هم میهن/متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

شهاب شهسواری| دولت دونالد ترامپ در نخستین هفته‌های کار خود اعلام کرد که سیاست فشار حداکثری را علیه ایران از سر می‌گیرد. به گفته مقام‌های آمریکایی هدف از این سیاست مسدود کردن مسیرهای دسترسی ایران به منابع مالی خارجی است. یکی از مسیرهای اصلی دسترسی ایران به منابع ارزی، مناسبات تجاری با عراق است. وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا در گفت‌وگوی تلفنی با محمدشیاع سودانی، نخست‌وزیر عراق خواستار قطع تمامی مناسبات اقتصادی و تجاری میان تهران و بغداد شده‌بود. آمریکا اعلام کرد که معافیت تحریمی برای واردات برق عراق از ایران را تمدید نمی‌کند.

در طول ماه‌های آینده آمریکا قطعاً تلاش خود را برای کاهش روابط تهران و بغداد تشدید خواهد کرد و همچنین در انتخابات پیش روی عراق که پاییز سال آینده برگزار می‌شود، آمریکایی‌ها به دنبال تاثیرگذاری بر نتیجه انتخابات خواهند بود تا دولتی در عراق انتخاب شود که از آمریکا در مورد ایران حرف‌شنوی داشته‌باشد. در این خصوص با محمدصالح صدقیان، تحلیل‌گر مسائل عراق گفت‌وگو کردیم.

صدقیان معتقد است که گروهی در عراق وجود ندارد که توانایی کسب اکثریت کرسی‌های پارلمان را داشته‌باشد تا آمریکایی‌ها بتوانند برای تغییر سیاست بغداد نسبت به تهران روی آن تکیه کنند. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «هم‌میهن» را با محمدصالح صدقیان، تحلیل‌گر مسائل عراق مطالعه می‌کنید.

‌همزمان با ازسرگیری کارزار فشار حداکثری علیه ایران، دولت دونالد ترامپ فشار را بر دولت عراق برای کاهش روابط با ایران تشدید کرده‌است. از جمله اینکه دولت آمریکا اعلام کرد که معافیت تحریمی عراق برای خرید برق از ایران را تمدید نخواهد کرد. به نظر می‌رسد که هدف نهایی واشنگتن قطع روابط دوستانه ایران و دولت عراق باشد. فکر می‌کنید واکنش مقام‌های عراقی به خواست آمریکا برای کاهش نفوذ ایران در عراق چه خواهد بود؟

اول باید دقت کنید که این سیاست فشار حداکثری، فقط به ایران وارد نمی‌شود، بلکه به کل مناطقی که شیعیان در آن زندگی می‌کنند، وارد می‌شود. در ظاهر گفته‌می‌شود که فشار حداکثری علیه ایران است، اما واقعیت این است که سیاست فشار حداکثری علیه شیعیان است؛ در لبنان، در سوریه، در عراق، در یمن و در ایران در چارچوب تحریم‌ها به شیعیان فشار وارد می‌شود. عدم تمدید معافیت تحریمی برای صادرات برق ایران به عراق، به معنی افزایش فشار بر دولت عراق است که در اختیار شیعیان قرار دارد.

واقعیت این است که این فشارها، انتقام همبستگی و ایستادگی شیعیان در سراسر منطقه در کنار مردم غزه در مقابل اسرائیل است. هم در جنوب لبنان، هم حشدالشعبی در عراق و هم انصارالله در یمن به علاوه جمهوری اسلامی ایران، تلاش کردند تا از مردم غزه حمایت کنند.

مسئله برق برای عراق بسیار اهمیت دارد. در حال حاضر تنها کشوری که برای تامین برق می‌تواند به عراق کمک کند، جمهوری اسلامی ایران است. حتی در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، در سفر مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا به عراق، از دولت وقت عراق خواسته‌شد که به دنبال جایگزینی برای ایران برای تامین برق و گاز باشند. آن زمان هم عراق نتوانست جایگزینی پیدا کند، نه ترکیه و نه کشورهای همجوار عربی عراق چه از لحاظ اتصال شبکه برق و چه از نظر انرژی مازاد بر نیاز برای صادرات به عراق، امکان نداشتند.

اگر خواست آمریکا اجرایی شود و صادرات برق ایران به عراق متوقف شود، مشکلات بسیار زیادی برای شهروندان عراقی ایجاد می‌شود. به تدریج فصل گرما شروع می‌شود و در فصل بهار نیاز به برق به شدت روند تصاعدی پیدا می‌کند. جالب اینجاست که گرم‌ترین نقاط عراق، که دقیقاً مصرف‌کننده برق صادراتی ایران هم هستند، ۹ استان شیعه‌نشین جنوب عراق هستند.

اخیراً اردن اندکی برق به استان الانبار عراق صادر می‌کند، که خب آن منطقه در غرب عراق منطقه‌ای سنی‌نشین است. در واقع همین‌جا هم می‌بینیم که هدف فشار حداکثری مستقیماً شیعیان هستند، وگرنه صادرات برق از سوی اردن به مناطق سنی‌نشین برای آمریکا هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما هم شیعیان ایران و هم شیعیان عراق باید تحت فشار بیشتر قرار بگیرند، یعنی عراقی‌ها از برق محروم شوند و ایرانی‌ها از درآمدهای صادراتی. در نتیجه همانگونه که عرض کردم، کارزار فشار حداکثری، فقط روی جمهوری اسلامی ایران نیست، بلکه روی شیعیان عراقی و دولت عراق هم وارد می‌شود.

‌دولت عراق در منطقه متحد ایران شناخته‌می‌شود. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که در انتخابات پاییز سال آینده عراق آمریکا چندان تمایلی ندارد که بار دیگر جریان اطار تنسیقی (چارچوب هماهنگی شیعیان عراق) و نامزد مورد حمایت آنها قدرت را در اختیار بگیرد. پیش‌بینی شما از انتخابات آینده عراق چیست؟ آیا رقیب جدی برای اطار تنسیقی به عنوان فراکسیون اصلی پارلمان و محمدشیاع سودانی به عنوان نخست‌وزیر وجود دارد؟

محمدشیاع سودانی در داخل عراق کارنامه خوبی دارد و مردم نسبتاً از عملکرد او، به‌خصوص در مقایسه با دولت‌های پیشین، رضایت دارند اما مسئله‌ای بزرگ‌تر از انتخابات وجود دارد. واقعیت این است که براساس قانون اساسی عراق، دولت در اختیار شیعیان است، حالا سودانی نخست‌وزیر باشد یا هر کسی دیگر، به هر حال نخست‌وزیر از میان شیعیان انتخاب می‌شود، اکثریت پارلمان هم در اختیار شیعیان است و اکثریت مردم عراق هم شیعه هستند. الان فشار روی شیعیان است. هدف راهبردی آمریکایی‌ها ساقط کردن سلطه شیعیان در عراق است.

یکی از نخستین راه‌های تضعیف شیعیان در عراق قطع رابطه آنها با ایران است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، دو هفته پیش در تماس تلفنی با محمدشیاع سودانی در همین مورد با نخست‌وزیر عراق در همین موضوع گفت‌وگو کرد و به او گفت که اگر عراق می‌خواهد از کمک‌های آمریکا بهره‌مند شود، باید رابطه خود را با ایران قطع کند. در همین گفت‌وگوی تلفنی، وزیر خارجه آمریکا بار دیگر تاکید کرده‌بود که عراق برای تامین برق و گاز خود به دنبال جایگزینی برای ایران باشد.

نکته اینجاست که حتی محمدشیاع سودانی از آمریکا خواست که خود این کشور مسئولیت تامین انرژی مورد نیاز عراق را بر عهده بگیرد که وزیر خارجه آمریکا گفته‌است امکان این کار را ندارد. هر شخصیت دیگر عراقی از میان شیعیان که در انتخابات بعدی نخست‌وزیر شود، با همین مطالبات از سوی آمریکا مواجه خواهد شد. آمریکایی‌ها سرسختانه دنبال قطع رابطه عراق و ایران هستند. هیچ دولتی در عراق، به دلایل روشن و متعدد، نمی‌تواند با ایران قطع رابطه کند. من بعید می‌دانم دولت سودانی یا غیرسودانی بتواند مطالبات ترامپ را در مورد ایران عملی کند.

‌آیا فکر می‌کنید که مانند دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ما بار دیگر شاهد تبدیل شدن عراق به کانون درگیری میان ایران و آمریکا و شیعیان عراقی و آمریکا باشیم یا نه؟

خود آمریکا نمی‌خواهد که مستقیماً در مسائل عراق درگیر باشد و مجبور به حضور نظامی در عراق باشد. من اطلاع دقیق دارم که ایران هم نمی‌خواهد که عراق کانون مقابله تهران و واشنگتن باشد. این مسئله را جمهوری اسلامی ایران بارها در مذاکرات با طرف‌های غربی مورد تاکید قرار داده‌است. حتی در مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا که در دوران نخست‌وزیری نوری مالکی انجام شد، ایران به طور واضح به آمریکایی‌ها اعلام کرد که ایران تمایلی ندارد عراق کانون درگیری دو کشور باشد.

وقایعی که سال ۲۰۱۹ در عراق به انتفاضه تشرین مشهور شد و نهایتاً به درگیری‌های سنگین میان نیروهای مقاومت عراقی و آمریکا منجر شد، با تحریک خود آمریکایی‌ها آغاز شد. آمریکایی‌ها با استفاده از عواملی که در عراق داشتند، خیزشی را به راه انداختند که نهایتاً به ساقط شدن حکومت عادل عبدالمهدی منجر شد. هدف آمریکا این است که عراق از محدوده نفوذ ایران خارج شود. دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ همین مسیر را دنبال کرد، الان هم به دنبال تکرار همان سیاست است و می‌خواهد که عراق از ایران دور شود.

‌به هر حال در عراق هم سیاستمدارانی هستند که یا با آمریکا نزدیک هستند و یا با نفوذ ایران در عراق مخالف هستند. فکر می‌کنید آنها بتوانند در دوره جدید قدرت بگیرند؟

من در میان شیعیان عراقی فرد و گروهی را نمی‌بینم که چنین قدرتی داشته‌باشد، در بین سنی‌ها ممکن است افرادی باشند که آنها هم به دلیل ساختار قدرت در عراق نمی‌توانند مقام نخست‌وزیری را بر عهده بگیرند.

‌شخصیت‌هایی مانند ایاد علاوی و امثال آن چطور؟

بعید می‌دانم. آقای علاوی از همان ابتدای سقوط حکومت صدام حسین به دنبال رسیدن به قدرت بود، اما خب هرگز نتوانست رای مردم را به دست بیاورد. او الان هم یک تشکل سیاسی جدید ایجاد کرده‌است که این تشکل هم ائتلافی با سیاستمداران اهل تسنن است.

‌چهره شناخته‌شده شیعه دیگری وجود دارد که بتواند به قدرت برسد و خواسته‌های آمریکا را دنبال کند؟

مثلاً چه کسی؟ شما کسی در ذهن‌تان هست؟

‌من از شما می‌پرسم، شما کسی را می‌شناسید؟

من بعید می‌دانم. در عراق الان بزرگ‌ترین تشکیلات شیعه که داریم اطار تنسیقی است که جمع گروه‌های شیعه عراقی از جمله نوری مالکی، حیدر عبادی، عمار حکیم، قیس خزعلی و هادی عامری عضو آن هستند. این گروه بود که محمدشیاع سودانی را برای نخست‌وزیری نامزد کرد. من بعید می‌دانم هیچ گروه شیعه دیگر عراقی باشد که بتواند اکثریت پارلمان را در اختیار بگیرد.

‌مقتدی صدر اگر تصمیم بگیرد در آستانه انتخابات پاییز سال آینده به سیاست بازگردد، چطور؟ آیا او می‌تواند اکثریت را در اختیار بگیرد؟

مقتدی صدر هم به تنهایی نمی‌تواند. در انتخابات پیشین تلاش کرد، اما به اندازه کافی کرسی به دست نیاورد که بتواند بدون همکاری اطار تنسیقی دولت تشکیل دهد و نهایتاً منصرف شد.

‌اگر فرض کنیم که مقتدی صدر به سیاست برگردد و با ایجاد ائتلافی بتواند قدرت را به نخست‌وزیر مطلوب خودش واگذار کند، آیا حاضر می‌شود علیه ایران با ترامپ همکاری کند؟

من باور دارم که مردم عراق چنین چیزی را قبول نخواهند کرد. مقتدی صدر می‌تواند با ترامپ همکاری کند، اما ضد جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند همکاری کند. همه نخست‌وزیران عراق پس از سال ۲۰۰۳ با آمریکا همکاری کرده‌اند. همین حالا هم محمدشیاع سودانی با آمریکا همکاری نزدیکی دارد، بغداد و واشنگتن معاهده جامع همکاری دارند که در همه زمینه‌ها همکاری میان عراق و آمریکا وجود دارد. اما من بعید می‌دانم هیچ نخست‌وزیری در عراق حاضر باشد علیه منافع جمهوری اسلامی ایران با ترامپ همکاری کند.