فرارو/متن پیش رو در فرارو منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

اگرچه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، همچنان بر مذاکره غیرمستقیم با آمریکا تاکید دارد، دونالد ترامپ مدعی است ایران برای مذاکره مستقیم آماده می‌شود. در این میان، زمزمه‌های جنگ می‌شود یا خیر و تاثیر سیاست خارجی بر شرایط سیاست داخلی و اقتصاد نیز محسوس است. رافائل گروسی نیز مدعی شده به زودی سفری به ایران خواهد داشت تا از بروز رویارویی میان ایران و آمریکا جلوگیری کند.

پیش بینی آن چه در روز‌ها و ماه‌های آینده بین ایران و ایالات متحده رخ خواهد داد، تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد. دکتر رحمان قهرمان پور، تحلیلگر ارشد سیاست خارجی و روابط بین الملل در گفت‌و‌گو با فرارو، پالس‌های موجود درباره مذاکرات، مسائل هسته‌ای و احتمالات پیش رو را مورد بررسی قرار داده است:

ترامپ صحبت از مذاکره مستقیم می‌کند، اما برای چندمین بار آقای عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، بر مذاکره غیرمستقیم و مشروط تاکید می‌کند. شرایط بسیار حساس و پیچیده به نظر می‌رسد؛ تحلیل شما از این وضعیت چیست؟
 
رحمان قهرمان پور: درست است که این اظهارات دو طرفه است اما طرف آمریکایی مدام اظهارات متفاوت و تندی مطرح می‌کند. اظهارات اخیر ترامپ در همین دسته بندی قرار می‌گیرد. ترامپ به‌تازگی صحبت از بمباران شدن ایران در صورت عدم مذاکره کرده است. دو طرفی که پای میز مذاکره می‌آیند، سعی می‌کنند در موقعیت برابر و با دست پر این کار را انجام دهند تا در موقعیت ضعیف نباشند. در ۲ ماه گذشته ایران تلاش کرده موقعیت خود را در مذاکرات احتمالی تقویت کند. آمریکا نیز سعی کرده از تغییر شرایط به نفع ایران جلوگیری کند. درگیری آمریکا با حوثی‌ها و درگیری‌هایی که با لبنان وجود داشت، بخشی از تقابل آمریکا با محور مقاومت و تقابل غیرمستقیم آمریکا با ایران در منطقه بود؛ بنابراین دو طرف تلاش کردند دست برتر را کسب کنند. همچنین آمریکا نیرو‌های نظامی خود را در جزیره سن دیه گو افزایش داده است. ما در چنین مرحله‌ای قرار داریم. اما فعلا برای این که جنگ می‌شود یا نمی‌شود پاسخی نداریم. 

هم ممکن است مذاکرات مستقیم، محرمانه یا غیرمستقیم انجام شود و از وضعیت فعلی خارج شویم و هم ممکن است مذاکرات انجام نشود و وضعیت فعلی تشدید شود و به تشدید برخورد نظامی منتهی شود. فعلا در این مرحله قرار داریم که ایران و هم آمریکا سعی دارند در مذاکرات دست بالا را پیدا کنند و از طرف دیگر بتوانند شرایط مذاکرات را تا حدی به نفع خود بچینند یا تغییر دهند. اصرار ایران برای مذاکرات غیرمستقیم، شاید یک ابزار چانه زنی باشد. یعنی اگر روزی ایران حاضر به مذاکرات مستقیم شد، آمریکا این پذیرش را به عنوان امتیاز در نظر بگیرد. 

اشاره کردید که مذاکرات غیرمستقیم، خود می‌تواند یک تکنیک باشد. منتقدان مذاکرات غیرمستقیم معتقدند این نوع مذاکره ضریب خطای انسانی را بالا می‌برد و منافعی برای واسط میان طرفین ایجاد می‌کند. این نقد را چطور باید پاسخ داد؟

قهرمان پور: این نقد وارد و درست است. ما در وضعیت فعلی با محدودیت زمانی مواجهیم و زمان برای توافق اندک است؛ به خصوص با توجه به این که در مرداد ماه فرایند بازگشت مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها آغاز می‌شود و تا آن زمان باید یک توافق هسته‌ای صورت گرفته شده باشد تا این مکانیسم فعال نشود. از امروز تا آن زمان در بهترین حالت چهار الی پنج ماه وقت داریم تا به توافقی برسیم که پیچیدگی‌ها و شرایط خاص خود را دارد. در وضعیتی که با محدودیت وقت مواجهیم، مذاکرات غیرمستقیم می‌تواند فرصت بهره برداری از زمان را از ما بگیرد و حتی توافق را به تاخیر بیندازد. بنابراین، نقد مذکور درست است. واقعیت این است که مذاکرات غیر مستقیم به وضوح وقت و فرصت مناسب برای توافق را از هر دو طرف سلب می‌کند.

رئیس کل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفته است در هفته‌های آتی به ایران سفر می‌کند و بخشی از علت سفر خود را مدیریت تنش بین ایران و ایالات متحده عنوان کرده است. با توجه به این صحبت‌ها آیا این سفر در مذاکرات ایران و ایالات متحده تاثیر گذار است؟

قهرمان پور: آژانس بعد از توافق برجام، دو گزارش فصلی درباره ایران داده که یکی درباره اجرای برجام است و دیگری درباره اجرای توافق جامع پادمانی بین ایران و آژانس. این دو را باید از یکدیگر تفکیک کرد. اولی به معنای نظارت بر اجرای برجام یا گزارش دهی درباره ابعاد فنی برجام به آژانس است. بخشی از اظهارات آقای گروسی نیز دقیقا در همین راستاست. برای مثال مدتی پیش گفته بود وضعیت هسته‌ای ایران متمایل به سمت نظامی شدن است یا مدام تکرار می‌کند دانش آژانس درباره دامنه فعالیت‌های هسته‌ای ایران کمتر شده است. بخش دیگر فعالیت آژانس درباره اجرای توافق جامع پادمانی است که آژانس موضوعاتی با ایران دارد که شامل نصب دوربین‌ها و سایت مریوان، ورامین، و موارد مشابه دیگر است. این‌ها موضوعاتی است که ذیل توافق جامع پادمانی تعریف می‌شود. البته در این مورد بین ایران و آژانس اختلاف نظر حقوقی وجود دارد؛ اما در هر صورت، این‌ها موضوعات دوگانه بین ایران و آژانس است در حالی که مسأله برجام موضوع ایران و پنج قدرت جهانی است.

اظهارات آقای گروسی را باید در ارتباط با هر دو موضوع بررسی کرد. یعنی گاهی در حال دفاع از احیای برجام و شکل گیری توافق است و گاهی می‌گوید ایران به تعهدات خود و خواست‌های برجام در چارچوب توافق جامع پادمانی عمل کند. طبیعتا آژانس در شرایط بحرانی نمی‌تواند وظایف خود را درست انجام دهد و به همین دلیل است که می‌توان احساس کرد طرفدار شکل گیری نوعی توافق است؛ هرچند که توافقی مثل برجام، دسترسی آژانس را به فعالیت‌های هسته‌ای ایران بیشتر می‌کند و در آن صورت، قدرت‌های بزرگ، ارزیابی دقیق‌تر فنی از برنامه هسته‌ای ایران خواهند داشت. این که بگوییم آژانس می‌تواند مانع از توافق شود یا توافق را تسهیل کند را چندان نمی‌توان دقیق دانست. آژانس یک سازمان بین المللی و متاثر از رویکرد اعضای خود است.

به هر حال در سه ضلع مسائل هسته‌ای، قدرت موشکی و نیرو‌های منطقه‌ای، مسئله هسته‌ای ایران نقش پررنگی دارد. بار‌ها به پایبندی ایران به NPT توسط مقام‌های ایرانی تاکید شده، اما آژانس باز هم نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی می‌کند، آیا از این جهت نمی‌توان گفت رویکرد آژانس در تصمیم گیری‌های غربی‌ها موثر است؟

قهرمان پور: قطعا موثر است. مسئله بر سر میزان، وزن و دامنه تاثیر گذاریست. طبیعتا آژانس در برجام نقشی تسهیل کننده داشت و گزارش‌های آژانس هم مشروعیت بین المللی دارد. صحبت من این است که وزن و اهمیت آژانس در مقایسه با آمریکا و اروپا کمتر است؛ چون آژانس یک دولت نیست. درواقع بازیگر دولتی نیست، بلکه یک بازیگر بین المللی است که ذیل شورای امنیت بازی می‌کند. بنابراین آژانس می‌تواند از نظر فنی کمک کند توافق تسهیل شود، اما نمی‌تواند مانع توافق شود یا طرفین را پای میز مذاکره بیاورد و اصلا چنین چیزی در تعریف وظایف آژانس نیست که بخواهد میانجی‌گری کند. وظیفه آژانس نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای کشور‌ها و ارائه گزارش است. آژانس صاحب منافع سیاسی در اختلاف بین ایران و آمریکا نیست.

به بحث ابتدایی برگردیم؛ این دوگانه جنگ می‌شود و جنگ نمی‌شود را چطور می‌توان پاسخی روشن داد؟

قهرمان پور: مشخص است که ایران موافق مذاکره است؛ اما طبیعتا آن نوع مذاکره‌ای را که ترامپ می‌خواهد، جمهوری اسلامی نمی‌خواهد و اساسا نمی‌تواند چنین مذاکره‌ای انجام دهد؛ چون حجم امتیازاتی که آمریکا می‌خواهد بسیار زیاد است. حال باید ببینیم آیا ترامپ از مواضع خود در مورد نوع مذاکره کوتاه می‌آید و اصل مذاکره مدنظر طرف ایرانی را می‌پذیرد یا نه. تا کنون ترامپ اعلام کرده که مذاکره غیرمستقیم را قبول نمی‌کند، اما این‌ها بحث سیاسی جلوی پرده است و ما از پشت پرده‌ها بی خبریم و شاید با برخی میانجی‌گری ها، با مذاکره غیرمستقیم نیز موافقت کند؛ بنابراین نمی‌توان حکم قطعی داد. تبادل پیام و اطلاعات در جریان است و در نهایت باید دید واشنگتن و تهران چه تصمیمی خواهند گرفت و هم اکنون کسی نمی‌تواند مدعی شود از اصل موضوع باخبر است.