عصر ایران/ متن پیش رو در عصر ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست.

هم وزیر خارجه و هم رییس شورای راهبردی درباره پاسخ نامه ترامپ و مذاکرات غیر مستقیم از واژۀ " مقتضی" استفاده کرده‌اند اما به نظر می‌رسد پروژه به کمال خرازی سپرده شده باشد...

ساعاتی قبل از آن که عباس عراقچی وزیر امور خارجه به خبرگزاری دولت بگوید پاسخ رسمی ایران به نامه رییس جمهوری آمریکا "به طور مقتضی و از طریق کشور عمان" ارسال شده کمال خزاری رییس شورای راهبردی سیاست خارجی اعلام کرده بود "جمهوری اسلامی ایران همه راه‌ها را نبسته بلکه آماده مذاکره غیرمستقیم به قصد ارزیابی طرف مقابل، اعلام شرایط خود و اتخاذ تصمیم مقتضی است."

اشتراک واژۀ "مقتضی" در سخنان وزیر خارجۀ کنونی و سلف او در دولت خاتمی که حالا رییس شورای راهبردی سیاست خارجی است این احتمال را قوت می‌بخشد که پروژه به کمال خرازی سپرده شده باشد که هم جایگاه استراتژیک دارد ( رییس شورای راهبردی سیاست خارجی و منصوب رهبری است) و هم در دولت اصلاحات وزیر خارجه بوده و هم می‌تواند از مشاوره‌های جواد ظریف بهره برد.

به نظر می‌رسد محدودۀ فعالیت عباس عراقچی منطقه و همسایگان تعریف شده باشد و هدایت اصلی مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا را کمال خرازی بر عهده گیرد یا از همین حالا هم عنان آن را در اختیار گرفته باشد. چرا که از مردان اصلی تأثیر‌گذار در سیاست خارجی علی اکبر ولایتی درگیر بیماری است و وضعیت جسمی مناسبی ندارد هر چند خانه‌نشین نشده و جواد ظریف هم از دولت کناره گرفته و رادیکال‌ها روی او به شکل وسواس گونه‌ای حساسیت دارند  و به نظر می‌رسد کار در دست کمال خرازی باشد که 10 آذر سال گذشته 80 ساله شد و اکنون پا به دهۀ نهم عمر خود گذاشته است.

همین که به نامۀ ترامپ پاسخ داده شده در حالی که همین شهریور امسال برای او در تهران دادگاه برگزار شده بود نشان از اتفاقاتی در سیاست خارجی دارد و حسب اعلام آقای عراقچی پاسخ رسمی روز چهارشنبه 6 فروردین 1404 "به طور مقتضی و از طریق عمان" ارسال شده است.

این که نامه را عصر روز چهارشنبه ۲۲ اسفند انور قرقاش مشاور دیپلماتیک رئیس امارات متحده عربی آورده باشد و پاسخ دقیقا دو هفته بعد از طریق کشوری دیگر فرستاده شود هم موضوع قابل تأملی است.

تأکید وزیر خارجه ایران تا اینجا بر این بوده که در وضعیت فشار حداکثری و تهدید نظامی مذاکره مستقیم انجام نمی‌شود اما مذاکره غیر مستقیم به سیاق دو دولت روحانی و رییسی می‌تواند صورت پذیرد. به عبارت دیگر اگر آمریکا فشار حداکثری و تهدید نظامی را بردارد مذاکره مستقیم هم محتمل است.  

رئیس شورای راهبردی روابط خارجی البته هدف از خبررسانی درباره نامه را ایجاد نوعی خوش‌بینی خیالی، سردرگمی و نیز ایجاد فضای دو قطبی در کشور اعلام کرده  و از رییس جمهوری آمریکا خواسته  " به جای تکرار اشتباه‌های قبلی، صادقانه اصول حاکم بر یک مذاکره واقعی، یعنی اصل برابری، احترام متقابل و احتراز از تهدید و فشار را بپذیرد و بدین ترتیب، اعتماد ایرانیان را جلب کند که خواستار مذاکره‌ای عادلانه و نه تحکم و زورمداری اند."

کمال خرازی به ندرت در صحنه علنی حاضر می شود و به همین خاطر می توان گفت بدون دلیل ابراز نظر نکرده است کما این که به خاطر داریم تنها یک هفته پس از حمایت روسیه از مواضع کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و مشخصا امارات متحدۀ عربی دربارۀ جزایر سه‌گانۀ ایرانی در خلیج فارس 26 تیر 1402 در دیدار با کازوتوشی آیکاوا سفیر ژاپن در تهران، راه‌حل «اختلاف ارضی ژاپن و روسیه بر سر جزایر چهارگانۀ اقیانوس آرام» را «مذاکرۀ مستقیم بین دو کشور» دانسته بود. آن هم در حالی که مرحوم رییس جمهور سابق بر سر کار بود و بالا دست وزیر وقت خارجه موضع گرفت و همین ورود ناگهانی و غافل‌گیر کنندۀ دیپلمات کهنه‌کار به منزلۀ پاتک سیاسی به رفتار روسیه تلقی و با استقبال ایران‌دوستان و چهره‌های ملی اعم از مستقل و اصلاح‌طلب و اعتدالی رو‌به‌رو شد.

این اشاره هم خالی از لطف نیست که پیشتر تصور می شد علی لاریجانی مدیریت مذاکرات غیر مستقیم را بر عهده گیرد اما با منتفی شدن انتصاب او به دبیری شورای عالی امنیت ملی و فلسفه بافی هایی که دارد خرازی ترجیح داده شده است که با زبان دیپلماتیک آشناتر است و از گزند اهانت های رادیکال ها دور بوده است.

با توجه به احتمال نقش آفرینی سیاست مدار 80 ساله در مذاکرات غیر مستقیم و شاید در ادامه مستقیم ایران و آمریکا خالی از لطف نیست به کمال خرازی بپردازیم که پس از پایان دولت اصلاحات (84) بیشتر در پژوهش‌کدۀ علوم شناختی فعال بوده و حتی در قالب رییس شورای راهبردی سیاست خارجی هم چندان حضور رسانه‌ای نداشته است:

1. او به یک خانواده اصیل تهرانی تعلق دارد. پدرش کاسبی خوش‌نام در حوالی مسجد سید عزیز الله بازارتهران بود و خود در رشته روان‌شناسی و علوم تربیتی تحصیل کرد و به این اعتبار اکنون استاد تمام دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران است. پیش از انقلاب مدتی ناظم دبیرستان علوی بود و چهره خشک و جدی شاید میراث همان نوع آموزش و پرورش باشد.  برای ادامه تحصیل روانۀ خارج از کشور شد و بعد از انقلاب به اعتبار همان تحصیلات و فعالیت در مدرسه علوی ابتدا رییس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شد.  

2. در خاطرات حسن روحانی آمده که سال 1355 و در 28 سالگی وقتی با سه فرزند (و چهارمی هم در راه) عازم انگلستان بوده هر چند مشکل ویزا نداشته  و برای خرید بلیت (‌رفت و‌برگشت به لندن: سه هزار تومان!) همین مقدار از فردی طلب داشته ولی نگران اقامت در لندن بوده و دکتر بهشتی برای آن که آسوده خاطر باشد کمال خرازی را معرفی می‌کند و می‌گوید او در لندن است  و راهنمایی و کمک خواهد کرد. (همچنین دکتر سروش)

3. عباس امیر انتظام در خاطرات خود گفته در پاییز 58 نامه فراخواندن او به تهران -که منجر به بازداشت او شد- به ظاهر امضای صادق قطب‌زاده وزیر وقت خارجه را داشته و به همین خاطر اعتماد کرده وگرنه مهندس بازرگان او را به سوئد فرستاده بود تا از مهلکه دور شده باشد. بعد اما متوجه شده نامه را در واقع کمال خرازی نوشته که از زمان دکتر یزدی معاون وزیر خارجه بود و با قطب‌زاده هم نتوانست کار کند و رفت.

امیر انتظام حتی مدعی بود خرازی امضای وزیر -قطب‌زاده- را جعل کرد تا بر اساس اعتماد به او بازگردد. خرازی اما گفته است: «‌این ادعا که با جعل امضای آقای قطب زاده و یا در یک دعوت ساختگی ایشان را به تهران فراخوانده‌ام کذب است. زیرا اینجانب بنا بر دستور دادستان وقت انقلاب، مرحوم شهید قدوسی و براساس رویۀ معمول وزارت خارجه و مسؤولیتم به عنوان معاون سیاسی، ایشان را به مرکز فراخواندم و امضای کسی جعل نشده است.»

4. کمال خرازی یک دوره مدیریت خبرگزاری پارس را هم در کارنامه دارد. بعدتر نام آن به خبرگزاری جمهوری اسلامی تغییر کرد و اکنون با عنوان ایرنا به عنوان خبرگزاری رسمی دولت شناخته می‌شود. به همین اعتبار در دوران جنگ رییس ستاد تبلیغات جنگ شد. در دولت سازندگی هم سفیر ایران در سازمان ملل شد و در آنجا بود که محمد جواد ظریف که از جوانی کارمند محلی دفتر نمایندگی ایران بود با او همکاری کرد.

5. در پی نمایندگی دایمی جمهوری اسلامی در نیویورک و در دولت اصلاحات وزیر خارجه شد تا 16 سال وزارت طولانی علی اکبر ولایتی از 60 تا 76 پایان یابد چرا که  سید محمد خاتمی مایل به ادامه همکاری با او   نبود. یکی به این خاطر که ابقای او پس از 16 سال به معنی استمرار سیاست‌های گذشته بود حال آن که مُصر بود پیام تغییر را منتقل کند. دوم این که در سال 60 که آیت‌الله خامنه‌ای - رییس جمهوری وقت-  او را به عنوان نخست‌وزیر معرفی کرده بود خاتمی بود که در مخالفت سخن گفت و رای مجلس را برگرداند و باعث شد به دکتر ولایتی برای نخست وزیری رأی اعتماد ندهند و پس از آن مهندس موسوی نخست وزیر شد. از طرف دیگر خاتمی در مقام رییس جمهوری باید کسی را برای وزارت خارجه برمی گزید که نظر رهبری و مجلس محافظه کار پنجم به او مثبت باشد و از این رو نتوانست کسانی چون محسن امین‌زاده را معرفی کند و بهترین گزینه همان کمال خرازی بود که تا پایان 8 سال وزیر خارجه دولت اصلاحات ماند.

6. پس از بازداشت عباس عبدی به اتهام همکاری با دولت متخاصم او و دیگر متهمان پرونده موسسه نظرسنجی آینده ( بهروز گران‌پایه و حسین‌علی قاضیان) آمریکا را دولت متخاصم ندانستند و گفتند به لحاظ حقوقی آمریکا دولت متخاصم به حساب نمی‌آید چون همچنان پیمان مودّت بین دو کشور همچنان برقرار است. ضمن این که طرف آنها نه دولت آمریکا که یک سازمان غیر دولتی بوده است. وزارت خارجه خرازی اما حاضر نشد بر این که ایالات متحده در عرف دیپلماتیک و حقوقی متخاصم به حساب نمی‌آید صحه گذارد. با مزه این که بعد‌ها در دولت روحانی به استناد نقض پیمان مودت از آمریکا شکایت شد و ایران توفیقی هم کسب کرد.

7. کمال خرازیِ عبوس در دولتی وزیر خارجه بود که رییس آن -رییس جمهور خاتمی- به چهرۀ گشاده و بیان شیرین شهرت داشت. با این حال در سال 1382 و در گرماگرم مذاکرات سعدآباد برای پیوستن ایران به پروتکل الحاقی چهره خندان او کنار جک استرا وزیر خارجه وقت بریتانیا تاریخی شد