ایرنا/ متن پیش رو در ایرنا منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست.

رویکرد مبهم و متناقض رئیس‌جمهور جدید آمریکا در قبال جمهوری اسلامی با واکنش شفاف، صریح و قاطع دستگاه دیپلماسی ایران روبرو شده، واکنشی که بنیاد آن حفظ عزت و منافع ملی کشور با استفاده از هر ابزار شرافتمندانه‌ و در هر شرایطی است.

زبانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا از زمان روی کار آمدن خود در کاخ سفید در قبال ایران به کار گرفته چندان پیچیده نیست اما وضعیت ایجاد شده در اثر این رویکرد، روابط دو کشور، منطقه و جهان را پیچیده ساخته است. «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا ۱۷ اسفند سال گذشته در گفت‌وگویی مدعی ارسال نامه‌ای به مقام معظم رهبری شد. نامه‌ای که حاشیه های فراوان آن گمانه‌زنی‌ها را درباره محتوای آن به بالاترین میزان خود برساند. نامه سرانجام در ۲۲ اسفند گذشته با دستان «انور قرقاش» مشاور دیپلماتیک رئیس کشور امارات متحده عربی به ایران تحویل داده شد. پروسه بررسی و پاسخ به این نامه از سوی ایران نزدیک به دو هفته طول کشید و سرانجام پاسخ رسمی ایران به نامه ترامپ چهارشنبه ۶ فروردین ماه ۱۴۰۴ به طور مقتضی و از طریق کشور عمان ارسال شد. این پاسخ رسمی شامل نامه‌ای بود که در آن نقطه‌نظرات جمهوری اسلامی ایران در رابطه با وضعیت جاری و به طور کامل تشریح و به اطلاع طرف مقابل رسانده شد.
وزارت امور خارجه از همان ساعات نخست اعلام ارسال نامه تا لحظه تحویل و پس از آن، سیاست و رویکردی یکسان، شفاف و قاطع در این زمینه اتخاذ و آن را در فرصت‌های مختلف و تریبون‌های متعدد تکرار کرد. مرور این مواضع برای منتقدان دستگاه دیپلماسی و رقبای سیاسی دولت به منظور گام برداشتن در خطوط منافع ملی و نه جناحی ضروری‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.
مروری بر مواضع دستگاه دیپلماسی از زمان ارسال نامه رئیس‌جمهور آمریکا
«به کسی اجازه نخواهیم داد با ما با زبان زور صحبت کند و دشمنان از تهدیداتشان پشیمان خواهند شد». این خلاصه‌ای از تمام موضع‌گیری‌هایی است که «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه در هفته‌ها و ماه‌های اخیر و در پاسخ به پرسش‌های متعدد درباره روابط ایران و آمریکا داده و تکرار کرده است.
عراقچی در تازه‌ترین گفت‌وگوی خود با شبکه خبری المیادین با اشاره به اینکه پنجره دیپلماسی همیشه باز است، تاکید کرد: ایران منطق خود را برای مذاکرات دارد و در زمان و مکان مناسب ارائه خواهد کرد، مذاکره مستقیم با واشنگتن رد است و تهران تحت فشار وارد مذاکره مستقیم با آمریکا نخواهد شد.
وزیر امور خارجه در مراسم نماز عید فطر در پاسخ به این سوال که چرا مذاکرات به صورت مستقیم انجام نمی‌شود گفت: مذاکره غیرمستقیم به دلیل قلدری آمریکاست و ما در شرایط قلدرمآبانه مذاکره نمی‌کنیم ولی از موضع برابر همیشه آماده مذاکره بوده و هستیم.
این موضع پیش از این و در راهپیمایی روز قدس هم تکرار شده و عراقچی مذاکره مستقیم با آمریکا مردود دانست و تأکید کرد که به هیچ عنوان تحت فشار و تهدید مذاکره نخواهیم کرد و هر کسی با زبان تهدید با مردم ایران صحبت کند با همان زبان هم پاسخ می گیرد.
محتوای نامه‌ ترامپ گرچه به صورت شفاف مشخص نیست اما در اشارات رئیس دستگاه دیپلماسی هم بخش‌هایی از آن نامه و هم واکنش ایران در قبال آن مشخص است. عراقچی با بیان اینکه این نامه ابعاد مختلفی از تهدید و فرصت برای دیپلماسی دارد بار دیگر تأکید کرد ما اجازه نمی‌دهیم هیچکس با زبان تهدید با مردم ایران صحبت کند.
رئیس دستگاه دیپلماسی در پیام نوروزی خود مواضع اصولی وزارت امور خارجه را بار دیگر مطرح کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران دیپلماسی را جایگزین مناسب‌تری برای سیاست‌های یک جانبه، فشارهای ناعادلانه، تحریم‌های ظالمانه و تهدید و ارعاب می‌داند و همواره آماده گفت وگو و مذاکره بوده است ولی مذاکراتی که از موضع برابر صورت گرفته و تامین کننده منافع مردم ایران باشد.
وزیر امور خارجه پس از ارسال پاسخ نامه آمریکا از طریق عمان هم بار دیگر تصریح کرد: سیاست ما همچنان بر عدم مذاکره مستقیم در شرایط فشار حداکثری و تهدیدات نظامی قرار دارد اما مذاکرات غیرمستقیم، همان‌طور که در گذشته نیز وجود داشته، می‌تواند ادامه یابد. مذاکرات غیرمستقیم هم توسط دولت جناب آقای روحانی و هم توسط دولت شهید رئیسی صورت گرفته بود.
وزیر امور خارجه در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس هم به تعدد این موضع را که «دولت ایالات متحده هیچ حقی برای دیکته کردن به سیاست خارجی ایران ندارد و آن دوران در سال ١٣۵٧ به پایان رسیده است» تکرار کرد.
عراقچی سه روز پس از ادعای ارسال نامه از سوی رئیس‌جمهور آمریکا همزمان با افزایش اظهارات تهدیدآمیز ترامپ؛ به صراحت اعلام کرد که ایران تحت فشار و ارعاب مذاکره نخواهد کرد و چنین مذاکره‌ای را (موضوع آن هر چه می‌خواهد باشد) حتی قابل بررسی هم نمی‌داند و مذاکره با قلدری و دستور دادن متفاوت است.
سیاست آمریکا، تصمیمات و اقدامات، سخنان و اظهارات و ادعاها و تمام آنچه مربوط به سیاستمداران و مسئولان آمریکایی است از سوی وزارت امور خارجه و به تصریح عراقچی به دیده شک و تردید نگریسته می‌شود. این بخش جدایی‌ناپذیر سیاست خارجی ایران است و ریشه آن هم به بدعهدی‌های متاخر و متقدم واشنگتن در قبال ایران باز می‌گردد.
این نگاه در برخورد با نامه رئیس‌جمهور جدید آمریکا هم صادق بود به ویژه آنکه دونالد ترامپ همزمان با ارسال این نامه تهدیدات لفظی خود علیه جمهوری اسلامی ایران را تکرار می‌کرد. این رویکرد دوگانه از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران مورد اشاره قرار گرفت و «اسماعیل بقائی» با بیان اینکه آمریکا راه زیادی برای نشان دادن صداقت خود دارد، تصریح کرد: واقعیت این است که پیام‌هایی که از آمریکا گرفته می‌شود، پیام‌های بسیار ضد و نقیض و متناقض است؛ یعنی همزمان با اظهار آمادگی برای مذاکره و گفت‌وگو، تحریم‌های گسترده بخش‌های مختلف تجاری و تولیدی ما وضع می‌شود.

زبان دیپلماسی و ضرورت گام‌های هوشیارانه

دستگاه دیپلماسی به گواه موضع‌گیری‌ها و تأکیدات وزیر امور خارجه و سخنگوی وزارت امور خارجه و تمام مسئولان آن در یک ماه گذشته جز در مدار حفظ منافع ایران گامی برنداشته است و به عنوان مجری تصمیمات و مسلط به زبان دیپلماسی در مسیر اجرای تصمیمات گام برداشته است. تأکیدات موکد و مکرر بر مذاکره تحت شرایط برابر و عدم مذاکره مستقیم و تسلیم نشدن در برابر فشارها منطق دیپلماسی ایران در مواجه با آمریکاست.
با وجود چنین صراحت و قاطعیت برخی از انتقادات عمدتا جناحی و سیاسی به دستگاهی که نیازمند همراهی ملی است، نه عاقلانه و نه منصفانه است. بازی در زمین پیچیده‌ای که اقدامات «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا طراحی کرده، بیش از هر زمان دیگری نیازمند همراهی داخلی جریان‌های سیاسی جناحی است تا صدایی واحد از درون مرزهای ایران به گوش رئیس‌جمهور آمریکا برسد. گام نهادن در این پیچیدگی‌ها نیازمند هوشیاری از یک سو و بهره‌گیری از ابزارهای متنوع و اقدامات خاص است که بخشی از آن بر عهده وزارت امور خارجه، بخشی در اختیار قوای نظامی بوده اما تصمیم‌گیر نهایی خرد سطح عالی نظام جمهوری اسلامی ایران است.
گزینه پاسخ دادن یا ندادن به نامه رئیس‌جمهور آمریکا را هم همین خرد در برهه‌های مختلف انتخاب و به وزارت امور خارجه دستور اجرا می‌دهد. رهبر معظم انقلاب پیش از این و در برهه‌های متعدد بر این موضوع تأکید کرده‌اند که:

الف) سیاست خارجی در همه‌ جای دنیا مربوط به مجامع بالادستی وزارت خارجه است.
ب) وزارت خارجه مجری این تصمیمات است.
پ) در شورای عالی امنیّت ملّی که همه‌ مسئولین در آنجا حضور دارند، تصمیم‌گیری می‌شود.
ت) وزارت خارجه با شیوه‌های خودش بایستی آنها را عملی بکند و پیش ببرد.

بر اساس این تاکیدات هرگونه تصمیمی با صلاح‌دید همه مسئولان گرفته شده و اجرای بخشی از آن به وزارت امور خارجه سپرده می‌شود تا با «شیوه‌های خود» آن را پیش ببرد.
شیوه وزارت امور خارجه در دولت چهاردهم تأکید بر دیپلماسی تا زمانی است که عزت کشور به خطر نیافتاده و منافع ملی حفظ شود. سخن گفتن با زبان دیپلماسی با جهان کارویژه‌ای است که قانون اساسی برای وزارت امور خارجه تعیین کرده است، همانگونه که سخن گفتن به زبان جنگ و دفاع را به عنوان کار ویژه نیروهای مسلح تعریف کرده است. کار ویژه‌های تعیین شده برای هر دستگاهی در برهه‌های مختلف تعاریف متفاوتی دارد. اینکه از رئیس دستگاه دیپلماسی انتظار اعلان جنگ داشته باشیم نشان از ناآگاهی درباره این کارویژه‌ها دارد.
تصمیمات گرفته شده در سطح عالی نظام گاهی با بیانات انقلابی رهبر معظم انقلاب، زمانی با آمادگی بالای قوای نظامی و در برهه‌ای با اقدامات و راهکارهای دیپلماتیک پیش می‌رود و از این رو برای برخی منتقدان دولت صواب آن خواهد بود که جلوتر از رهبری در این زمینه حرکت نکنند، از آن رو که ایشان به مردان دیپلماسی ایران اعتماد دارند و آن را در برهه‌های مختلف از جمله در ۱۹ بهمن ماه سال گذشته و در دیدار با همافران و کارکنان نیروی هوایی مورد تاکید قرار داده و وزارت امور خارجه را از پرکارترین وزارت‌خانه‌های کشور توصیف کردند.
عراقچی در لحظات ابتدایی سال جاری شمسی به مردم ایران اطمینان داد که از پس پیچیدگی‌های سیاست‌های آمریکا بر خواهیم آمد. برای تحقق این وعده اما به نظر می‌رسد کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند عبور از بازی‌های جناحی و ادعاهای خلاف واقع است.
در نهایت باور دستگاه دیپلماسی در میدان مقابله با تهدیدات را می‌توان در این جمله وزیر امور خارجه یافت: «ایران در سیاست خارجی خود، نه به وعده‌های خارجی دل ببندد و نه به تهدیدهای دشمنان خود متزلزل شود. در حالی که بسیاری از بازیگران بین‌المللی، امنیت خود را به گره‌های شکننده و موقتی پیوند زده‌اند، ایران مسیر متفاوتی را انتخاب کرده است: مسیری که بر پایه اتکا به توان داخلی، پیشرفت مستقل و مقاومت در برابر فشارهای خارجی بنا شده است. ایران نیازی ندارد که مشروعیت خود را از تأیید دیگران بگیرد، چراکه مشروعیت آن، از اراده ملت و سیاست‌های مستقل نشأت می‌گیرد».