دنیای اقتصاد/متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

دیپلمات ارشد اماراتی روز چهارشنبه در باغ ملی، نامه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا را تحویل سیدعباس عراقچی وزیر خارجه داد. انور محمد قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس دولت امارات متحده عربی که به منظور دیدار و رایزنی با مقامات ایران و همچنین تحویل نامه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به تهران سفر کرده، بعدازظهر چهارشنبه با وزیر امور خارجه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد. پیش از این اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با بیان اینکه قرقاش عصر چهارشنبه با عراقچی دیدار و رایزنی می‌کند، گفت که او در جریان این سفر حامل نامه ترامپ به ایران است.

به نظر می‌رسد انتخاب امارات برای انتقال این پیام به محتوای مهم این نامه باز می‌گردد. مضاف بر این، مناسبات در حال تقویت تهران و ابوظبی نیز باعث شده وزن امارات برای ایران فراتر از نقش سنتی عمان و قطر در روابط ایران و غرب باشد. با این حال هنوز مشخص نیست که لحن نامه و محتوای آن دربردارنده چه جزئیات تازه‌ای است؛ آیا همان لحن فشار حداکثری را بازتاب می‌دهد یا نه دربردارنده ملاحظات تهران به‌ویژه پس از رد مذاکره از سوی رهبر معظم انقلاب تحت فشار حداکثری است.

در همین چارچوب روز جمعه گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب ایران نوشته و نسبت به مذاکره ابراز تمایل کرده است. رئیس‌جمهور ایالات ‌متحده در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز با طرح این مساله که به «رهبر جمهوری اسلامی ایران نامه‌ای ارسال کردم»، نسبت به گفت‌وگو درباره برنامه هسته‌ای ایران ابراز تمایل کرد. البته در همان زمان نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل در پاسخ به سوال رسانه‌های آمریکایی مبنی بر دریافت این نامه اعلام کرد: «تاکنون چنین نامه‌ای دریافت نکرده‌ایم.»

پس از آن نیز یک مسوول آمریکایی توضیحی درباره نامه ترامپ به مقام معظم رهبری ارائه کرد و گفت که ترامپ این نامه را نوشته اما هنوز ارسال نشده است. در نهایت صبح روز گذشته سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در حاشیه جلسه هیات دولت با اعلام اینکه نامه ترامپ هنوز به دست ما نرسیده است، گفت که قرار است یک فرستاده از یکی از کشورهای عربی آن را در تهران تحویل دهد.

کمی پس از این صحبت‌های رئیس‌ دستگاه دیپلماسی، خبری منتشر شد در خصوص سفر انور محمود قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات متحده عربی به تهران و گفته شد که قرقاش در جریان سفر به ایران با عراقچی دیدار و رایزنی می‌کند. با وجود اینکه مشخص بود قرقاش حامل نامه ترامپ به تهران است اما اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز این موضوع را تایید کرد و گفت که قرقاش در جریان این سفر حامل نامه رئیس‌جمهور آمریکا به ایران است.

شرایط تهران برای مذاکره
در شرایطی که نامه ترامپ به تهران رسیده اکنون مساله اینجاست که آیا مذاکره‌ای بین تهران و واشنگتن انجام خواهد شد یا خیر؟ صحبت از مذاکره در شرایطی است که در یکی دو هفته اخیر اغلب مقامات ایرانی یادآور شدند که تهران در شرایط فشار و تهدید به جنگ، حاضر به گفت‌وگو با آمریکا نخواهد بود. در این راستا مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، سه‌شنبه‌شب در سخنانی تاکید کرد: «اگر ما خودمان، خودمان را تحریم نکنیم، آمریکا یا هر کس دیگری نمی‌تواند به‌راحتی ما را تحریم کند. ما باید با دنیا رابطه داشته باشیم، نمی‌خواهیم با کسی قهر کرده یا دعوا کنیم، ولی قرار هم نیست با ذلت در برابر کسی سر خم کنیم؛ ما با عزت می‌میریم ولی با ذلت نمی‌سازیم. اگر مذاکره با عزت و بر مبنای احترام و منافع متقابل باشد، می‌نشینیم حرف می‌زنیم، ولی زبان تهدید و زور به‌هیچ‌وجه برای ما قابل قبول نیست.»

همچنین سیدعباس عراقچی جمعه گذشته در حاشیه اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی در جده در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه گفت: «تا زمانی که دولت ترامپ فشار حداکثری خود را اعمال کند، ایران مذاکرات با ایالات متحده در مورد برنامه هسته‌ای خود را از سر نخواهد گرفت.» وزیر خارجه روز گذشته نیز درباره مذاکره گفت: «ما همواره درباره موضوع هسته‌ای آمادگی مذاکره از موضع برابر داشته‌ایم و درباره برجام هم مذاکره داشتیم و مذاکره ادامه دارد. آمریکا مدت‌هاست که از برجام خارج شده و با سه کشور اروپایی مذاکره داریم و به‌زودی دور جدید آن انجام می‌شود و همزمان با چین و روسیه هم مذاکره داریم. جلسه سه‌جانبه چین، ایران و روسیه در این خصوص در روزهای آینده برگزار می‌شود.»

همچنین وزیر خارجه کشورمان در نشست مشترک هم‌اندیشی و هم‌فکری با مسوولان وزارت خارجه یادآور شد که نباید به وضع موجود راضی باشیم، بلکه باید تلاش و فعالیت بیشتری داشته باشیم و به دستاوردهای بیشتر و بالاتری دست پیدا کنیم و تحرک فعال و مبتکرانه برای گره‌گشایی از مسائل و مشکلات کشور باید با قوت تداوم یابد. پیش‌تر ترامپ در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی فاکس بزینس گفته بود که دو راه درباره ایران داریم. یک راه، نظامی است. راه دیگر، رسیدن به توافق است. من خواستار توافق هستم.

فراتر از میانجی‌گری - به سوی صفحه جدید در روابط
روابط شورای همکاری خلیج فارس (GCC) و ایران طی چند سال گذشته روندی پایدار از کاهش تنش را دنبال کرده است. این روند عمدتا به دلایل اقتصادی، نیاز به ثبات منطقه‌ای برای پیگیری برنامه‌های اقتصادی و همچنین تردید کشور‌های عربی خلیج فارس نسبت به قابلیت اتکای ایالات متحده در تامین امنیت منطقه شکل گرفته است. با این حال، این عمل‌گرایی پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، به‌ویژه با رویارویی ایران و اسرائیل و با دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، مورد آزمون قرار گرفته است. در شرایط نزدیکی مجدد منطقه‌ای، کشور‌های عربی خلیج فارس ترجیح می‌دهند از سیاست «فشار حداکثری» ترامپ بر ایران فاصله بگیرند و به‌جای آن، به‌عنوان میانجی برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای عمل کنند.

تنش‌زدایی فزاینده بین ایران و اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC) در چند سال گذشته ناشی از انگیزه‌های مختلف در دو طرف است، اما اساسا مبتنی بر درک تازه و پویاتری به نسبت گذشته است. برای رهبران دولت‌های عرب خلیج فارس، نیروی محرکه این روند، اعتقاد آنها به ضرورت مسوولیت‌پذیری در قبال امنیت خودشان است، چراکه به‌طور فزاینده‌ای ایالات متحده را شریکی غیرقابل‌اعتماد در تامین امنیت منطقه‌ای می‌بینند. این نگرش احتمالا پس از رویداد‌های مربوط به موضوع به اسارت گرفته شدن چندین اسرائیلی توسط حماس در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تقویت شده است.

به طور گسترده‌تر، برنامه‌های داخلی پایتخت‌های خلیج‌فارس، به‌ویژه ریاض، برای کنار گذاشتن نفت، ثبات منطقه‌ای را پیش‌نیاز بازسازی اقتصادی قرار می‌دهد. برای ایران که به‌دلیل تضعیف متحدانش، دست برتر را ندارد، دیپلماسی منطقه‌ای که در سال‌های اخیر برای خروج از فشارهای اقتصادی یک امر عمل‌گرایانه بود، اکنون برای جلوگیری از تضعیف موقعیت ژئوپلیتیک خود یک ضرورت است.