای بیماری وسواس به صورت کامل مؤثر است، درمان شناختی رفتاری (CBT) نشان داده می‌تواند برای درمان اختلال وسواس موفق عمل کند. در این روش درمانی از روش‌هایی اعم از حساسیت زدایی استفاده شده و به تدریج از حساسیت فرد نسبت به عوامل کم خواهد شد. نوع دیگر از روان درمانی مواجهه و ممانعت از پاسخ است که به طور معمول فرد وسواسی در شرایطی که از نظرش نامطلوب باشد مانند کثیفی قرار می‌دهند و فرد را از تمیز کردن آن محیط منع می‌کنند؛ همچنین برای درمان اختلال وسواس رویکردهای درمانی مانند روش تحلیلی مؤثرتر است.

تأثیر درمان و حمایت خانواده در بهبود اختلال وسواس

متخصص روانشناسی سلامت تصریح کرد: مسئله‌ای که در رابطه با وسواس وجود دارد که این بیماری ناهمخوان است یعنی خود فرد از آزار و اذیت‌های این بیماری مطلع بوده و به نوعی خودش نیز از این اختلال رنج می‌برد. به همین خاطر افراد در برابر درمان مقاومت نمی‌کنند اما نکته حائز اهمیت این است که به واسطه نوع کارکرد ذهنی و رفتاری‌شان، در انجام فعالیت‌های مربوط به روند درمانشان تعلل یا مخالفت داشته باشند.

وی ادامه داد: برای کامل کردن درمان اختلال وسواس، از درمان حمایتی یا خانواده درمانی استفاده می‌شود، یعنی خانواده برای درمان بیمار از فرد حمایت و به بهبودی‌اش کمک کند. یعنی درمان دارویی که تجویز شده مرتب استفاده شود، روان درمانی نیز در کنارش استفاده شود و حمایت خانواده را نیز به همراه داشته باشد آمار نشان داده است که حدود ۵۰ الی ۷۰ درصد می‌تواند برای درمان مؤثر باشد.

روانشناس بالینی گفت: به طور معمول آمار روند درمانی بیماران اختلال وسواس اینگونه است که حدود ۲۰ الی ۳۰ درصد افراد بهبودی قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کنند، حدود ۴۰ الی ۵۰ درصد افرادی بهبودی متوسطی در زندگی دارند و می‌توانند یک زندگی به نسبت نرمال را داشته باشند ولی بین ۲۰ الی ۴۰ درصد بیماران وجود دارند که مقاوم بوده و هیچ تغییری در روند درمان یا بهبودی ایجاد نخواهد شد.

تأثیر توقف روان درمانی یا استفاده از یک نوع داروی خاص روی وسواس

آتابای اذعان کرد: روان درمانی در کنار دارو درمانی به فرد کمک می‌کند به تدریج با تکیه بر دارو زمینه را فراهم می‌کند که به تدریج بعد از درمان با کم کردن و قطع کردن دارو نشانه‌ها تا جایی که امکان دارد به زندگی فرد باز گردد. روان‌درمانی نقش اساسی در کاهش علائم اختلالات روانی دارد اما اتکا به دارودرمانی ممکن است منجر به بازگشت علائم و با قطع دارو علائم اختلال با شدت بیشتری به زندگی فرد باز گردد.

وسواس چگونه ایجاد می‌شود؟

متخصص روانشناسی سلامت اظهار داشت: طبق دسته بندی در کتب تخصصی روانشناسی وسواس زیرشاخه اختلال بیماری اضطراب قرار داشته است اما بعد مشخصات منحصر به فرد خودش را داشته که تصمیم گرفته شد امروزه وسواس از زیر شاخه اضطراب جدا شود. عوامل مختلفی اعم از ژنتیک و ارث باعث بروز وسواس خواهد شد، همچنین آمار ابتلاء به این اختلال نسبت به جمعیت عادی ۳ الی ۵ برابر است یعنی اگر جمعیت آسیا سه درصد باشد به طور حدودی کسانی که در فامیل‌های درجه یک بیماری وسواس وجود دارد، احتمال ابتلاء به ۱۵ تا ۲۰ درصد در نسل‌های بعد می‌رسد.

وی بیان کرد: مورد دیگری که می‌تواند مسبب ایجاد اختلال وسواس در افراد باشد، وجود مسائل، به خصوص در دوران کودکی بین فرزند و والدین است که موجب ایجاد اعتراض‌های زمینه‌ای برای فرد شده و از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود؛ بنابراین سختگیری‌های بیش از حد در مورد اضطراب در کودک، عدم برقراری ارتباط عاطفی کافی و عدم حمایت لازم از فرزند می‌توانند زیمنه‌ای برای بروز مشکلات روانی به خصوص وسواس شوند.

تفاوت شکاکیت و وسواس فکری

آتابای متذکر شد: شک وسواسی بیشتر شامل نگرانی‌هایی مانند قفل بودن در، خاموش بودن گاز یا تمیزی دست‌ها است، درحالی‌که شکاکیت نسبت به افراد و سوء‌ظن به رفتارهای پنهانی آن‌ها می‌تواند نشانه اختلال شخصیت باشد.

روند درمانی اختلال وسواس

روانشناس بالینی ادامه داد: درمان این اختلال به طور معمول ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است. جلسات درمانی در ابتدا به‌صورت هفتگی برگزار می‌شود و بسته به رویکرد درمانی، بین ۱۲ تا ۲۴ جلسه و در شناختی رفتاری بین ۱۲ تا ۳۶ جلسه ادامه پیدا می‌کند؛ پس از اتمام دوره درمان، مراجعات ماهانه یا دوره‌ای سالی یک‌بار برای جلوگیری از بازگشت علائم توصیه می‌شود.

آتابای در پایان خاطر نشان کرد: توصیه می‌شود بعد از درمان خانواده‌ها نسبت به علائم بازگشت بیماری حساس بوده و در صورت مشاهده نشانه‌های اولیه، فرد را به مراجعه مجدد تشویق کنند تا از شدت گرفتن اختلال جلوگیری شود.