دیپلماسی ایرانی/متن پیش رو در دیپلماسی ایرانی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

دستگیری اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، نه فقط یک واقعه‌ی حقوقی، بلکه نقطه‌ی عطفی در سیاست ترکیه است؛ رویدادی که می‌تواند مسیر یک دهه‌ی آینده‌ی این کشور را تغییر دهد. این دستگیری نتیجه‌ی ماه‌ها تلاش مقامات قضایی و امنیتی تحت امر رئیس‌جمهور ترکیه بود؛ تیمی متشکل از وکلا، دادستان‌ها و کارشناسان اطلاعاتی که بالاخره توانستند فردی را که تاکنون بارها از چنگال اتهامات گریخته بود، به دام بیندازند.
 
پس از بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، فضای سیاسی و اجتماعی این شهر به‌شدت متشنج شد. مردم و دانشجویان معترض، خیابان‌های استانبول را به صحنه اعتراض تبدیل کردند و در برابر مقر حزب جمهوری‌خواه خلق گرد هم آمدند. صدای شعارهایشان در میان ساختمان‌های شهر پیچید و درخواست آزادی شهردار بازداشت‌شده را فریاد زدند. به گزارش شرق، پلیس در واکنش به این تجمعات، از ماشین‌های آب‌پاش برای پراکنده کردن معترضان استفاده کرد. در همین حال، مقامات استانبول تدابیر امنیتی گسترده‌ای را در سطح شهر به اجرا گذاشتند. متروها تعطیل شدند، خیابان‌های اصلی بسته شدند و اعلام شد که هرگونه تجمع عمومی تا چهار روز آینده ممنوع است. به گفته استانداری، این محدودیت‌ها با هدف جلوگیری از ناآرامی‌های بیشتر و حفظ نظم عمومی اعمال شده است.

در عرصه اقتصادی نیز این بحران بی‌تأثیر نماند. بازار ارز ترکیه واکنش شدیدی نشان داد و ارزش لیر برای نخستین‌بار به پایین‌ترین سطح خود در برابر دلار آمریکا سقوط کرد. صبح چهارشنبه، هر دلار آمریکا برای لحظاتی از مرز ۴۰ لیر عبور کرد و پس از آن در سطح ۳۹.۶۳ تثبیت شد. این کاهش شدید ارزش پول ملی ترکیه، نگرانی‌ها درباره آینده اقتصادی این کشور را افزایش داده است. در این میان، حزب جمهوری‌خواه خلق، که امام‌اوغلو از چهره‌های برجسته آن محسوب می‌شود، بازداشت وی را اقدامی کاملاً سیاسی دانسته و از آن به‌شدت انتقاد کرده است. اوزگور اوزل، رئیس این حزب، اعلام کرده که برای پیگیری این موضوع راهی استانبول خواهد شد. با تداوم تنش‌ها، حالا بسیاری از مردم ترکیه چشم‌انتظارند تا ببینند سرنوشت امام‌اوغلو و تحولات سیاسی کشورشان به کجا خواهد انجامید.

بحران در استانبول؛ بازداشت رقیب سرسخت اردوغان و طوفانی در سیاست ترکیه
در میانه تنش‌های سیاسی ترکیه، خبر بازداشت «اکرم امام‌اوغلو»، شهردار استانبول، موجی از واکنش‌ها را در داخل و خارج از این کشور به همراه داشت. امام‌اوغلو، که به عنوان یکی از جدی‌ترین رقبای «رجب طیب اردوغان» در نظر گرفته می‌شود، صبح امروز با یورش ناگهانی نیروهای امنیتی به خانه‌اش دستگیر شد. انتشار ویدیویی کوتاه از لحظات حضور پلیس در مقابل منزل او، فضای ترکیه را بیش از پیش ملتهب کرد. در این ویدیو، امام‌اوغلو که آرام اما مصمم به نظر می‌رسید، خطاب به مردم گفت که «صدها نیروی پلیس به در خانه‌ام آمده‌اند. آن‌ها به درب منزل من می‌کوبند. این ماجرا را به قضاوت ملت می‌سپارم.» این سخنان به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد و مردم خشمگین را به خیابان‌های استانبول کشاند. بسیاری از تحلیلگران این اقدام را نه یک بازداشت ساده، بلکه حرکتی حساب‌شده برای حذف امام‌اوغلو از صحنه سیاست ترکیه ارزیابی کرده‌اند.

اتهام‌ها و واکنش‌ها
دادستانی استانبول در بیانیه‌ای اعلام کرد که شهردار استانبول با اتهاماتی همچون فساد مالی، ارتباط با یک گروه تروریستی و دستکاری در مناقصات دولتی روبه‌رو است. اما حامیان او این اتهامات را سناریویی سیاسی برای کنار زدن جدی‌ترین رقیب اردوغان می‌دانند. حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) این بازداشت را «کودتایی علیه آینده سیاسی ترکیه» توصیف کرده و رهبر این حزب، اوزگور اوزل، اعلام کرده است که «مردم اجازه نخواهند داد دموکراسی قربانی جاه‌طلبی‌های اردوغان شود.» البته فشارها علیه امام‌اوغلو تنها به این بازداشت محدود نشد. یک روز پیش از این اتفاق، دانشگاه استانبول مدرک تحصیلی او را فاقد اعتبار اعلام کرد؛ تصمیمی که می‌تواند او را از حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری محروم کند. طبق قانون اساسی ترکیه، داشتن مدرک دانشگاهی یکی از شروط اصلی برای نامزدی در این انتخابات است.

یک بحران آشنا برای امام‌اوغلو
این نخستین بار نیست که اکرم امام‌اوغلو با فشارهای قضایی روبه‌رو می‌شود. در سال ۲۰۲۳، او به دلیل اظهاراتی علیه مقامات کمیته انتخاباتی ترکیه به «توهین» متهم و از شرکت در انتخابات محروم شد. اما این بار، فشارها فراتر از یک پرونده قضایی ساده است. بازداشت او در شرایطی اتفاق افتاده که حزبش قصد داشت او را به عنوان نامزد اصلی در رقابت با اردوغان معرفی کند. با این حال، امام‌اوغلو در پیامی کوتاه تأکید کرده که تسلیم نخواهد شد و تایکد کرد که «ما برای آینده‌ای روشن‌تر ایستاده‌ایم و از این مسیر عقب‌نشینی نمی‌کنیم.» در روزهای آینده، چگونگی واکنش دولت، مردم و احزاب سیاسی به این بحران می‌تواند سرنوشت صحنه سیاسی ترکیه را دستخوش تغییرات جدی کند. آیا این اقدام اردوغان، قدرت او را تثبیت خواهد کرد یا موجی از مخالفت‌ها را علیه او برمی‌انگیزد؟ تنها زمان پاسخ این پرسش را خواهد داد.

نقطه عطف در سیاست ورزی ترکیه
پیرو انچه گفته شد، محمدعلی دستمالی هم طی نوشتاری تحلیلی به همین موضوع می پردازد و باور دارد که دستگیری اکرم امام اوغلو، شهردار استانبول، نه فقط یک واقعه‌ی حقوقی، بلکه نقطه‌ی عطفی در سیاست ترکیه است؛ رویدادی که می‌تواند مسیر یک دهه‌ی آینده‌ی این کشور را تغییر دهد. در ادامه مطلب آمده که این دستگیری نتیجه‌ی ماه‌ها تلاش مقامات قضایی و امنیتی تحت امر رئیس‌جمهور ترکیه بود؛ تیمی متشکل از وکلا، دادستان‌ها و کارشناسان اطلاعاتی که بالاخره توانستند فردی را که تاکنون بارها از چنگال اتهامات گریخته بود، به دام بیندازند.

دادگاه ادعا کرده که امام اوغلو در سال ۱۹۹۰ با استفاده از مدارک جعلی به دانشگاه استانبول راه یافته و در چندین پرونده‌ی مالی نیز دست داشته است. این در حالی است که حتی نزدیک‌ترین یاران اردوغان نیز این اتهامات را باور ندارند. مسئله زمانی پیچیده‌تر می‌شود که بدانیم بررسی قانونی مدرک لیسانس خود اردوغان هیچ‌گاه به سرانجام نرسیده است. همزمان با این وقایع، ترکیه در بحران اقتصادی عمیقی فرو رفته است؛ تورم سرسام‌آور، افزایش نرخ دلار تا ۳۷ لیره و افول جایگاه جهانی، فضای سیاسی را متشنج‌تر کرده و در نظرسنجی‌ها، امام اوغلو از اردوغان پیشی گرفته است. شاید همین تهدید باعث شده که حزب عدالت و توسعه برای حذف او وارد میدان شود.

جدال کهنه‌ و معادلات تازه
امام اوغلو و اردوغان هر دو از منطقه‌ی کارادنیز می‌آیند، جایی که ساکنانش روحیه‌ی سرسخت و پیروزمندانه‌ای دارند. این منطقه که از گذشته نقشی مهم در سیاست و اقتصاد استانبول ایفا کرده، حالا در مرکز یک رقابت بی‌سابقه قرار گرفته است. نبرد میان این دو چهره‌ی سیاسی از سال ۲۰۱۹ آغاز شد، زمانی که امام اوغلو توانست با وجود تمام حمایت‌های دولتی از بنعلی ییلدرم، او را در انتخابات شهرداری شکست دهد. اردوغان که از این نتیجه شوکه شده بود، انتخابات را ابطال کرد، اما در رأی‌گیری مجدد نیز امام اوغلو پیروز شد، آن هم با اختلافی بیشتر.

از آن زمان، فشارها بر او افزوده شد؛ از تلاش برای تخریب چهره‌اش در رسانه‌ها تا پرونده‌سازی‌های مختلف. حتی زمانی که با سفیر انگلیس دیدار کرد، او را به جاسوسی متهم کردند، اما به دلیل ضبط کامل مکالمات، این اتهام ناکام ماند. تلاش‌های مداوم اردوغان برای حذف این سیاستمدار مردمی، در نهایت به انتخابات ۲۰۲۴ رسید، جایی که امام اوغلو بار دیگر توانست نامزد مورد حمایت رئیس‌جمهور را شکست دهد. این پیروزی نشان داد که اردوغان، دیگر محبوبیت پیشین خود را ندارد.

سه تهدید بزرگ برای امام اوغلو
اکنون که شهردار استانبول بازداشت شده، سه خطر جدی او را تهدید می‌کند:
1- برکناری از مقام شهرداری، اقدامی که در گذشته نیز برای حذف مخالفان سیاسی استفاده شده است.  2- حبس طولانی‌مدت، بر اساس پرونده‌هایی که بسیاری آن را سناریویی طراحی‌شده توسط حزب حاکم می‌دانند. 3- ممنوعیت فعالیت سیاسی، سرنوشتی که سیاستمداران بزرگی همچون نجم‌الدین اربکان و بلنت اجویت نیز تجربه کرده‌اند. اگر این حکم اجرایی شود، امام اوغلو دیگر حتی اجازه‌ی شرکت در انتخابات را نخواهد داشت.

چرا اردوغان از امام اوغلو می‌ترسد؟
دلایل بسیاری وجود دارد که نشان می‌دهد چرا اردوغان از این سیاستمدار جوان هراس دارد:

فن سخنوری: اردوغان همواره به مهارت‌های خطابه‌ای خود افتخار می‌کرد، اما اکنون قدرت سخنرانی‌هایش کاهش یافته، در حالی که امام اوغلو، پرانرژی، خوش‌بیان و محبوب است.

پیشینه‌ی اقتصادی: برخلاف اردوغان که ثروت او و خانواده‌اش همواره محل بحث بوده، امام اوغلو از خانواده‌ای ثروتمند است و نیازی به قدرت برای کسب دارایی ندارد.

پایگاه مردمی گسترده: اردوغان بیشتر بر محافظه‌کاران تکیه دارد، اما امام اوغلو توانسته از مسلمانان، ملی‌گراها، سکولارها، علویان و کردها حمایت بگیرد.

نگاه به غرب: اردوغان ترکیه را از اروپا دور کرده، اما امام اوغلو وعده‌ی بازگشت به سیاست‌های همگرایی با اتحادیه‌ی اروپا را داده است.

تغییر نظام سیاسی: امام اوغلو وعده داده که در صورت پیروزی در انتخابات، دوباره نظام ریاستی را به پارلمانی بازگرداند.

سناریوهای آینده
این تحولات در شرایطی رخ داده که ترکیه در نقطه‌ای حساس قرار دارد. از یک سو، حزب عدالت و توسعه به دنبال حفظ قدرت است و احتمال دارد با همراهی نمایندگان کرد، قانون اساسی را تغییر دهد تا اردوغان یک بار دیگر نامزد انتخابات شود. از سوی دیگر، گزینه‌هایی مانند هاکان فیدان، ابراهیم کالن و حتی سلجوق بیرقدار (داماد اردوغان) به عنوان جانشینان احتمالی مطرح شده‌اند. اما اگر مخالفان بتوانند متحد شوند و بحران اقتصادی تشدید شود، شکست اردوغان همچنان محتمل خواهد بود.

ترکیه، به عنوان کهن‌ترین جمهوری خاورمیانه، همواره سیاستی پرجنب‌وجوش و انتخاباتی پویا داشته است. با این حال، اگر حذف امام اوغلو عملی شود، مسیر دموکراسی در این کشور وارد فاز جدیدی خواهد شد؛ فازی که شاید ترکیه را به دوران تاریک‌تری سوق دهد. حالا همه‌ی نگاه‌ها به آینده‌ی این کشور دوخته شده است: آیا اردوغان و حزبش قدرت را در دست خواهند گرفت یا امام اوغلو و دیگر مخالفان راهی برای تغییر این معادله خواهند یافت؟