مهر/ گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که حجم مصرف خانوار در پاییز ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه در سال قبل کوچکتر شده است.

مرکز آمار ایران گزارش «شاخص‌های کلان اقتصادی و اجتماعی کشور» را منتشر کرد. در این گزارش آخرین اطلاعات سالانه، فصلی یا ماهانه شاخص‌های قیمت، وضع مالی دولت، متغیرهای پولی و اعتباری، بورس، بودجه خانوار و توزیع درآمد، جمعیت و نیروی انسانی، صنعت و معدن، تجارت خارجی، ساختمان و مسکن، انرژی و کشاورزی، که در اسفندماه ۱۴۰۳ به‌روزرسانی شده است.

منابع اطلاعاتی این گزارش، نتایج طرح‌های آمارگیری و محاسبات ملی مرکز آمار ایران و آمارهای ثبتی دستگاه‌های اجرایی است.

تحلیل رشد اقتصادی همیشه نکات ارزنده‌ای در دل خود داشته است، واکاوی اجزای این شاخص نیز اطلاعات مهمی را به دست سیاست‌گذاران و پژوهشگران می‌رساند.

رشد مصرف خانوار کاهش یافت

در یکی از بخش‌های این گزارش رشد مصرف خانوار به‌عنوان یکی از مهمترین اجزای رشد اقتصادی، بررسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد برای دومین فصل متوالی در پاییز امسال مصرف خصوصی منفی شده و رشد سرمایه گذاری هم منفی شده است. این نشان می‌دهد که خانوار نه مصرف کرده و نه سرمایه گذاری، به طوری کلی دست خانوار نسبت به سال گذشته خالی‌تر شده است.

بالا رفتن این شاخص می‌تواند نشانه‌ای از رفاه بالای خانوارها باشد. با توجه به اینکه مرکز آمار رشد مصرف خانوار را به صورت حقیقی (تورم‌زدایی‌شده) ارائه می‌کند، می‌توان گفت که هر گاه این شاخص مثبت باشد یعنی مصرف خانوار افزایش یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که متأسفانه این شاخص نه تنها در پاییز امسال افزایش نیافته بلکه منفی شده است.

طبق تازه‌ترین گزارش مرکز آمار، اندازه کل مخارج صورت گرفته در اقتصاد ایران طی پاییز امسال ۱.۶ درصد نسبت به مدت مشابه در سال قبل بزرگ‌تر شده است. یعنی اگر کل هزینه‌ای که در سه ماه سوم سال در کل اقتصاد صورت گرفته را با هم جمع کنیم، به رقمی می‌رسیم که ۱.۶ درصد بزرگ‌تر از سه ماه سوم سال قبل است.

در اقتصاد، مخارج از سمت بخش‌های مختلفی صورت می‌گیرد؛ یکی از مهمترین بخش‌ها نیز خانوار و بخش خصوصی است. هر پرداختی که در راستای خرید «کالا یا خدمات» و مصرف آن از سوی خانوارها و بخش خصوصی صورت گیرد ذیل عنوان «مصرف نهایی خصوصی» یا «مصرف نهایی خانوار» قرار می‌گیرد.

مرکز آمار اطلاعات این شاخص را از بهار ۱۳۸۶ اعلام کرده است. در این بازه زمانی، بالاترین رشد مصرف خانوار ۲۵ درصد بوده که مربوط به بهار ۸۶ می‌شود. این رقم بدین معناست که اندازه مصرف خانوار در بهار این سال ۲۵ درصد بزرگ‌تر از مدت مشابه در سال قبل بوده است. با این حال، رشد مصرف خانوار با شیب تند و سرعت بالا در سال ۸۷ سقوط می‌کند. با اطلاعات موجود نمی‌توان به صورت دقیق مشخص کرد که این کاهش به دلیل کم‌شدن مصرف خانوار بوده یا ناشی از رشد شدیدی است که در فصل‌های قبل تجربه کرده است.

داده‌های آماری نشان می‌دهد که بعد از اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در سال ۸۹ دوباره رشد مصرف خانوار افزایش یافته و به نزدیک ۱۶ درصد رسیده است. این نرخ بالاترین رشد مصرف خانوار از سال ۸۶ تا ۱۴۰۳ به شمار می‌رود. این شاخص از زمان شروع اولین تحریم‌های هسته‌ای کاهش یافت و منفی شد. سپس همزمان با موج مثبت شکل‌گرفته در پی توافق برجام، به صورت تدریجی افزایش یافت. درست در زمانی که رشد مصرف خانوار به بالاترین سطح خود از سال ۹۱ به بعد قرار گرفته بود، با خروج ترامپ از برجام دوباره روند نزولی آن شروع شد و در بهار ۹۸ به منفی ۷.۵ درصد رسید.

باید توجه داشت که رشدهای مثبتی که بعد از رشدهای منفی محقق می‌شوند دقیقاً نشان‌دهنده افزایش واقعی مصرف نیستند بلکه نشان می‌دهند ظرفیتی که در گذشته خالی شده بود به صورت نسبی یا به صورت کامل پر شده است.

بنابراین الزاماً رشد مثبتی که بعد از رشدهای منفی حاصل شده به معنای بزرگ‌تر شدن سبد مصرف خانوار نیست و برای دریافتن این مسئله باید به مقادیر حقیقی مصرف رجوع کرد.

این نکته از آن جهت مهم است که در سال‌های اخیر عمدتاً رشدهای مثبت مصرف خانوار از همین جنس بوده است. برای مثال این شاخص بعد از تشدید تحریم‌های نفتی، به صورت نوسانی یک روند صعودی را شروع کرد و دوباره مثبت شد.

طبق آخرین اطلاعات موجود، رشد مصرف خانوار در پاییز امسال به منفی ۱.۵ درصد رسیده است که حکایت از کوچک‌شدن سبد مصرف نسبت به پاییز سال گذشته دارد.