هم میهن/متن پیش رو در «هم میهن» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست.

بررسی مواضع و سوابق علی‌اکبر احمدیان دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی و نسبت آن با تحولات در سیاست منطقه‌ای ایران

اندیشکده ریسپانسیپل استیت کرافت| آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، در ۲۲ اردیبهشت، در حکمی علی‌اکبر احمدیان را به جای دریادار علی شمخانی، به عنوان دبیرکل شورای عالی امنیت ملی ایران منصوب کردند. شمخانی که چهره‌ای نسبتاً میانه‌رو بود، از سال 2013 این سمت را برعهده داشت. وی همچنین از سال 1997 تا 2005 در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور اسبق، وزیر دفاع بود. او نقش کلیدی در نزدیکی اخیر ایران و عربستان سعودی ایفا کرد و به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد ایران وارد عمل شد. بعضی از اصولگرایانی که اکنون سلسله‌مراتب قدرت ایران را تحت کنترل دارند، همیشه به شمخانی مشکوک بوده‌اند، زیرا او یک شخصیت ارشد امنیتی در دولت‌های خاتمی اصلاح‌طلب و حسن روحانی میانه‌رو بود. علاوه بر این، دو تن از معاونان ارشد شمخانی به جاسوسی متهم شدند. یکی از آنها علیرضا عسگری، سرتیپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و معاون شمخانی در وزارت دفاع بود. او پس از ترک پست در سال 2005، دو سال بعد به ایالات متحده فرار کرد. نفر دوم علیرضا اکبری بود که از سال 1379 تا 1384 معاون شمخانی بود و در دی‌ماه پس از دستگیری و متهم شدن به جاسوسی برای انگلیس اعدام شد.

جانشین شمخانی، دریادار علی‌اکبر احمدیان، سرتیپ سپاه پاسداران است که در غرب چندان شناخته‌شده نیست. او یکی از استراتژیست‌های برتر سپاه است. او همچنین با سرلشکر قاسم سلیمانی که در ژانویه سال 2020 در فرودگاه بغداد توسط آمریکا ترور شد، ارتباط نزدیکی داشت. احمدیان متولد 1340 در شهر بابک از توابع کرمان است. او در دوران دبیرستان یکی از دانش‌آموزان ممتاز بود و سپس در سال 1358 در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد. اما زمانی که ایران و عراق در شهریور 1359 وارد جنگ شدند، او دانشگاه را رها کرد و به سپاه پیوست و در استان نفت‌خیز خوزستان در جنوب غربی ایران سلاح به دست گرفت. در سال 1981، یک گروه چریکی چپ به رهبری اشرف دهقانی (یکی از چهره‌های کلیدی کمونیستی که علیه رژیم شاه محمدرضا پهلوی جنگید) شروع به حمله به ساختمان‌های دولتی در بندرعباس، بندر کلیدی ایران، در طول جنگ کردند. احمدیان و دو فرمانده دیگر سپاه برای سرکوب این گروه به بندرعباس اعزام شدند. احمدیان در اسفند 1361 در عملیات فتح‌المبین شرکت کرد. این عملیات توسط ارتش ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای آزادسازی بخش راهبردی خوزستان تحت اشغال ارتش عراق به شکلی موفقیت‌آمیز انجام شد و امکان حمله مجدد ارتش عراق به سه شهرک استراتژیک آن استان را از بین برد. احمدیان سپس مسئولیت هماهنگی نیروهای سپاه در سه استان جنوب و جنوب غرب را به عهده گرفت و به عضویت شورای فرماندهی سپاه ارتقا یافت و سپس مجدداً به سمت رئیس ستاد نیروهای آن منطقه ارتقا یافت. در سال 1363 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پنج ناحیه نظامی در اطراف ایران ایجاد کرد و احمدیان به‌عنوان فرمانده منطقه 4 منصوب شد که منطقه وسیعی در جنوب ایران شامل دو استان استراتژیک در کرانه‌های خلیج‌فارس یعنی بوشهر و هرمزگان را در بر می‌گرفت. در آنجا بود که احمدیان کار خود را در زمینه جنگ دریایی آغاز کرد و به یکی از چهره‌های کلیدی نیروی دریایی ایران تبدیل شد. هنگامی که در سال 1985 آیت‌الله روح‌الله خمینی به سپاه دستور داد تا نیروی دریایی و نیروی هوایی جداگانه برای خود تشکیل دهند، احمدیان مسئولیت نیروی دریایی سپاه را برعهده گرفت و این سمت تا پایان جنگ با عراق در سال 1988 حفظ شد. وی همچنین به دانشگاه تهران بازگشت و در رشته دندانپزشکی فارغ‌التحصیل شد و مدرک کارشناسی ارشد خود را نیز دریافت کرد. او همچنین در علوم دفاعی و رشته مدیریت استراتژیک از دانشگاه دفاع ملی ایران، مدرک دکترا دارد. آیت‌‌الله خامنه‌ای در تیرماه ۱۳۷۹ احمدیان را به‌عنوان رئیس ستاد کل نیروهای سپاه منصوب کردند (این پست با فرماندهی عالی سپاه یکی نیست) و او جایگزین سردار سرتیپ حسین علایی، شد. احمدیان در دوران تصدی پست جدید خود موفق به نوسازی سازمان سپاه و توسعه برنامه ده‌ساله آن شد. احمدیان همچنین به مدت دو سال به‌عنوان رئیس دانشگاه امام حسین، خدمت کرد. در سال 2007، آیت‌الله خامنه‌ای، احمدیان را به‌عنوان رئیس مرکز مطالعات راهبردی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب کردند؛ سمتی که تا زمان انتصابش به شورای امنیت در آن باقی ماند. در همان سال، پس از تصویب قطعنامه 1737 توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، که تحریم‌هایی را علیه برنامه هسته‌ای ایران وضع کرد، ایالات متحده و متحدان اروپایی احمدیان را تحریم کردند. در سپتامبر 2022، احمدیان از سوی رهبری ایران به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. مجمع تشخیص مصلحت نظام، نهادی ذیل قانون اساسی است که داوری اختلافات بین مجلس و شورای نگهبان را برعهده دارد. احمدیان یکی از اولین افسران ارشد است که استراتژی جنگ نامتقارن را در دکترین نظامی ایران نهادینه کرد. تحت فرمان احمدیان بود که نیروی دریایی سپاه استراتژی جنگ نامتقارن خود را برای مقابله با ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس توسعه داد.

این استراتژی در پاسخ به مداخله نیروی دریایی آمریکا و نیروهای ناتو در جنگ ایران و عراق در حمایت از عراق به بهانه حفاظت از نفتکش‌های کشورهای عرب خلیج‌فارس تدوین شد. عملیات آخوندک، تقریباً یک‌چهارم ناوهای بزرگ نیروی دریایی ایران را در آوریل 1988 منهدم کرد. از آن زمان به بعد، نیروی دریایی سپاه پاسداران برای دفاع از منافع خود در خلیج‌فارس استراتژی استفاده از قایق‌های تندرو و استفاده از موشک‌های زمین به دریا را در پیش گرفت. در واقع، در گزارش پنتاگون آمده است: «نیروهای غیرمتعارف ایران براساس دکترین جنگ نامتقارن آموزش‌دیده شده‌اند و قدرتی هولناک ارائه خواهند کرد.»

اگرچه احمدیان چندان علنی صحبت نمی‌کند، اما به نظر می‌رسد که او معتقد است و بارها اعلام کرده که سپاه برای «حفاظت از انقلاب» در همه جنبه‌های امور کشور باید وارد عمل شود. وی هشدار داده است که به «تهدید نرم» جمهوری اسلامی در قالب فرهنگ غربی و وسایل ارتباطی مدرن مانند اینترنت و شبکه‌های اجتماعی توجه کافی نمی‌شود. او در این زمینه به‌طور گسترده سخنرانی کرده و کتابی نیز در مورد دیدگاه‌های او منتشر شده است. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران اخیراً در مورد سیاست خارجی انعطاف‌پذیر سخن گفته‌اند. ایران در حال ترمیم روابطش با کشورهای عرب خلیج‌فارس است و سفر هیثم بن طارق السعید، سلطان عمان به تهران، نشانه دیگری از این انعطاف است، زیرا عمان همیشه به‌عنوان یک میانجی بین تهران و غرب عمل کرده است.

در عین حال، بسیاری از افسران ارشد سپاه پاسداران همیشه درباره برجام، یا همان توافق هسته‌ای سال 2015 بین ایران و گروه 1+5 انتقاد کرده‌اند.