در این گزارش، به نظرات مسئولان، تولیدکنندگان و مردم منطقه را بررسی می‌کنیم.

استانی با ظرفیت‌های دریاپایه و ضعف در زیرساخت

استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه، برخورداری از سواحل گسترده و تنوع گونه‌های آبزی، یکی از مهم‌ترین مناطق کشور برای توسعه آبزی‌پروری به شمار می‌رود. از جمله این ظرفیت‌ها، پرورش میگو است که با توجه به ویژگی‌های اقلیمی، کیفیت منابع آبی و پتانسیل تولید، جایگاه ممتازی در سطح ملی و منطقه‌ای دارد.

مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان در این رابطه به تشریح وضعیت فعلی این صنعت پرداخت و از چالش‌هایی سخن گفت که سال‌هاست سد راه توسعه پرورش میگو در این استان شده‌اند؛ از نبود زیرساخت‌های اولیه در مجتمع‌های پرورشی گرفته تا مشکلات صادرات، حمل‌ونقل و کمبود حمایت‌های دولتی.

صادرات چشمگیر، بدون زیرساخت دریایی

علی فاتحی جهانتیغ با بیان اینکه 90 درصد میگوی پرورشی سیستان و بلوچستان صادر می‌شود، اظهار داشت که گونه اصلی پرورش‌یافته، میگوی وانامی است. وی کشورهای روسیه، امارات و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس را مهم‌ترین مقاصد صادرات این محصول دانست. این در حالی است که به گفته او، در گذشته بازار اروپا نیز فعال بوده، اما اکنون این بازار از دست رفته و دلایل آن هم به پیچیدگی‌های فنی، استانداردهای وارداتی و محدودیت‌های سیاسی و تجاری بازمی‌گردد.

با وجود این ظرفیت صادراتی، یکی از اساسی‌ترین موانع توسعه، نبود زیرساخت حمل‌ونقل دریایی مستقیم از بندر چابهار به مقاصد صادراتی است. مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان با گلایه از عدم حضور شرکت‌های کشتیرانی، تأکید کرد که حتی برای ارسال بار به عمان نیز لاندینگ‌کرافت مناسب وجود ندارد. این مشکل باعث افزایش هزینه‌ها، کاهش سودآوری و دشوار شدن رقابت با کشورهای دیگر شده است.

فرآیند صادرات؛ از تأییدیه دامپزشکی تا سامانه گمرک

بررسی روند صادرات محصولات شیلاتی نشان می‌دهد که فرآیند اداری آن پیچیده و چندمرحله‌ای است. مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان توضیح داد که پس از صدور اظهارنامه گمرکی، محموله به دامپزشکی شهر مبدأ ارسال می‌شود تا وضعیت بهداشتی آن در سامانه گمرک ثبت شود. پس از این مرحله، شیلات منطقه خروج بار باید تأییدیه نهایی را در همان سامانه بارگذاری کند.

این سازوکار گرچه تضمین‌کننده سلامت و استاندارد صادرات است، اما در عین حال به دلیل تعدد نهادهای درگیر، گاهی موجب تأخیر و سردرگمی برای صادرکنندگان، به‌ویژه سرمایه‌گذاران کوچک و تازه‌وارد می‌شود. مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان تأکید کرد که هر محموله باید الزامات دقیق کشور مقصد را داشته باشد و هیچ‌گونه تخلفی در کیفیت و بهداشت آن پذیرفته نیست.

زمین‌های بالقوه، گرفتار بروکراسی و کمبود منابع

ظرفیت واقعی تولید آبزیان پرورشی در سیستان و بلوچستان، به گفته مدیرکل شیلات، بسیار فراتر از وضعیت فعلی است. او اعلام کرد که تاکنون 42 هزار هکتار اراضی مستعد برای پرورش آبزیان شناسایی شده که از این میزان تنها پنج هزار هکتار بالفعل شده است. بسیاری از این اراضی به دلیل واگذاری‌های ناهماهنگ، تغییر کاربری یافته‌اند و بخش زیادی از ظرفیت بالقوه از دست رفته است.

در شرایطی که سالانه امکان تولید بیش از 60 هزار تن میگو و 45 هزار تن ماهی در استان وجود دارد، تنها بخش کوچکی از این ظرفیت بالفعل شده است. گونه‌های اصلی شامل میگوی وانامی، سی‌باس آسیایی، سی‌بریم اروپایی و حتی گونه‌های خاص‌تری مانند لابستر، خیار دریایی و جلبک‌های خوراکی هستند که هنوز فرصت ورود جدی به چرخه تولید و صادرات نیافته‌اند.

چالش‌های پرورش‌دهندگان؛ زیرساخت‌ها در حد ابتدایی

فاتحی جهانتیغ وضعیت پرورش‌دهندگان را نگران‌کننده توصیف کرد. وی تاکید کرد بسیاری از مجتمع‌های فعال، به‌ویژه مجتمع پرورش میگوی «شهید صنعتی» گواتر، که از دهه 70 فعال است، به دلیل فرسودگی شبکه برق و جاده‌های دسترسی دچار مشکلات جدی هستند. طوفان‌های موسمی، سیلاب‌های شدید و نبود امکانات اولیه، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به فعالان این حوزه وارد کرده است.

بسیاری از بهره‌برداران که به بانک‌ها بدهکار شده‌اند، دیگر توان بازسازی واحدهای آسیب‌دیده خود را ندارند و در نبود حمایت‌های مالی، خطر خروج آنان از چرخه تولید بسیار جدی است. به گفته مدیرکل شیلات، توسعه پایدار این صنعت بدون تأمین برق، آب و جاده ممکن نیست و باید هم‌افزایی دستگاه‌های مسئول شکل بگیرد.

سرمایه‌گذاران چشم‌انتظار تضمین دولت

با وجود همه این مشکلات، استان سیستان و بلوچستان همچنان یکی از نقاط جذاب برای سرمایه‌گذاری در آبزی‌پروری است. فاتحی جهانتیغ اشاره کرد که تاکنون سرمایه‌گذاران داخلی و حتی خارجی اقدام به راه‌اندازی پروژه‌های پرورش میگو کرده‌اند. اما برای گسترش این روند، نیاز به حمایت‌های عملیاتی، تضمین بازگشت سرمایه و ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری است.

مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان تأکید کرد که مشارکت نهادهای مختلف از جمله وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان بنادر، گمرک، دامپزشکی و نهادهای امنیتی و اقتصادی می‌تواند راه را برای حضور گسترده‌تر سرمایه‌گذاران باز کند.

حمایت‌های گمشده؛ از ارز تشویقی تا مشوق‌های صادراتی

یکی از گلایه‌های مهم مدیرکل شیلات سیستان و بلوچستان، توقف سیاست‌های حمایتی است. وی یادآور شد که دو دهه قبل دولت به صادرکنندگان ارز تشویقی می‌داد، اما اکنون هیچ نوع حمایت مالی از این فعالان صورت نمی‌گیرد. این در حالی است که رقبای منطقه‌ای ایران، از جمله کشورهایی مانند هند، تایلند و ویتنام، با حمایت‌های گسترده مالی و تسهیلات صادراتی توانسته‌اند بخش بزرگی از بازارهای جهانی را در اختیار بگیرند.

نظر مردم و پرورش‌دهندگان: تولید هست، سود مناسب نیست

پرورش‌دهندگان محلی نیز از نبود تسهیلات، تأخیر در پرداخت خسارات و ضعف شبکه حمل‌ونقل گلایه دارند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «اگر برق و آب باشد، ما حاضریم تا آخرین وجب این خاک را زیر کشت میگو ببریم، اما نمی‌توانیم همه چیز را خودمان تأمین کنیم.»

مردم محلی نیز سهم خود را از این صنعت ناچیز می‌دانند. یک شهروند چابهاری می‌گوید: «سال‌هاست کشتی‌های صادراتی از چابهار بار می‌زنند، ولی نه مدرسه‌هامون درست شده، نه بیمارستان داریم. فقط آمارهای صادرات بالا می‌ره.»

جمع‌بندی: فرصت یا تهدید؛ تصمیم با کیست؟

پرورش میگو در سیستان و بلوچستان نه‌تنها فرصتی برای توسعه اشتغال، افزایش درآمد ارزی و امنیت غذایی کشور است، بلکه می‌تواند الگویی موفق از توسعه پایدار و متوازن منطقه‌ای باشد اما بدون سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حیاتی، بازنگری در قوانین دست‌و‌پاگیر، و بازگشت سیاست‌های حمایتی، این فرصت می‌تواند به تهدید تبدیل شود.

اکنون زمان آن است که نگاه مرکز به مرز در میدان عمل تغییر کند. دریا، با همه ظرفیت‌هایش، همچنان منتظر حمایت ملی است تا به سودآورترین شریک توسعه‌ای کشور تبدیل شود.