در میان ساختمان‌های پر افاده مدرن و رومی که در بافت تاریخی هم سبز شده‌اند، هنوز هم می‌توان به تاریخ این شهر نگریست و جای تعجبی ندارد که شما بلافاصله بعد از کلی شلوغی و مغازه و آپارتمان‌های چند طبقه به بافتی تاریخی برسید مثل حیدرتکیه‌سی در سرخاب تبریز و یا خانه شربت اوغلو و هزار و یک خانه دیگر که هویت تاریخی این شهر را نمایان می‌کنند.

تبریز به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقتصادی ویژه خود از زمان مادها تا سلجوقیان، آل مظفر، ایلخانیان و قاجار همواره مورد توجه، پایتخت یا ولیعهد نشین بوده است و هر چند ۱۹ زمین لرزه و ۱۶ حمله قوم های متعدد از مغولان تا عثمانی‌ها بسیاری از آثار تاریخی این شهر را از بین برده است؛ اما آثار مشهوری مانند مسجد کبود و جامع، بازار سرپوشیده، ارک تبریز و خانه‌های تاریخی آن روایت‌های بسیاری از سرگذشت تاریخی این شهر به دل دارند.

بازار تبریز

مجموعه بازار سنتی و مسقف تبریز که قدمت آن به قرن چهارم هجری قمری می‌رسد یکی از بزرگترین بازارهای به هم پیوسته و بزرگترین مجموعه سرپوشیده جهان بوده که گواهی زنده از اصالت تجارت در مشرق زمین و همواره در گذر تاریخ یکی از کانون‌های مهم تجارت بازرگانی بوده که در امتداد جاده ابریشم قرار داشته و از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. آرایش مغازه‌ها، تیمچه‌ها، کاروانسراها، دالان‌ها و راسته‌ها، انواع مشاغل و وجود تعدادی مدرسه و مسجد که پیشینه تاریخی دارند، بازار تبریز را به نمونه‌ای عالی از یک محیط تجاری و معماری اسلامی و شرقی تبدیل کرده است و این مجموعه در طول تاریخ، همواره مورد توجه جهانگردان معروفی همچون ابن بطوطه، حمد اله مستوفی و مارکوپولو بوده است. 

مسجد کبود

ساخت این مجموعه که به فیروزه جهان اسلام معروف است به همت همسر بلند همت و خیر جهانشاه و یا به روایت مورخان با مساعدت صالحه خاتون، دختر جهانشاه (قره قویونلوها) در سال ۸۷۲ هجری قمری، شروع شده و در سال ۸۷۸ به پایان رسید. این مسجد در خیابان امام خمینی تبریز قرار دارد و در ساخت آن از انواع کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای با اجرای دقیق و هنرمندانه استفاده شده است.

ارک علیشاه

این ارگ عظیم و باشکوه متعلق به سده ۸ هجری قمری و باقیمانده مسجدی است که توسط تاج‌الدین علیشاه تبریزی، وزیر وقت ایلخانان مغول، غازان خان، بین سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ ساخته شده و در خیابان امام خمینی واقع است. این مجموعه به نوعی دروازه ورود به تبریز و نماد این شهر بوده است.

ساختمان شهرداری 

این مجموعه هر چند جزو آثار تاریخی به شمار نمی‌آید، اما بنایی پرشکوه و محبوب است که هر مسافری، یک عکس یادگاری در مقابل آن دارد. این بنا در سال ۱۳۱۴ بر روی گورستان متروکه نوبر تبریز در فضای ۶۵۰۰ متری ساخته شده است و ساعت‌های منصوب به چهار طرف بنا، این برج را به ساختمان ساعت مشهور کرده است. ارتفاع این برج ۳۰.۴ متر مربع بوده و داخل آن موزه‌ای از فرش و اشیای قدیمی در معرض دید عموم به نمایش گذاشته شده است.

خانه مشروطه

این بنا یادگاری از معماری دوران قاجار بوده که تاریخ ساخت آن به ساا ۱۲۷۴ ه.ش بازمی ‌گردد. خانه مشروطه که در خیابان شهید مطهری تبریز واقع است، متعلق به میرزا مهدی کوزه کنانی و میعادگاه سران و مبارزان نهضت مشروطه بوده و در سال ۱۳۷۵ به موزه تبدیل شده است.

مقبره‌الشعرا

خیابان ثقه‌الاسلام تبریز یا محله سرخاب، نمودی از ارزش والا و تعدد شعرا در این شهر بوده و مقبره‌الشعرای این محله، مدفن ۴۰۰ تن از شاعران برجسته و عرفا و شعرای معاصری همچون سید محمد حسین بهجت تبریزی (شهریار) است.

پارک ائل گلی

این مجموعه که به نوعی بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین و تنها مجموعه دارای فضای سبز بسیار وسیع تبریز است، در سال ۸۰۰ ه.ق با استخری به مساحت ۵۴۶۷۵ متر مربع در عصر آق قویونلوها احداث شده و عمارت کلاه فرهنگی آن در دوره پسر هشتم عباس میرزای قاجار، بازسازی و در سال ۱۳۴۹ تجدید بنا گردیده است‌. 

خانه‌های تاریخی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

این دانشگاه، سه خانه تاریخی قدکی، بهنام و گنجه‌ای متعلق به اواخر دوران زندیه و اویل دوران قاجاریه را در محله مقصودیه تبریز در خود جا داده و مجموعه‌ای بی‌نظیر از انواع طرح‌های آجرکاری، گچ‌بری، آیینه‌کاری، کاربندی‌های آجری، تزیینی، حوض و باغچه را گرد هم آورده است.

خانه حریری 

خانه حریری متعلق به تاجر و بازرگان مشروطه خواه تبریزی است که برای نشان دادن ثروت خود، تصمیم گرفت این خانه را با معماری خاص و نقش و نگارهای داستانی و با مفهوم بسازد و به نمایش مردم درآورد. خانه‌ای که در کوچه پس کوچه‌های سنگفرش تربیت تبریز با دنیایی از رنگ و نقاشی‌های شگفت‌انگیز، منتظر علاقه‌مندان به تاریخ و هنر در کنار هم است. از عمارت ساعت تا این خانه تاریخی و سایر آثار معرفی شده، راه چندانی نبوده و بافت تاریخی تبریز گویی صمیمانه به هم مرتبط است.

لازم به ذکر است که تنها تعداد بسیار کمی از خانه‌های تاریخی تبریز که متعلق به ولیعهدان و تجار و افراد سرشناس بوده‌اند، مرمت شده و قابل بازدید هستند. 

تبریز با وسعت ۱۹۴۲/۸۱ کیلومتر مربع در ارتفاع ۱۳۶۱ متری از سطح دریا در ۱۷ و ۴۶ طول شرقی و ۵ و ۳۸ عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این شهر با قدمت ۴۰۰۰ ساله خود مانند ستاره تابناکی بر آسمان تاریخ و فرهنگ ایران درخشیده و مهد آزادی، مدنیت، علم و هنر، شعر و شاعری و شهر اولین‌ها، خاستگاه اولین دانشگاه بین‌المللی، تراموای شهری، شهرداری، مدرسه به سبک نوین، چاپخانه، روزنامه محلی و ده‌ها اولین دیگر است. مجال معرفی تمام آثار تاریخی این شهر در گزارشی اجمالی از تاریخ این شهر، فراهم نبوده و سفر به تبریز، خود راهنمای گردشگران روشن بین خواهد بود.