اکو ایران/متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

در حالی که ترجیح تهران به رویکرد چندجانبۀ پکن بر رویکرد دوجانبۀ واشنگتن، موقعیت راهبردی تهران را در محیط دیپلماتیکی که روز به روز خصمانه‌تر می‌شود برجسته می‌کند، این مسئله می‌تواند واکنشی حتی سخت‌تر از سوی ایالات متحده را برانگیزد.
 
انتظار می‌رود واشنگتن در واکنش به مذاکرات سه‌جانبۀ هسته‌ای اخیر میان چین، ایران و روسیه، فشار بر تهران را افزایش دهد ــ‌به‌ویژه با توجه به اجماع فزاینده‌ای که در آمریکا علیه میزبان این نشست، یعنی پکن، و ایران شکل گرفته است.

میانجی کلیدی
به نوشته ژائو زیون، در ساوت چاینا مورنینگ پست، به گفتۀ تحلیل‌گران، با وجود این مخالفت‌ها، چین به پیگیری مذاکرات چندجانبه دربارۀ موضوع هسته‌ای ادامه خواهد داد و از این مذاکرات برای تقویت نقش خود به‌عنوان یک میانجی کلیدی در خاورمیانه و افزایش نفوذ منطقه‌ای خود استفاده خواهد کرد.

در ۱۴ مارس، در مذاکرات پکن این سه کشور بر تعهد خود به عدم اشاعۀ تسلیحات هسته‌ای تأکید و به طور مشترک «تحریم‌ها، فشار یا تهدید به استفاده از زور» را محکوم کردند.

وانگ یی، وزیر امور خارجۀ چین، همچنین یک طرح پنج‌ماده‌ای را برای حل و فصل مسئلۀ هسته‌ای ایران ارائه داد که شامل پایبندی به برنامۀ جامع اقدام مشترک (برجام) نیز می‌شد؛ توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در دورۀ نخست ریاست‌جمهوری‌اش ایالات متحده را از آن خارج کرد.

واکنش مثبت تهران به این مذاکرات ــ‌که تنها چند روز پس از تلاش ترامپ برای کشاندن ایران به مذاکرات دوجانبه هسته‌ای صورت گرفت‌ــ قابل توجه بود.

پس از آنکه ترامپ گفت نامه‌ای به ایران نوشته و پیشنهاد از سرگیری مذاکرات دوجانبه را داده است ــ‌و سپس هشدار داد که اگر ایران نخواهد مذاکره کند، آمریکا «به‌طور نظامی وارد عمل خواهد شد»‌ــ تهران اعلام کرد زیر بار «زورگویی» برای ورود به مذاکرات نخواهد رفت.

واکنش سخت؟
ذخیره اورانیوم غنی‌شدۀ ایران تا سطح ۶۰ درصد ــ‌که تنها یک گام تا گریز هسته‌ای فاصله دارد‌ــ در ماه فوریه حدود ۲۸۰ کیلوگرم گزارش شد، که افزایشی ۹۰ کیلوگرمی تنها در سه ماه را نشان می‌دهد.

در حالی که ترجیح تهران به رویکرد چندجانبۀ پکن بر رویکرد دوجانبۀ واشنگتن، موقعیت راهبردی تهران را در محیط دیپلماتیکی که روز به روز خصمانه‌تر می‌شود برجسته می‌کند، این مسئله می‌تواند واکنشی حتی سخت‌تر از سوی ایالات متحده را برانگیزد.

ون شائوبیائو، کارشناس خاورمیانه از دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای، گفت: «ترامپ باید از حمایت راهبردی روسیه و چین از ایران ناراحت باشد... این احتمال بسیار بالاست که ترامپ در آیندۀ نزدیک فشارهای بیشتری بر تهران اعمال کند.»

ون همچنین خاطرنشان کرد که احتمال بازگشت آمریکا به مذاکرات چندجانبه بسیار کم است، «زیرا ترامپ هرگز به چندجانبه‌گرایی به‌عنوان راه‌حلی برای مشکلات باور نداشته است.»

تشدید تنش؟
رویکرد اخیر ترامپ به ایران بازتاب موضع سخت‌گیرانه‌ای است که در دورۀ نخست ریاست‌جمهوری‌اش اتخاذ کرد، یعنی خروج از برجام و سپس اعمال تحریم‌های اقتصادی گسترده تحت استراتژی موسوم به فشار حداکثری.

با وجود تلاش‌های جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، برای احیای مذاکرات در دورۀ ریاست‌جمهوری خود، دولت دوم ترامپ به‌وضوح اعلام کرده است که استراتژی فشار حداکثری برای چهار سال آینده ادامه خواهد داشت.

یان وی، معاون مؤسسه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه نورث‌وست چین، گفت که احتمال دارد تعامل فزایندۀ پکن در مذاکرات هسته‌ای تنش‌ها را بیشتر تشدید کند.

به گفتۀ یان، مداخلۀ پکن می‌تواند واشنگتن را به اتخاذ رویکردی تهاجمی‌تر علیه تهران سوق دهد، به‌جای آنکه به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک و متعادل باشد.

وی افزود: «در بحبوحۀ رقابت فزایندۀ چین و آمریکا در سراسر جهان، واشنگتن ممکن است سیاست خود در قبال ایران را به‌سمت راستگرایی بیشتر سوق دهد. در همین حال، پکن رویکردی باثبات‌تر در قبال مسئله هسته‌ای ایران در پیش گرفته است.»

مشارکت فعال
تحلیلگران همچنین خاطرنشان کردند که تعامل چین با ایران و روسیه در موضوع هسته‌ای با استراتژی دیپلماتیک گسترده‌تر آن در خاورمیانه همسو است، استراتژی که اکنون به مشارکت فعال در سیاست منطقه‌ای، فراتر از روابط صرفاً اقتصادی، گسترش یافته است.

دیپلمات ارشد چین، وانگ یی، مسیر سیاست خارجی این کشور را ترسیم می‌کند.

حضور چین در این منطقه از زمان امضای برجام در سال ۲۰۱۵ به‌طور چشمگیری گسترش یافته است، به‌گونه‌ای که امروزه پکن به خاورمیانه به‌عنوان عرصه‌ای حیاتی برای جاه‌طلبی‌های جهانی خود می‌نگرد.

در سال ۲۰۲۳، چین یک توافق صلح تاریخی میان عربستان سعودی و ایران را میانجی‌گری کرد. این تلاش در سال گذشته با مذاکراتی در پکن ادامه یافت که ۱۴ گروه فلسطینی، از جمله حماس و فتح، را گرد هم آورد.

کلمانز چای، پژوهشگر مؤسسۀ مطالعات خاورمیانه در دانشگاه ملی سنگاپور، گفت: «دیپلماسی مستمر چین در خاورمیانه بازتابی از محاسبات آن برای ایفای نقشی فعال در منطقه خواهد بود.»

به گفتۀ چای، میزبانی پکن از مذاکرات سه‌جانبۀ هفته گذشته همچنین به آن اجازه داد که تاکتیک‌های تحمیلی واشنگتن را به چالش بکشد. او افزود: «هدف چین از میزبانی مذاکرات هسته‌ای ایران، استفاده از این فرصت برای محکوم کردن روایت سلطه‌طلبانۀ آمریکا است.»

سان دگانگ، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه فودان، خاطرنشان کرد که چین، حتی در مقام یک شریک نزدیک، در تلاش است تا از دستیابی ایران به جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود جلوگیری کند چراکه این مسئله خطر نزدیک شدن کشورهای عربی، به‌ویژه در خلیج فارس، به واشنگتن را در پی دارد.

وی گفت: «اگر ایران به پیشرفت در مسئلۀ هسته‌ای ادامه دهد، توازن منطقه‌ای را برهم خواهد زد و بسیاری از کشورهای عربی را به‌سمت آمریکا سوق خواهد داد که به نفع چین نیست. چین برای حفظ توازن منطقه‌ای در مسئلۀ هسته‌ای ایران دخالت دارد ... این کشور امیدوار است که مسئلۀ هسته‌ای ایران بدون مشکل جدی حل شود و از رویارویی مستقیم میان آمریکا و ایران جلوگیری شود.»

برای کشورهای حوزۀ خلیج فارس، ایران همچنان مهم‌ترین نگرانی امنیتی منطقه‌ای محسوب می‌شود. چندین پادشاهی منطقه در دورۀ نخست ترامپ روابط دیپلماتیک خود با اسرائیل را تقویت کردند که انگیزۀ آن تهدید ادراک‌شده از سوی ایران بود.

در سال ۲۰۲۳، گزارش شد که عربستان سعودی و ایالات متحده در آستانۀ نهایی‌سازی یک پیمان دفاعی برای مقابله با قدرت منطقه‌ای ایران بودند اما این توافق با آغاز جنگ غزه متوقف شد.