جماران/ در سایه تنش‌های فزاینده و تهدید حمله نظامی اسرائیل، ایران و ایالات متحده پس از یک دهه، گفت‌وگوهای حساسی را در عمان آغاز کرده‌اند؛ مذاکراتی که در فضایی از بی‌اعتمادی عمیق و با انتظاراتی اندک، می‌تواند مسیر آینده پرونده هسته‌ای ایران را رقم بزند.

واشنگتن پست نوشت: مسقط، عمان-ایران و ایالات متحده روز شنبه گفت‌وگوهای حساس و مهمی را درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران آغاز کردند؛ این در حالی است که تنش‌ها در حال افزایش است و ایالات متحده حضور نظامی خود را در منطقه تقویت کرده است. این دیدار که در پایتخت عمان برگزار می‌شود، نخستین تعامل جدی میان ایران و آمریکا در یک دهه اخیر به شمار می‌آید. با این حال، علی‌رغم اهمیت بالای موضوع، انتظارات از این گفت‌وگوها پایین است. مقام‌های هر دو طرف اعلام کرده‌اند که هدف اصلی از این نشست، سنجش امکان‌پذیری مذاکرات آینده است و نه دستیابی به یک توافق بزرگ یا نقطه عطف تعیین‌کننده.

عراقچی: هدف ما توافقی عادلانه از موضع برابر است
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، روز شنبه پس از ورود به عمان، در گفت‌وگو با رسانه‌های دولتی ایران اظهار داشت: «هدف ما رسیدن به توافقی عادلانه و شرافتمندانه از موضع برابر است. اگر طرف مقابل نیز با همین نیت وارد مذاکرات شود، امکان دستیابی به یک توافق اولیه برای ترسیم مسیر گفت‌وگوها وجود دارد.» 
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که هیأت‌های ایرانی و آمریکایی در اتاق‌هایی جداگانه مستقر هستند و وزیر خارجه عمان نقش انتقال‌دهنده دیدگاه‌ها و مواضع دو طرف را بر عهده دارد. هنوز مشخص نیست این مذاکرات چه مدت به طول خواهد انجامید.

استیو ویتکاف؛ مهره کلیدی ترامپ در مذاکرات جدید
تیم مذاکره‌کننده ایالات متحده به ریاست استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، در این گفت‌وگوها حضور دارد. رسانه‌های ایرانی گزارش داده‌اند که ویتکاف صبح روز شنبه در عمان حضور داشته است. او یکی از چهره‌های مورد اعتماد در حلقه نزدیکان ترامپ به شمار می‌رود و در حال حاضر هدایت مذاکرات مربوط به پایان جنگ اوکراین و همچنین تلاش‌ها برای آزادی گروگان‌های اسرائیلی در اختیار حماس در غزه را بر عهده دارد.

سایه بی‌اعتمادی بر روند مذاکرات
مذاکرات در عمان در فضایی از بی‌اعتمادی عمیق میان ایران و ایالات متحده در حال انجام است. دونالد ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود، از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران خارج شد و به‌دنبال آن، تحریم‌های فلج‌کننده‌ای علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد. همچنین در سال ۲۰۲۰، او دستور حمله پهپادی را صادر کرد که به کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی، منجر شد.
مقام‌های پیشین ایران، با اشاره به این سابقه بی‌اعتمادی، توضیح داده‌اند که چرا تهران بر غیرمستقیم بودن گفت‌وگوهای اولیه با ایالات متحده تأکید داشته است. به گفته آن‌ها، نگرانی اصلی این بود که یک دیدار رو در رو می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از عقب‌نشینی ایران تعبیر شود. از همین‌رو، مقام‌های ایرانی بر آن بودند که عمان نقش میانجی و منتقل‌کننده پیام‌ها میان دو طرف را ایفا کند.

نگرانی‌ها از شکست مذاکرات و احتمال حمله اسرائیل
مقام‌های ایرانی و آمریکایی پیش از برگزاری نشست روز شنبه، نسبت به موفقیت این مذاکرات انتظاراتی محتاطانه ابراز کرده‌اند. در صورت تداوم گفت‌وگوها، این روند می‌تواند به‌عنوان یک دستاورد مهم تلقی شود؛ اما در صورت شکست مذاکرات، احتمال حمله نظامی اسرائیل به ایران افزایش خواهد یافت. بر اساس ارزیابی‌های مقام‌های آمریکایی، اسرائیل قصد دارد در سال جاری به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کند تا مانع از دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای شود.

تقویت حضور نظامی آمریکا در منطقه
در همین راستا، پنتاگون نیز طی هفته‌های اخیر حضور نظامی خود در منطقه را تقویت کرده است؛ به‌گونه‌ای که یک گروه دوم ناو هواپیمابر، بمب‌افکن‌های B-2 و جنگنده‌های پیشرفته F-35 را به منطقه اعزام کرده و سامانه‌های دفاع موشکی پاتریوت را نیز افزایش داده است تا از پایگاه‌های آمریکا در منطقه محافظت شود.

اختلاف دیدگاه‌ها درباره محدوده توافق هسته‌ای
با این حال، هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که دولت ترامپ چه خواسته‌هایی از ایران دارد تا برنامه هسته‌ای این کشور محدود شود. مقام‌های ایرانی اعلام کرده‌اند که با اعمال محدودیت‌هایی در زمینه شفافیت و غنی‌سازی اورانیوم موافق‌اند، اما در مقابل، مقام‌های اسرائیلی خواستار برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران هستند.

رهبر ایران: آمریکایی‌ها اهل توافق منصفانه نیستند
رهبر جمهوری اسلامی ایران، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، که تصمیم‌گیری نهایی در مسائل کلان سیاست‌گذاری ایران بر عهده اوست، بارها نسبت به مذاکره با ایالات متحده هشدار داده و به‌نظر می‌رسد که پیش از نشست روز شنبه نیز همچنان بر این موضع تأکید داشته است. در سرمقاله‌ای که روز جمعه در وب‌سایت رسمی ایشان منتشر شد، از مردم ایران خواسته شده بود که نسبت به این مذاکرات «بیش از حد خوشبین نباشند.» در این یادداشت آمده است: «تجربه نشان داده که آمریکایی‌ها، به‌دلیل روحیه متکبرانه و خوی سلطه‌جویانه خود، تمایلی به مذاکره و دستیابی به توافقی منصفانه ندارند.»
با وجود این هشدارها، آیت‌الله خامنه‌ای به رئیس‌جمهور، دکتر مسعود پزشکیان، اجازه داده است که امکان دستیابی به یک توافق را مورد بررسی و پیگیری قرار دهد.

افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران
جمهوری اسلامی ایران همواره تأکید داشته که برنامه هسته‌ای این کشور صرفاً با اهداف غیرنظامی دنبال می‌شود. با این حال، طبق گزارشی که در ماه فوریه از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منتشر شد، ایران به‌طور قابل توجهی سطح و حجم غنی‌سازی اورانیوم با درصد نزدیک به سطح تسلیحاتی را افزایش داده است.

موضوعات جانبی در مذاکرات؛ از  برنامه موشکی تا حضور منطقه‌ای
از دیگر موضوعاتی که احتمال دارد در جریان مذاکرات مطرح شود، می‌توان به حمایت تهران از گروه‌های مسلح در منطقه و برنامه داخلی تولید موشک‌های بالستیک ایران اشاره کرد. متحدان عرب ایالات متحده در منطقه خلیج فارس، پیش‌تر از این‌که توافق هسته‌ای حاصل‌شده در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما به این مسائل نپرداخته بود، ابراز نارضایتی کرده بودند. با این حال، هنوز مشخص نیست که دونالد ترامپ در این دور از مذاکرات، با توجه به محدودیت زمانی شدید، این موضوعات را در اولویت قرار خواهد داد یا خیر.

تهدید بازگشت تحریم‌ها و واکنش احتمالی ایران
در صورتی که ایالات متحده موفق به دستیابی به توافق هسته‌ای با ایران نشود، انتظار می‌رود کشورهای اروپایی عضو توافق ۲۰۱۵، پیش از فرارسیدن مهلت «بازگشت خودکار تحریم‌ها» در اواسط ماه اکتبر، تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کنند. در صورت بازگرداندن این تحریم‌های سخت‌گیرانه، بسیاری نگران آن هستند که ایران در واکنش، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از کشور اخراج کرده و از معاهده جهانی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود.