روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

سریال “معاویه”، جدیدترین محصول کشور عربستان که در ایام ماه رمضان پخش می‌شود، با جعل تاریخ اسلام، واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است. “سازندگی” به بررسی این موضوع پرداخته است
 
گلاویژ نادری| «معاویه» پرهزینه‌ترین سریال عربستان این روزها تبدیل به مجموعه‌ای جنجالی ماه رمضان امسال شده است. سریالی که با وجود ممنوعیت پخش و نمایش در تعدادی از کشورهای منطقه از شبکه‌های ماهواره‌ای عربی و ایرانی درحال پخش است و به راحتی در دسترس قرار دارد. در ایران از همان ابتدا، انتشار، پخش و دوبله سریال ممنوع اعلام شد تا اتفاقاتی که سال گذشته درباره مجموعه «حشاشین» و انتشار آن از یکی از پلتفرم‌ها رخ داد دوباره تکرار نشود. کشورهای عربی و در رأس آنها عربستان در این سال‌ها که ما هیچ سریال تماشایی در ماه رمضان نداریم و مدیران تلویزیون دل به «محفل» خوش کردند و از تماشاگر میلیونی آن می‌گویند، برنامه‌های پیچیده و مهمی را برای این ماه در نظر می‌گیرند. آنها سال گذشته سریال «حشاشین» را با هدف تطهیر حسن صباح و تغییر باور مسلمانان نسبت به این رهبر فرقه فاطمیان به صورت گسترده پخش کردند و حالا به سراغ معاویه رفتند و در پی این هستند که تصویر تازه‌ای از او در اذهان مسلمانان شیعه و سنی به وجود بیاورند. برخلاف مدیران تلویزیونی ما که خود را بی‌نیاز از ساخت چنین مجموعه‌های استراتژیکی می‌دانند و حتی در ساخت سریال‌های اینچنینی درباره شخصیت مهم سیاسی مانند سردار شهید حاج قاسم سلیمانی هم هیچ وسواس و سختگیری از خود نشان نمی‌دهند، حالا با سریالی ۱۰۰ میلیون‌دلاری مواجه شدند که درصدد است تاریخ اسلام و چگونگی نفوذ آن در منطقه و آفریقا و آسیای میانه به روایت خود به تصویر درآورد.

این سریال از ابتدای پخش به دلیل تبلیغات گسترده‌ای که درباره آن صورت گرفت و البته ممنوعیت‌هایی که شامل حال آن شد، در فضای مجازی جنجال‌های بسیاری به پا کرد و همچنان هم محل بحث و تحلیل است.
شبکه ام‌بی‌سی عربستان که این سریال را تولید کرده، اعلام کرد این مجموعه با دوبله و زیرنویس‌های کشورهای منطقه به زودی پخش خواهد شد. همه اینها نشان می‌دهد که عربستان از هیچ تلاشی برای دیدن شدن بیشتر این مجموعه نمی‌گذرد و به هر قیمتی که شده، سریالی که ۱۰۰ میلیون دلار به پای آن ریخته را طوری به نمایش می‌گذارد که تماشاگر حداکثری داشته باشد. اما «معاویه» چه تصویری از اسلام و تاریخ آن به تصویر می‌کشد؟
این سریال توسط خالد صلاح، روزنامه‌نگار مصری نوشته شده و طارق‌العریان، فیلمساز فلسطینی-آمریکایی آن را کارگردانی کرده است. خالد صلاح، نویسنده مجموعه در پاسخ به انتقاداتی که درباره نمایش «معاویه» مطرح شده، گفت که هدفش ارائه روایت خاصی نبوده و تاریخ را سیاه‌وسفید ننوشته و به معاویه تنها به‌عنوان یک فرمانروا نگاه نکرده، بلکه فردی را تصویر کرده است که اشتباه هم داشته و مانند همه کسانی که پیش از او آمدند، به سرنوشت خود دچار شده است.
در واقع او «معاویه‌»‌ای را به نمایش گذاشته که حتی پیش از مسلمان شدن پدرش ابوسفیان به اسلام درمی‌آید! درست در زمانی که پیامبر درحال ورود مکه است؛ او وضو می‌گیرد و اسلام می‌آورد و این درحالی است که پدرش ابوسفیان در آن زمان مسلمان نشده و تنها از سوی پیامبر امان‌نامه دریافت کرده بود. کارگردان و نویسنده سریال بنا بر توصیه و سفارش‌هایی که به او شده از همان دوره کودکی نشان می‌دهد که معاویه چنان از ضمیر پاک و ناخودآگاه بی‌آلایشی برخوردار بوده که با سوالاتی که از پدرش درباره پیامبر و نحوه دعوتش به اسلام می‌پرسد، نشان می‌دهد که قلباً مومن بوده و ظرفیت زیادی برای پذیرش دین اسلام دارد. او در واقع از کودکی با ابوسفیان پدرش و هندجگرخوار مادرش در دشمنی و مخالفت با پیامبر زاویه دارد و گرایش به اسلام داشته است.
در واقع کارگردان، معاویه را از صحابی نزدیک و وفادار به پیامبر نشان می‌دهد که به واسط هوش، ذکاوت، سیاست و صداقتش به‌عنوان یکی از کاتبان وحی انتخاب شده و این وظیفه خطیر را برگردن می‌گیرد. این سریال تصویر خوبی از خلفای سنی هم به نمایش می‌گذارد و آنان را از یاران اصلی پیامبر نشان می‌دهد که ارتباط صمیمانه‌ای با حضرت علی‌(ع) دارند.

اما فارغ از همه مضامینی که این سریال در برمی‌گیرد که داستان تماماً در خدمت بهسازی تصویر معاویه در اذهان مسلمانان است و او را یکی از بهترین خلفای اسلام نشان می‌دهد که خدمات بسیاری به اسلام و بسط و گسترش آن به سرزمین‌های دور دارد. ساختار مجموعه طوری است که اعراب پیش از هجرت پیامبر را آنچنان پیشرفته و متمول نشان می‌دهد که گویی تاریخ را بیش از یکصد سال جابه‌جا کرده‌اند و اعراب بادیه‌نشین، زندگی شهرنشینی و متجدد دارند. معاویه روی تختی که با پرده‌های اطلس پوشیده شده به دنیا می‌آید! او را در همان بدو تولد در حوله‌ای خط‌دار می‌پوشانند، درحالی که در آن دوره چیزی به شکل حوله با بافت برجسته و خط‌دار وجود نداشته و از کرباس استفاده ‌می‌کردند. معاویه در اتاقی جداگانه روی تخت خوابی با پایه‌های کنگره‌ای به خواب می‌رود درحالی که میز عسلی در کنار تختش گذاشته شده و ملحفه‌های راه‌راه و گلدار روی تختش را پوشانده است! تصویری که از دمشق در همان ابتدای سریال به نمایش گذاشته می‌شود، آنقدر عجیب‌وغریب است که نمی‌توان هیچ شهری را در آن دوره به این شکل و شمایل تصور کرد. شهری که تمامی خانه‌هایش بلند و دو طبقه است با شیروانی‌های سفالی ورنگی و ایوان‌هایی که بی‌شباهت به روف‌گاردن‌های فعلی نیست. اینها همه تصاویر جعلی است که دورانی که اعراب در بادیه زندگی می‌کردند و به هیچ وجه از چنین امکاناتی در زندگی برخوردار نبود.

همه اینها را اضافه کنید به لباس‌های ابوسفیان و معاویه و دیگر سران عرب که لباس‌ها و چکمه‌های با پارچه‌های ابریشمی و چند رنگ به تن دارند و زنان‌شان لباس‌ها و پوششی می‌پوشند که در سریال‌ها و فیلم‌های مذهبی دیده نشده است.
این سریال درحالی با چنین شکل و شمایلی ساخته و پرداخته شده که ما هنوز شاهکار مصطفی عقاد با نام «فرستاده» را از خاطر نبردیم و همزمانی آن فیلم سینمایی با دوره‌ای که این سریال آن را روایت می‌کند، به خوبی می‌تواند معیاری برای درک اشتباهات و خطاهای این مجموعه باشد.

با همه اینها «معاویه» درحالی از شبکه‌های عربی درحال پخش است که عراق هم مانند ایران انتشار آن را ممنوع اعلام کرده و در مصر از سوی برخی شخصیت‌های مذهبی به دلیل نحوه به تصویر کشیدن شخصیت‌های تاریخی اسلام مورد انتقاد قرار گرفته است. دو سال پیش، مقتدی صدر، روحانی برجسته شیعه و چهره سیاسی عراق از شبکه ام‌بی‌سی خواسته بود که تولید این سریال را متوقف کند. در واکنش به این سریال، شبکه العاشر عراق تهدید کرد که برنامه‌ای درباره ابولؤلؤ (پیروز نهاوندی)، فردی که عمربن خطاب را به قتل رساند، تولید خواهد کرد.

عربستان به خاطر بروز چنین واکنش‌های اقدام به تغییر برخی از صحنه‌ها و سانسور سریال کرد. به همین دلیل کارگردانش طارق‌العریان، خواستار حذف نامش از تیتراژ این سریال جنجالی شد. احمد مدحت، کارگردان مصری که ساخت قسمت‌هایی از این سریال را بر عهده داشته، فاش کرد که طارق‌العریان دیگر کارگردان مشهور این سریال خواستار حذف نامش از تیتراژ این اثر شده با وجود اینکه در مراحل فیلم‌برداری آن حضور داشته است. مدحت در گفت‌وگویی تلویزیونی اعلام کرد که العریان به دلیل ناراحتی از حذف برخی صحنه‌ها هنگام بازبینی‌های نهایی، تصمیم گرفته، نام خود را از سریال کنار بگذارد. او همچنین تاکید کرد که خود را در این ماجرا درگیر نمی‌داند و همچنان برای العریان احترام زیادی قائل است.
حذف نام العریان از تیتراژ ابتدایی و انتهایی سریال، واکنش‌های زیادی را در فضای مجازی برانگیخت. مدحت توضیح داد که این مجموعه تحت بررسی‌های گسترده «هیات علمای» عربستان قرار گرفته و در نتیجه تغییرات زیادی در آن اعمال شده است. او افزود که پس از توقف تولید، کارگردانی این پروژه را بر عهده گرفته و آن را احیا کرده است. به گفته او، تهیه‌کنندگان بودجه بالایی برای این اثر در نظر گرفته بودند و بر دیدگاه هنری خود پافشاری می‌کردند که همین موضوع باعث ناراحتی العریان شد.
همه اینها نشان می‌دهد که عربستان نمی‌خواهد «معاویه‌»اش موجب بروز اختلافات شدید میان شیعه و سنی شود اما با این وجود در پی این است که شخصیت‌های تاریخی‌اش را با شمایلی تازه به مسلمانان نشان دهد و ذهنیت منفی که درباره آنها وجود دارد را از اذهان پاک کند.

فعلاً که استقبال از ‌«معاویه» نشان می‌دهد، عربستان به هدفی که در نظر داشته تا اندازه‌ای دست پیدا کرده و ۱۰۰ میلیون دلارش را بی‌جهت هدر نداده است. بن‌سلمان، ولیعهد این کشور به خوبی از تاثیر هنر بر مردم مطلع است و می‌داند با سینما، موسیقی و… چطور می‌توان اذهان مردم و به‌خصوص مسلمانان را به تسخیر خود درآورد، پیش از آنکه نیاز به هر اقدام نظامی و جنگی باشد. او نشان داده که بیش از جنگ به صلح و هنر نیاز دارد و می‌تواند از این طریق و با هزینه و خسارت کمتر به آنچه می‌خواهد دست یابد و چشم‌اندازی را که برای خود کشور و منطقه‌اش ترسیم کرده به راحتی و بدون دردسر ترسیم و عینی کند.