ایرنا/ با کاهش بارش‌ها و افزایش نگرانی‌ها از تنش آبی در فصل بهار و تابستان امسال مقام‌های مسئول در استان کهگیلویه و بویراحمد از مدیریت کشت های در این استان خبر داده‌اند؛ تصمیمی که می‌تواند همزمان با تبعات زیست‌محیطی، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی نیز به‌همراه داشته باشد.

آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد، با اعلام کاهش محسوس بارندگی سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، گفت: «در سال زراعی ۱۴۰۳–۱۴۰۴، میانگین بارش در استان تنها به ۳۲۸ میلی‌متر رسیده، در حالی که این عدد در سال گذشته ۶۳۵ میلی‌متر بود.
این کاهش چشمگیر بارش، به گفته مقامات محلی، استان را در آستانه بحرانی کم‌سابقه در تأمین آب، به‌ویژه در فصل گرم قرار داده است. در چنین شرایطی، ممنوعیت کشت برنج که یکی از پرمصرف‌ترین محصولات کشاورزی در مصرف آب به‌شمار می‌رود، تصمیمی غیرقابل اجتناب جلوه می‌کند.
با این حال، این تصمیم به پرسش‌های زیادی در میان کشاورزان، فعالان محیط زیست و ناظران سیاسی منجر شده است. آیا این ممنوعیت صرفاً یک اقدام موقتی برای گذر از بحران تابستانه است؟ یا سرآغازی است بر پایان کشت محصولات پرآب‌بر در استان‌هایی که به‌لحاظ منابع آبی در وضعیت شکننده‌ای قرار دارند؟
تأثیر بر زندگی کشاورزان و امنیت غذایی
کشت برنج در بسیاری از مناطق کهگیلویه و بویراحمد تنها یک فعالیت کشاورزی نیست؛ بلکه بخشی از هویت فرهنگی، منبع اصلی درآمد، و ضامن امنیت غذایی در برخی از جوامع محلی محسوب می‌شود. ممنوع شدن این محصول، بدون ارائه جایگزین‌های مشخص، می‌تواند معیشت صدها خانواده را تحت تأثیر قرار دهد.
اگرچه مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای از تدوین «الگوی کشت استان» به عنوان راهکاری برای مقابله با بحران کم‌آبی یاد کرده، اما مشخص نیست که این الگو تا چه اندازه اجرایی است و چه منابع حمایتی در اختیار کشاورزان قرار خواهد گرفت.
در همین زمینه، کارشناسان حوزه کشاورزی هشدار داده‌اند که اگر تغییر الگوی کشت بدون حمایت مالی، آموزشی و زیربنایی صورت گیرد، می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری، افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها، و تشدید شکاف‌های اجتماعی شود.
کاهش ذخیره سدها؛ زنگ خطر برای تابستانی گرم
آمارهای ارائه‌شده از وضعیت سدهای استان، تصویری نگران‌کننده از آینده منابع آبی ترسیم می‌کنند. به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان سد چمشیر، یکی از سدهای بزرگ استان، تنها ۲۸ درصد از ظرفیت مخزن خود را پر دارد. این در حالی‌ است که سال گذشته همین سد با ذخیره‌ای نزدیک به ۷۰۰ میلیون مترمکعب، شرایط بسیار بهتری داشت.
وضعیت سد کوثر نیز از کاهش قابل‌توجه ذخیره آب نسبت به سال گذشته حکایت دارد. این سد اکنون با ذخیره‌ای معادل ۴۵۸ میلیون مترمکعب، تنها ۸۲ درصد ظرفیت خود را در اختیار دارد. سد شاه‌قاسم نیز با تنها ۱.۳ میلیون مترمکعب ذخیره، نسبت به سال گذشته که ذخیره آن ۹ میلیون مترمکعب بود، کاهش شدیدی داشته است.
کاهش منابع آبی در پشت سدها نه تنها بر کشاورزی که بر تأمین آب شرب نیز تأثیر مستقیم دارد. مصلح اعلام کرده که «تهیه تانکرهای آب شرب برای شرایط اضطراری» در دستور کار قرار گرفته است؛ اقدامی که بیانگر نگرانی جدی مقامات از تشدید بحران در ماه‌های پیش‌رو است.
کاهش ۴۷ درصدی بارش ها
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه وبویراحمد هم از کاهش ۴۷ درصدی بارندگی در سال آبی جاری خبر داد و گفت: این کاهش بارندگی موجب افت دبی آب در چاه‌ها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنوات شده است. همچنین ورودی آب به سدها نیز تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته است.
آرش مصلح اظهار کرد: به منظور جلوگیری از افت شدید آب در چاه‌ها و آسیب رساندن به چاه‌های همجوار، تصمیماتی در حوزه کشاورزی اتخاذ شده است. بر این اساس، کشت برنج در همه چاه‌های استان به‌طور کامل ممنوع شد. همچنین در مناطق دارای تنش آبی، محدودیت‌هایی برای کشت‌های پرآب‌بر اعمال خواهد شد و کشاورزان موظف به جایگزینی این کشت‌ها با کشت‌های کم‌آب‌بر هستند.
وی گفت: در برخی مناطق با تنش آبی مواجه هستیم کشاورزان می‌توانند به کشت خود ادامه دهند اما از کشت محصولات پر آب بر خودداری کنند.
مصلح عنوان کرد: همچنین به تشخیص فرمانداران و اعضای شورای حفاظت منابع آب، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های لازم در مناطق با تنش آبی اعمال خواهد شد.
وی ادامه داد: در مناطقی که دبی رودخانه‌ها کاهش نیافته است، سعی خواهیم کرد کشت برنج را نسبت به سال گذشته کاهش دهیم. به عنوان مثال، اگر در سال گذشته در یک منطقه ۵۰۰ هکتار برنج کشت می‌شده، امسال این میزان به ۵۰ درصد کاهش خواهد یافت.
پرسش‌های مهم و ضرورت شفافیت
اگرچه مقام‌های مسئول از تدوین برنامه‌هایی برای مدیریت منابع آب سخن می‌گویند، اما هنوز جزئیات روشنی از چگونگی اجرای این طرح‌ها، مشارکت ذی‌نفعان، یا منابع تأمین مالی آن‌ها ارائه نشده است.
از سوی دیگر، وضعیت تغییرات اقلیمی و استمرار خشکسالی‌ها در ایران، ضرورت بازنگری اساسی در سیاست‌های مدیریت منابع آب را برجسته می‌کند. در شرایطی که آب به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های حکمرانی تبدیل شده، پاسخگویی، مشارکت عمومی و برنامه‌ریزی درازمدت می‌توانند به جای تصمیم‌های کوتاه‌مدت و ضربتی، راهکاری پایدارتر ارائه دهند.
سخن آخر: آب، کشاورزی و آینده استان
ممنوعیت کشت برنج در کهگیلویه و بویراحمد، شاید در نگاه اول صرفاً یک تصمیم اداری برای مقابله با بحران کم‌آبی باشد، اما در لایه‌های زیرین خود حامل پیام‌هایی عمیق‌تر درباره وضعیت اقلیمی کهگیلویه و بویراحمد، تغییرات در سبک زندگی روستاییان، و لزوم تحول در الگوی کشاورزی استان است.
آیا این ممنوعیت آغازگر تغییراتی ساختاری در سیاست آبی و کشاورزی استان خواهد بود؟ یا تنها واکنشی مقطعی به بحرانی است که در تابستانی داغ خود را بیشتر نشان خواهد داد؟ پاسخی که به این پرسش‌ها داده می‌شود، می‌تواند چشم‌انداز آینده کشاورزی در کهگیلویه و بویراحمد را ترسیم کند.