دنیای اقتصاد/ متن پیش رو در «دنیای اقتصاد» منتشر شده و انتشارش در «آخرین خبر» به معنای تایید آن نیست

پس از شکستن سد «نووا کاخوفکا» و جاری شدن آن، گفته می‌شود حدود ۴۲هزار نفر در خطر غرق شدن قرار گرفته‌اند. این سد در امتداد خطوط کنترل روسی- اوکراینی قرار دارد. مقام‌های انتصابی روس در بخش ضمیمه‌شده خرسون «وضعیت اضطراری» اعلام کرده‌اند. «عدنا محمد» و «ویرجینیا پیترومارشی» در گزارش ۷ژوئن در الجزیره که همواره به‌روزرسانی می‌شد به نقل از خبرگزاری روسی «تاس» نوشتند، با جاری شدن سیل دست‌کم ۷نفر ناپدید شده‌اند و خانه‌های بسیاری در مسیر این سد شکسته و ویران شد. وزیر کشاورزی اوکراین گفت که شکستن این سد ده‌ها هزار هکتار از زمین‌ها در جنوب اوکراین را متاثر خواهد کرد و می‌تواند دست‌کم ۵۰۰هزار هکتار از زمین‌ها را به «بیابان» تبدیل کند. شکستن این سد از سوی نیروهای روسی باعث قطع آب ۳۱سیستم آبیاری در مناطق اوکراینی دنیپرو، خرسون و زاپوریژیا شد. تخمین زده شده است که حدود ۴۲هزار نفر هم در کی‌یف در معرض سیل قرار دارند که احتمال می‌رود این رقم افزایش یابد. زلنسکی اعلام کرد که نابودی این سد باعث شده است هزاران نفر از دسترسی به آب شرب محروم شوند.
 
«اندرو کرامر»، «مارک سانتورا» و دیگران هم در گزارش ۷ژوئن در نیویورک‌تایمز نوشتند، یک سد بزرگ روی رودخانه دنیپرو در جنوب اوکراین بامداد روز سه‌شنبه (۱۶ خردادماه) تخریب شد و سیلاب‌های آب از طریق این شکاف سرازیر شد، منطقه جنگی پایین‌دست را غرق در آب کرد، ده‌ها هزار نفر از ساکنان را در معرض خطر قرار داد و احتمال بلایای طولانی‌مدت زیست‌محیطی و انسانی را افزایش داد. اوکراین و روسیه به سرعت یکدیگر را مسوول این فاجعه دانستند. مقام‌ها در کی‌یف گفتند که قوای روسی سد تحت کنترل روسیه را در ساعات اولیه صبح منفجر کردند و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین هم انگشت اتهام را به سمت «تروریست‌های روسی» نشانه رفت. «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین هرگونه دخالت روسیه را رد و تخریب این سد را «خرابکاری» توصیف کرد.

هنوز مشخص نیست که چه کسی یا چه چیزی باعث تخریب سد کاخوفکا و نیروگاه برق‌آبی در نزدیکی شهر «نوا کاخوفکا» شده است. اما برخی از مقام‌های ارشد اروپایی انگشت اتهام را به سوی روسیه نشانه رفته و این کشور را محکوم کردند. کارشناسان مهندسی و مهمات می گویند انفجار عمدی در داخل سد به احتمال زیاد باعث متلاشی شدن آن شده است. به گفته آنها، شکست سازه یا حمله از بیرون سازه ممکن اما کمتر قابل قبول است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل گفت که تخریب این سد یک «فاجعه انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی تاریخی» و «نمونه دیگری از بهای وحشتناک جنگ علیه مردم» است.

این سد در منطقه خرسون، آبی به اندازه دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتای آمریکا را مهار کرده بود. «ایهور سیروتا» رئیس شرکت اصلی تولید برق‌آبی اوکراین (Ukrhydroenergo) در مصاحبه‌ای گفت که این سد پس از انفجاری در حدود ساعت ۲:۵۰بامداد سه‌شنبه فروریخت. وی گفت: «خسارت بسیار زیاد است و آن را نمی‌توان تعمیر کرد. قسمت پایین آن از میان رفته است.» ساکنان شهر آنتونیوکا، در حدود ۴۰مایلی پایین‌دست، از تماشای منظره وحشتناکی می‌گویند که سیل با حمل درختان و آوار از خانه‌های شسته‌شده با خود می‌آورد. مقام‌های اوکراینی برای تخلیه مردم با قطار و اتوبوس سخت در تلاش بودند. ویدئوها و تصاویر در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که کیلومترها در امتداد این دشت سیلابی، افرادی به آب زده بودند تا ضمن عبور دادن دیگران، حیوانات خانگی و وسایل را نجات دهند. برخی از مردم در خیابان‌های غوطه‌ور در آب گل‌آلود سوار دوچرخه شدند.

در میکولایف، یک قطار اضطراری کسانی را که از آب‌های بالاآمده در خرسون فرار می‌کردند، سوار کرد. «داریا شولزیک» ۳۸ ساله یک مدیر دفتری با صدایی شبیه باران سیل‌آسا از خواب بیدار شد؛ اما این آبی جاری بود که مملو از زباله‌های شهر بود. او گفت: «خاک زیاد، شاخه‌ها، بخش‌هایی از ساختمان‌ها، حصارها، و...همه چیز وجود داشت.» شولزیک گفت که ارتش روسیه فاجعه ایجاد کرده است. او افزود: «من نمی دانم چرا آنها این جنگ را آغاز کردند و چرا آن را ادامه می‌دهند. کشاورزی آسیب خواهد دید و دریای سیاه آسیب خواهد دید؛ زیرا همه اینها به دریا می‌ریزد. حتی ماهی‌ها هم اکنون رنج خواهند برد.»

«اولکساندر پروکودین»، مدیر نظامی منطقه گفت که حدود ۱۶هزار نفر در «منطقه بحرانی» در ساحل غربی رودخانه تحت کنترل اوکراین باقی مانده‌اند. پلیس ملی اوکراین اعلام کرد که تاکنون ۲۳شهر و روستا زیر آب رفته و سطح آب در دنیپرو نزدیک به ۱۱فوت در شهر خرسون افزایش یافته است. تا ساعت ۹ شب سه‌شنبه پلیس در تلگرام اعلام کرد که حداقل ۱۳۶۶نفر از مناطق سیل‌زده تخلیه شده‌اند. این تخریب یک روز پس از آن رخ داد که مقام‌های آمریکایی گفتند که متوجه شده‌اند چه چیزی می‌تواند آغازکننده ضدحمله مورد انتظار اوکراین برای عقب راندن نیروهای روسی در شرق دنیپرو در منطقه دونتسک باشد. ارتش روسیه اعلام کرد که چندین حمله نظامیان کی‌یف را خنثی کرده است.

«سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه اوکراین را متهم به تخریب سد کرد؛ زیرا - به گفته او اوکراین- می‌خواست نیروها و تجهیزات دفاع از خرسون را به سایر بخش‌های جبهه منتقل کند تا به ضدحمله خود کمک کند. اما اوکراین گفت این روسیه بود که سد را منفجر کرد تا از عبور نیروهای اوکراینی از رودخانه در پایین‌دست جلوگیری کند. این سد، جنوبی‌ترین سد در دنیپرو، بین سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۵۶ به‌عنوان بخشی از تلاش گسترده‌تر برای سرمایه‌گذاری بر قدرت اقتصادی این رودخانه معروف به «دنیپرو بزرگ» ساخته شد. این نیروگاه در پایین‌دست نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا تحت کنترل روسیه بود که برای خنک کردن رآکتورهای خود به مخزن کاخوفکا متکی است. در ابتدا، این نگرانی وجود داشت که اگر سطح رودخانه به اندازه کافی پایین بیاید، این نیروگاه (بزرگ‌ترین تاسیسات هسته‌ای غیرنظامی اروپا) قادر به برداشت آب نخواهد بود و به‌طور بالقوه منجر به تبخیر آب می‌شود. اما شرکت دولتی هسته‌ای اوکراین، Energoatom، در بیانیه‌ای اعلام کرد که اگرچه تخریب ممکن است پیامدهای منفی برای نیروگاه زاپوریژیا داشته باشد، اما در حال حاضر آب کافی از یک حوضچه مجاور برای خنک کردن دارد.

کارشناسان هنوز در انتظار پی بردن به مقیاس کامل فاجعه هستند. ویدئوهای تاییدشده از سوی نیویورک‌تایمز و تصاویر در رسانه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که آب مراکز پایین‌دست را دربرگرفته است. «ولودیمیر کووالنکو»، شهردار روسیه گفت که سیل خانه‌ها را به باتلاق تبدیل کرد، به مزارع کشاورزی سرازیر شد، جاده‌ها را مسدود کرد و باغ وحشی را در شهر نوا کاخوفکا که تحت کنترل روسیه قرار داشت، در خود فرو برد. تالار شهر و کاخ فرهنگ آنجا نیز زیر آب رفت. تصویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که سد در سه نقطه شکسته شده است. حدود ۲۰۰یارد از منطقه مرکزی‌اش تخریب شده و یک سازه در نیروگاه برق‌آبی که در بالای سد قرار داشت به دو قسمت تقسیم شده است. «جیمز گلنز»، «مارک سانتورا» و «ریچارد پرز-پنا» هم در گزارش دیگری در همان تاریخ در نیویورک‌تایمز نوشتند، مقام‌های اوکراینی روسیه را مسوول شکسته شدن این سد دانستند.

آنها خاطرنشان کردند که قوای روسیه از آغاز حملات خود در سال گذشته بارها به زیرساخت‌های اوکراین حمله کرده‌اند. ماه‌هاست هر دو طرف یکدیگر را به توطئه در راستای خرابکاری در این سد برق‌آبی متهم می‌کنند. هر دو طرف همچنین مدتی است اعلام کرده بودند که حمله به این سد قریب‌الوقوع است. مقام‌های اوکراینی می‌گفتند روس‌ها می‌خواهند در نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا که از آب رودخانه برای خنک‌سازی استفاده می‌کند، وضعیت اضطراری ایجاد کنند تا حمله مورد انتظار اوکراین به مواضع روسیه را متوقف کنند. با این توصیف، می‌توان احتمال داد که روس‌ها از ترس اقدام اوکراین مبادرت به تخریب این سد کرده‌اند. بر اساس گزارش «گلنز- سانتورا- پرزپنا»، در این شرایط دشوار جنگی به سختی می‌توان تحقیقات مستقلی برای یافتن علت شکستن این سد انجام داد.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین اعلام کرد که «شاید این سد از سوی اشغالگران روسی مین‌گذاری شده باشد.» «ایهور سیروتا» رئیس شرکت دولتی برق‌آبی Ukrhydroenergo، در مصاحبه‌ای گفت: «یک حمله موشکی باعث چنین تخریبی نمی‌شود؛ زیرا این نیروگاه برای مقاومت در برابر بمب اتمی ساخته شده است.» وی افزود: «واضح است: انفجاری از داخل ایستگاه رخ داد.» جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید گفت که نمی‌تواند درباره اینکه چه کسی مسوول این حمله است، اظهار نظر کند. او گفت: «ما با اوکراینی‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات بیشتر کار می‌کنیم.» کارشناسان هشدار دادند که شواهد موجود بسیار محدود است؛ اما آنها افزودند که انفجار داخلی محتمل‌ترین توضیح برای تخریب سد است؛ سازه‌ای عظیم از بتن مسلح‌شده با فولاد که در سال۱۹۵۶ تکمیل شد.

یک انفجار در یک فضای بسته، با تمام انرژی اعمال‌شده روی ساختار اطراف آن، بیشترین آسیب را به همراه خواهد داشت. به گفته کارشناسان، حتی در آن زمان هم برای شکستن سد حداقل به صدها پوند مواد منفجره نیاز است. یک انفجار خارجی توسط بمب یا موشک تنها کسری از نیروی خود را روی سد وارد می کند و برای دستیابی به اثر مشابه، به یک ماده منفجره چندین برابر بزرگ‌تر نیاز دارد. «نیک گلوماک» استاد مهندسی و کارشناس مواد منفجره در دانشگاه ایلینوی در اوربانا-شامپین، گفت: «در میزان حمل کلاهک محدودیت خواهید داشت. حتی یک ضربه مستقیم نمی‌تواند سد را از بین ببرد.» در طی بیش از یک سال نبرد سنگین، سد کاخوفکا بارها آسیب دیده و هر بار یکی از طرفین دیگری را متهم به گلوله باران یا حمله به آن کرده است.