فارس/ در ایام نوروز، اگر گذرتان به قزوین افتاد، سری به خیابان تاریخی این شهر بزنید؛ نخستین خیابان ایران که توسط شاه‌تهماسب صفوی نام‌گذاری شد و بعدها به خیابان سپه و سپس شهدا تغییر نام یافت.

در گذشته قزوین به دلیل موقعیت استراتژیک خود، به‌عنوان گذرگاهی مهم به سمت طبرستان و دریای مازندران، از اهمیت فراوانی برخوردار بود. خیابان سپه قزوین، نخستین خیابانی است که در دوران صفوی توسط ایرانیان ساخته شد و از آن به‌عنوان اولین خیابان مدرن ایران یاد می‌شود.

این خیابان در دوره صفوی و در زمان پایتختی قزوین احداث شد و در سال ۱۳۸۷ به‌عنوان اولین خیابان ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

زمانی که شاه تهماسب به هرات سفر کرد، در محله‌ای به نام «خیابان» ساکن شد. او در سن ۱۶ سالگی موفق شد ازبک‌ها را از ایران بیرون براند و در جنگ با آن‌ها پیروز شود. با توجه به سن کم او، مردم و درباریان او را به‌عنوان پادشاهی دلاور پذیرفتند.

سیده زهرا تقوی استاد دانشگاه و قزوین‌پژوه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس بیان کرد: شاه تهماسب به‌دلیل خاطره حضور در محله خیابان هرات و پیروزی‌هایش، نام این محله را همیشه در ذهن داشت. زمانی که در سن ۳۵ یا ۳۶ سالگی پایتخت خود را به قزوین منتقل کرد، مسیر عبور کالسکه‌هایش از دولتخانه صفوی تا محله مسجد جامع را به یاد خیابان هرات، «خیابان» نامید. به‌دلیل رفت‌وآمدهای زیاد، این نام رایج شد و هر جایی که مناطق دولتی و محل تردد بود، خیابان نام گرفت.
 
کودتای رضاخان
در سال ۱۳۰۱، برنامه‌ریزی کودتای رضاخان در هتل گرند شکل گرفت. این کودتا با همکاری سرداران روسی و انگلیسی علیه احمدشاه طراحی شد. احمدشاه از سال ۱۹۹۶ از کشور خارج شده بود و تا سال ۱۳۰۱ به ایران بازنگشته بود. رضاخان، که در آن زمان سپهسالار بود و هنوز به پادشاهی نرسیده بود، به او پیام داد که به ایران بازنگردد، چراکه قصد داشت سلسله پهلوی را تأسیس کند.در آن زمان، خیابان سپه در قزوین وجود داشت، اما تقریباً خالی از سکنه بود. رضاخان نام این خیابان را که حدود ۷۰ تا ۸۰ سال قدمت داشت، به «سپه» تغییر داد.
 
تغییرات در خیابان سپه
پژوهشگر قزوینی با اشاره به تغییرات در خیابان سپه و خریداری زمین‌های اطراف آن، توضیح داد: رفت‌وآمدها مستقیماً از کلاه فرنگی و دولتخانه صفوی تا نزدیکی هتل بزرگ قزوین، که در مجاورت مسجد جامع قرار داشت، انجام می‌شد. هتل بزرگ، خیابان سپه را از نزدیکی مسجد جامع می‌بست و بازارچه کوچک نیز بسته می‌شد.

وی افزود: مدیریت کاروانسراهای میانه راه در پشت هتل بزرگ، که به آن سبزه‌میدان گفته می‌شد، و همچنین تلگرافخانه، چاپارخانه و پست در آنجا انجام می‌گرفت. زمانی که در دوره پهلوی خیابان سپه شکل گرفت، رضاخان دستور تخریب بناهای اضافی را صادر کرد. دلیل این امر کمبود آب و وضعیت نامناسب سبزه‌میدان بود که باید محل پرطراوتی برای شهر می‌بود.
 
تخریب هتل بزرگ
روس‌ها هتل بزرگ را که ۴۰ سال پیش ساخته شده بود، در مدت هفت تا هشت سال اقامت خود در آن، کاملاً تخریب کردند و چیزی از آن باقی نگذاشتند.

دانشجویان در مسیر تاریخ
تقوی به موضوع جالبی اشاره کرد: چند وقت پیش، دانشجویانی از عراق، روسیه، عمان، قطر و دیگر کشورها به قزوین آمدند. آن‌ها را به آب‌انبار چندگنبدی سردار بزرگ بردیم. در شهربانی قزوین ایستادیم و به آن‌ها گفتیم این شهربانی در دوره پهلوی توسعه یافته است.از مسجد جامع به بعد، به دوره صفویه قدم می‌گذاریم. از آب‌انبار سردار بزرگ تا مسجد جامع، دوره قاجار را می‌بینیم و از مسجد جامع تا شهربانی، دولتخانه صفوی قرار دارد. در واقع، این مسیرها جاده‌های تاریخی هستند که ما در آن‌ها حرکت می‌کنیم. دانشجویان با شنیدن این توضیحات، بسیار هیجان‌زده شدند.وی ادامه داد: دانشجویان را به موزه قزوین بردیم تا تاریخ نگارگری را مشاهده کنند. در موزه، تغییراتی در گچ‌بری‌ها ایجاد شده بود که سه دوره نگارگری را به نمایش می‌گذاشت. خیابان سپه در پشت این موزه قرار دارد و دانشجویان از تماشای این بناهای تاریخی لذت بردند.
 
تغییر نام خیابان پس از انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام خیابان سپه به خیابان شهدا تغییر یافت. حفظ این خیابان تاریخی و مهم ضروری است و مسوولان باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. مسافران نوروزی می‌توانند با گشت‌وگذار در این خیابان و بناهای تاریخی اطراف آن، به دوران صفویه بازگردند و خاطراتی تازه بسازند.